Będzie to więc możliwe nie tylko w styczniu, lecz także wtedy, gdy prawo do preferencyjnych składek wygaśnie w środku roku. Nie wynika to jednak z przepisów, ale z bardzo korzystnej dla przedsiębiorców interpretacji ZUS.
1 stycznia 2019 r. weszły w życie przepisy o obniżonych składkach na ubezpieczenie społeczne dla przedsiębiorców o niskich przychodach. Już w trakcie prac legislacyjnych eksperci zwrócili uwagę na pewien praktyczny problem, który wynikał z lektury proponowanych przepisów. Zgodnie z ich literalnym brzmieniem chęć skorzystania z ulgi można było zgłosić jedynie w styczniu (na cały rok), a w innym miesiącu tylko wtedy, gdy przedsiębiorca wznawiał lub rozpoczynał wtedy działalność. Jednocześnie nie mogła z nich skorzystać osoba, która miała prawo do preferencyjnych składek (24 miesiące od rozpoczęcia prowadzenia działalności lub zakończenia korzystania z ulgi na start – art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych; dalej: ustawa systemowa). Można było więc wywnioskować, że jeśli prawo do preferencyjnych składek wygaśnie w innym miesiącu niż grudzień, przedsiębiorca nie przejdzie płynnie do obniżonych składek, co zapowiadał rząd. Zapytaliśmy o to ZUS, który problem rozwiązał szybko – dokonał interpretacji korzystnej dla przedsiębiorców.

Kolejna ulga

Zacznijmy od początku. Przedsiębiorcy mają obecnie do dyspozycji trzy rodzaje ulg w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne:
  • ulga na start (art. 18 prawa przedsiębiorców) – brak składek na ubezpieczeni społeczne;
  • preferencyjne składki (art. 18a ustawy systemowej) – składki płacone od podstawy wynoszącej 30 proc. minimalnego wynagrodzenia;
  • obniżone składki (art. 18c ustawy systemowej) – składki płacone od podstawy ustalanej indywidualnie dla każdego przedsiębiorcy wynoszącej od 30 proc. minimalnego wynagrodzenia do 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia.
Prawo do ostatniej z wymienionych ulg, wprowadzonej 1 stycznia 2019 r., mają ci przedsiębiorcy, którzy poprzednim roku kalendarzowym osiągnęli przychód nie wyższy niż 63 tys. zł. Choć do zakwalifikowania do ulgi pod uwagę brany jest przychód roczny, to nową, obniżoną podstawę wymiaru składek wylicza się w oparciu o uśredniony miesięczny przychód z poprzedniego roku oraz specjalny wskaźnik ogłaszany co roku przez prezesa ZUS. Od tak ustalonej podstawy można płacić składki przez cały rok. Przy czym są one indywidualnie ustalane dla każdego przedsiębiorcy. Ustawa przewiduje jednak wiele okoliczności, które wyłączają prawo do skorzystania z nowej ulgi. Jedną z nich jest prawo do opłacania preferencyjnych składek. Jak wspomniano wcześniej, są one opłacane przez 24 miesiące od podstawy wynoszącej 30 proc. minimalnego wynagrodzenia. Innymi słowy przedsiębiorca nie może rozpocząć opłacania składek według najnowszych przepisów (art. 18c), gdy przysługuje mu jeszcze dotychczasowa ulga (art. 18a). To zresztą byłoby nielogiczne – obniżone składki z art. 18c i tak nie mogą być niższe niż preferencyjne (art. 18a) i najmniej mogą wynosić ich równowartość (a więc 30 proc. minimalnego wynagrodzenia).

Kiedy trzeba złożyć deklarację

O chęci skorzystania z niskich składek trzeba poinformować ZUS. Zgodnie z art. 18c ust. 9 ustawy systemowej przedsiębiorca przekazuje informację o rocznym przychodzie z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskanym w poprzednim roku kalendarzowym oraz o najniższej podstawie wymiaru składek ustalonej na dany rok kalendarzowy w imiennym raporcie miesięcznym albo w deklaracji rozliczeniowej, jeśli odprowadza składki tylko za siebie. Tu trzeba dodać, że obowiązuje już nowy akt wykonawczy – rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 20 grudnia 2018 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika składek, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, raportów informacyjnych, oświadczeń o zamiarze przekazania raportów informacyjnych oraz innych dokumentów, które zastąpiło rozporządzenie z 23 października 2009 r. Nowy akt zawiera nowe wzory raportu miesięcznego i deklaracji rozliczeniowej, na których należy zgłosić obniżoną składkę. Wracając jednak do art. 18c ust. 9, nie można pominąć dalszej jego części. Mówi on wprost, że raport albo deklarację składa się za styczeń danego roku kalendarzowego lub za pierwszy miesiąc rozpoczęcia lub wznowienia prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w danym roku kalendarzowym.
Jeśli chodzi o pierwszy z tych przypadków, to składanie dokumentów zgłoszeniowych do ulgi w tym roku nie odbywało się bez komplikacji. Wiele osób zwracało uwagę, że termin 8 stycznia (jest to termin siedmiodniowy liczony od początku roku) jest zbyt krótki. Domagano się, aby Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii termin ten przesunęło, bo wielu przedsiębiorców nie zdąży złożyć odpowiednich dokumentów. Ci najmniej zarabiający, którzy nie mają środków na obsługę księgowo-kadrową, mogli nie zdążyć z przygotowaniem odpowiedniej dokumentacji. Ministerstwo pozostało jednak nieugięte i terminu nie zmieniono.
W drugim przypadku (rozpoczęcie lub wznowienie działalności w trakcie roku) sytuacja jest prostsza i nie wywołuje wątpliwości – przedsiębiorca ma siedem dni, licząc od rozpoczęcia/wznowienia miesiąca, na zgłoszenie chęci korzystania z ulgi. [przykład 1]

przykład 1

Wznowienie działalności
Pani Ewa prowadziła działalność gospodarczą do czerwca 2018 r., następnie ją zawiesiła. Uzyskiwała bardzo niski przychód, który nie przekroczył w 2018 r. 25 000 zł. Pani Eliza chciałaby wznowić prowadzenie działalności od kwietnia 2019 r. Czy może skorzystać z obniżonych składek?
Tak. Przede wszystkim osiągnęła przychód poniżej dopuszczalnego progu. W przypadku prowadzenia działalności przez cały rok jest to 63 000 zł, a więc gdy działalność prowadzona przez 6 miesięcy – 31 500 zł. Pani Eliza spełnia ten warunek. Nie ma przeszkód, aby wznawiając działalność np. w kwietniu, zgłosiła się do obniżonych składek obliczonych według nowo wprowadzonych zasad. Będzie miała na to siedem dni od wznowienia działalności.

przykład 2

Nawet w lipcu
Pan Tomasz prowadzi działalność gospodarczą od 1 lipca 2017 r. Prawo do preferencyjnych składek opłacanych od podstawy wynoszącej 30 proc. minimalnego wynagrodzenia ma do końca czerwca 2019 r. W 2018 r. uzyskał przychód na poziomie ok. 50 000 zł. Czy od lipca 2019 r. będzie mógł skorzystać z obniżonych składek zgodnie z nowo wprowadzonym art. 18c ustawy systemowej, gdy utraci prawo do preferencyjnych składek?
Zgodnie z literalnym brzmieniem nowo wprowadzonego art. 18c ust. 9 ustawy systemowej nie mógłby z nich skorzystać, a w okresie lipiec-grudzień 2019 r. musiałby opłacać składki od podstawy standardowej wynoszącej 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia.
Interpretacja ZUS na to jednak pozwala, dzięki czemu pan Tomasz nie będzie musiał w lipcu 2019 r. zgłaszać standardowej podstawy wymiaru składek, ale będzie mógł zgłosić niższą, obliczoną na podstawie art. 18c ustawy systemowej.
Nie można jednak uznać za rozpoczęcie/wznowienie działalności przejście z preferencyjnych składek na obniżone składki.
Jak wynika jednak z otrzymanej przez nas odpowiedzi oraz z poradnika zamieszczonego na stronie ZUS, przedsiębiorca będzie mógł zgłosić obniżoną podstawę także w innym miesiącu niż styczeń, jeśli wtedy wygaśnie mu prawo do preferencyjnych składek określonych w art. 18a ustawy systemowej. Dzięki takiemu podejściu przedsiębiorcy o niskich przychodach, których prawo do preferencyjnych składek wygasło w innym miesiącu niż styczeń, mogą płynnie przejść z jednej ulgi do drugiej, a taka możliwość była jedną z zalet nowych rozwiązań przedstawianą w trakcie prac nad ustawą. Taka interpretacja jest dla przedsiębiorców bardzo korzystna, choć jej podstaw próżno szukać w treści samej ustawy.
Stanowisko ZUS z 12 grudnia 2018 r. w sprawie zgłaszania obniżonej podstawy wymiaru składek
Najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne obliczoną zgodnie z art. 18c ustala się na cały rok kalendarzowy (przy przyjęciu, że prowadzący działalność gospodarczą będzie objęty ubezpieczeniami cały rok). Zapis ten jest analogiczny do zawartego w art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Wyjątkiem od tej zasady jest rozpoczęcie lub wznowienie prowadzenia działalności w danym roku. Również w sytuacji, gdy ustaną przeszkody uniemożliwiające skorzystanie z tej ulgi wymienione w art. 18c ust. 11 pkt 2 i 5 ustawy, można – w terminie 7 dni od ustania tych przeszkód – przystąpić do „małego ZUS”. Przykładem jest wyczerpanie okresu opłacania tzw. preferencyjnych składek na ubezpieczenia społeczne w trakcie roku kalendarzowego. Pod warunkiem, że osoba, która po zakończeniu tej ulgi będzie chciała skorzystać z „małego ZUS”, tj. złoży zgłoszenie z nowym kodem tytułu ubezpieczenia w ustawowym terminie.
Nie może to być zgłoszenie obniżonej podstawy wymiaru składek obliczonej na podstawie art. 18c od dowolnego miesiąca w roku.
Podstawa prawna
Art. 18a i art. 18c ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r poz. 1778 ze zm.).
Rozporządzenie ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 20 grudnia 2018 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika składek, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, raportów informacyjnych, oświadczeń o zamiarze przekazania raportów informacyjnych oraz innych dokumentów (Dz.U. poz. 2495).
Art. 18 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. poz. 646).