Nagroda jubileuszowa. Jakich zasad musi przestrzegać pracodawca?

Obecnie zmieniamy treść regulaminu wynagradzania. W trakcie negocjacji ze związkami zawodowymi padła z ich strony propozycja, aby w naszym zakładzie wprowadzić nagrodę jubileuszową. Czy prywatny pracodawca prowadzący działalność gospodarczą może wypłacać nagrody jubileuszowe, a jeśli tak, to czy są jakieś zasady, które należy respektować przy wprowadzeniu tego rodzaju nagrody do regulaminu?

Nagroda jubileuszowa jest świadczeniem pieniężnym, które przysługuje z tytułu wieloletniej pracy w zakładzie (branży lub zawodzie). Im dłuższy jest okres przepracowany, tym jej wysokość jest wyższa. Istota tej nagrody polega na nagradzaniu pracy u jednego pracodawcy – tego, u którego przewidziana jest taka nagroda i u którego pracownik nabył do niej prawo. W literaturze podkreśla się, że nagroda jubileuszowa nie jest wynagrodzeniem za pracę ani nie jest składnikiem tego wynagrodzenia, bo nie przysługuje za pracę wykonaną, ale za przepracowanie danego okresu (M. Culepa, Ustawa o pracownikach urzędów państwowych. Komentarz, Warszawa 2021). Przy czym prywatni pracodawcy nie są zobowiązani do przyznawania takiej nagrody, jest to świadczenie fakultatywne, o charakterze zakładowym (branżowym, zawodowym).

Nie ma powszechnego jej wzorca, dlatego przepisy płacowe (zakładowe lub branżowe) mogą kształtować do niej prawo w sposób samodzielny i swobodny. Mogą wyłączyć przy ustalaniu okresu zatrudnienia uprawniającego do nagrody niektóre okresy pozostawania w stosunku pracy z pracodawcą, u którego pracownik nabył do niej prawo; mogą też zezwalać na zaliczenie do zakładowego (branżowego, zawodowego) stażu pracy okresów zatrudnienia u innych pracodawców, jak również okresów innych niż zatrudnienie. Jednak ustalenie okresu uprawniającego do nagrody jubileuszowej z pominięciem niektórych okresów pozostawania w stosunku pracy lub z uwzględnieniem okresów innego zatrudnienia wymaga wyraźnej podstawy prawnej (wyrok SN z 22 stycznia 2002 r., sygn. akt I PKN 820/00, Pr. Pracy 2002, nr 7–8, poz. 49). Przede wszystkim trzeba jednak pamiętać o zakazie naruszania zasady równego traktowania w zatrudnieniu.

Równe prawa

Jak zauważył SN w wyroku z 14 stycznia 2011 r., sygn. akt II PK 150/10, nagroda jubileuszowa jest świadczeniem należącym do szeroko pojmowanego wynagrodzenia za pracę, którego warunki przyznania zgodnie z przepisami działu XI kodeksu pracy ustalają układy zbiorowe pracy lub regulaminy wynagradzani, albo pragmatyki służbowe. Przysługują one tylko tym pracownikom, którzy spełnią warunki wymienione w tych aktach. Strony układu zbiorowego mają całkowitą swobodę w odniesieniu do decyzji, czy wprowadzić do niego postanowienia przyznające prawo do nagrody jubileuszowej (art. 240 par. 1 k.p.), natomiast w razie podjęcia decyzji o przyznaniu prawa do tych nagród, swoboda stron doznaje ograniczenia, bo układ zbiorowy musi być zgodny z przepisami prawa pracy, w tym również z zakazem naruszania zasady równego traktowania w zatrudnieniu (art. 9 par. 2 i 4 k.p.).

Przyjmuje się, że postanowienia wewnątrzzakładowych przepisów płacowych regulujących prawo do nagrody jubileuszowej (mającej walor zbliżony do wynagrodzenia za pracę) powinny respektować zasadę prawa do jednakowego wynagradzania za jednakową pracę wyrażoną w pierwszym z wymienionych przepisów, a naruszenie tej zasady będzie skutkować zastosowaniem art. 9 par. 4 k.p. (por np. wyrok Sądu Najwyższego z 10 października 2007 r., sygn. akt II PK 38/2007, OSNP 2008, nr 21–22, poz. 313)

Warto zwrócić uwagę także na uzasadnienia postanowienia SN z 18 lipca 2023 r., sygn. akt III PSK 126/22. Czytamy w nim, że „uwzględniając regulacje zawarte w art. 183c par. 2 k.p. oraz art. 9 par. 4 k.p., postanowienia wewnątrzzakładowych przepisów płacowych regulujących prawo do nagrody jubileuszowej powinny respektować zasadę prawa do jednakowego wynagradzania za jednakową pracę wyrażoną w pierwszym z wymienionych przepisów. Dlatego też wyłączenie w owych przepisach płacowych z okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej okresów w prywatnym zakładzie pracy będzie uzasadniało zarzut nierównego traktowania, a w konsekwencji będzie skutkować zastosowaniem art. 9 par. 4 k.p.”.

Wynagrodzenie czy świadczenie związane z pracą

Nagroda jubileuszowa jest objęta ochroną właściwą wynagrodzeniu za pracę (wyrok SN z 25 listopada 1982 r., sygn. akt I PRN 118/82, OSNCP 1983, nr 7, poz. 102). Jest to trafny pogląd, choćby dlatego, że nagroda jubileuszowa jest z reguły wynagrodzeniem za pracę (premią), a nie świadczeniem związanym z pracą. Sądy obu instancji odwołały się do wykładni przedstawionej w wyroku SN z 24 marca 1999 r., sygn. akt I PKN 634/98 (OSNAPiUS 2000, nr 10, poz. 383; OSP 2000, nr 12, poz. 178 z glosą J. Wratnego), według którego przez „zasady wynagradzania” z art. 24126 par. 2 k.p. należy rozumieć postanowienia określające warunki przyznawania wynagrodzenia za pracę oraz innych (dodatkowych) jego składników. Przepis ten nie obejmuje zasad przyznawania innych świadczeń związanych z pracą, np. nagród jubileuszowych lub odpraw pieniężnych w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę. Wykładnia ta dotyczyła jednak art. 24126 par. 2 k.p., a nie przepisów o ochronie wynagrodzenia za pracę.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu tego orzeczenia trafnie stwierdził, że gratyfikacja jubileuszowa, jeżeli przewidują ją przepisy płacowe, nie należy do „innych świadczeń związanych z pracą”, lecz do „wynagrodzenia za pracę”. SN podkreślił, że charakter prawny gratyfikacji jubileuszowej nie jest jednolity. Może ona stanowić składnik wynagrodzenia za pracę, jeżeli odpowiada cechom premii, a więc poddaje się kontroli co do przesłanek przyznawania i ustalenia jej wysokości.

Może być także świadczeniem pozbawionym cech wynagrodzenia, w sytuacji gdy prawo do niej nie zależy od spełnienia obiektywnie określonych przepisami płacowymi warunków, lecz od jej przyznania; w takim razie jest nagrodą. Jeżeli więc przysługująca nagroda jubileuszowa jest świadczeniem uzależnionym od spełnienia kryteriów obiektywnych (stażu pracy), to jest premią, a więc wynagrodzeniem za pracę, do którego ma zastosowanie art. 84 k.p. Jeżeli zaś uznać, że w opisywanej sprawie powódka rzeczywiście zrzekła się w ugodzie prawa do nagrody jubileuszowej (co może budzić wątpliwości), to było to postanowienie ugody sprzeczne z art. 84 k.p. (niedopuszczalne). ©℗