Pracodawca (nie) zbada trzeźwości pracownika zdalnego w jego mieszkaniu

Teoretycznie może to zrobić, ale brakuje przepisów, które regulowałyby, na jakich zasadach ma tego dokonać, szczególnie gdy wizyta w domu zatrudnionego miałaby być związana tylko z takim badaniem. Jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby je przeprowadzić przy okazji innych rodzajów kontroli.

Procedura kontroli trzeźwości nie jest ograniczona wyłącznie do terenu zakładu pracy. Obowiązek zachowania trzeźwości dotyczy także pracowników zdalnych, którzy również mogą być objęci kontrolą. I to nie tylko w sytuacji gdy wykonują pracę hybrydowo, realizując obowiązki naprzemiennie na terenie zakładu i w domu. Teoretycznie jest także możliwe, aby zbadać trzeźwość pracownika, który wykonuje swoje obowiązki wyłącznie zdalnie. Pracodawca lub osoby przez niego upoważnione mają możliwość przeprowadzania weryfikacji trzeźwości w miejscu wykonywania pracy zdalnej po uregulowaniu tej kwestii w przepisach zakładowych dotyczących zarówno pracy zdalnej, jak i kontroli trzeźwości.

Problem polega jednak na tym, że nie ma przepisów, które regulowałyby, jak przeprowadzać taką kontrolę w domu pracownika – pracodawca nie może tak po prostu zjawić się u pracownika z alkomatem. Dopóki takie przepisy nie będą wydane, dopóty z ostrożności należy przyjąć, że przeprowadzenie takiej kontroli możliwe jest jedynie niejako przy okazji umówionej kontroli przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w miejscu wykonywania pracy zdalnej. Doraźna kontrola pracownika będzie zatem w praktyce niemożliwa.

Wprowadzenie przepisów przewidujących w sposób bezpośredni możliwość weryfikacji trzeźwości osób wykonujących pracę na odległość bez wątpienia pozwoliłoby uniknąć zbędnych sporów między pracodawcą a pracownikami zdalnymi w tym zakresie. Skoro przepisy o pracy zdalnej w sposób szczególny eksponują kwestie oceny ryzyka zawodowego, szkolenia bhp – to jak najbardziej mogłyby zawierać bezpośredni przepis odsyłający do zasad kontroli wynikających z przepisów regulujących zakładową kontrolę trzeźwości.

Zasady ogólne

Omawiając kwestię trzeźwości w pracy, trzeba przede wszystkim zwrócić uwagę na pojęcie gotowości do pracy, a więc odpowiedni poziom dyspozycji fizycznej oraz psychicznej do wykonywania pracy. Naruszenie zasady trzeźwości jest już okolicznością wyłączającą gotowość do wykonywania pracy w przypadku każdego pracownika, niezależnie od tego, gdzie praca jest wykonywana oraz jaki zawód wykonuje. Naruszenie tej zasady automatycznie wyłącza zdolność pracownika do wykonywania obowiązków pracowniczych, nawet gdy jest on przekonany, że taki stan nie wpływa na możliwość wykonywania przez niego pracy.

Można przyjąć, że naruszenie zasady trzeźwości ma miejsce, dopiero w sytuacji gdy w wyniku badania trzeźwości wykazany został stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości w rozumieniu art. 46 ust. 2 albo 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Zgodnie z przepisami obowiązującymi od 21 lutego 2023 r. pracodawca może wprowadzić kontrolę trzeźwości, jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia. Tym samym pracodawca chcąc wprowadzić zakładową kontrolę trzeźwości, powinien w pierwszej kolejności ustalić, czy kontrola trzeźwości rzeczywiście jest działaniem niezbędnym od ochrony powyższych wartości.

Zakładowa kontrola trzeźwości obejmuje badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego za pomocą urządzenia posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie. Pracodawca chcąc skorzystać z możliwości kontroli trzeźwości, oprócz ustalenia niezbędności takiego działania powinien opracować stosowne zapisy w przepisach zakładowych. Samo wprowadzenie takiej kontroli, a także określenie grupy lub grup pracowników objętych kontrolą trzeźwości i sposobu przeprowadzania kontroli trzeźwości, w tym rodzaju urządzenia wykorzystywanego do kontroli, czasu i częstotliwości jej przeprowadzania, ustala się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.

Zasady takiej kontroli wydają się w miarę czytelne, w sytuacji gdy kontrole mają dotyczyć pracowników wykonujących pracę na terenie zakładu pracy. Sytuacja się komplikuje, gdy pracodawca chce objąć kontrolą pracowników zdalnych.

Kwestie nieuregulowane

Przypomnijmy, że zgodnie z przepisami kodeksu pracy, które mają wejść w życie 7 kwietnia 2023 r., praca zdalna to praca wykonywana całkowicie lub częściowo w miejscu wskazanym przez pracownika i każdorazowo uzgodnionym z pracodawcą, w tym pod adresem zamieszkania pracownika, w szczególności z wykorzystaniem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość (praca zdalna).

Zarówno przepisy o pracy zdalnej, jak i te dotyczące kontroli trzeźwości nie odnoszą się do możliwości wprowadzenia takiej kontroli wobec pracowników zdalnych. Co jednak ważne, przepisy przewidują możliwość przeprowadzania kontroli wykonywania pracy zdalnej przez pracownika, kontroli w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontroli przestrzegania wymogów w zakresie bezpieczeństwa i ochrony informacji, w tym procedur ochrony danych osobowych, na zasadach określonych w porozumieniu albo regulaminie. Kontrole takie przeprowadzane są w porozumieniu z pracownikiem w miejscu wykonywania pracy zdalnej w godzinach pracy pracownika. Powstaje zatem kluczowe pytanie, czy wymieniony wyżej zakres kontroli jest katalogiem zamkniętym dopuszczalnych kontroli. Twierdząca odpowiedź na powyższe pytanie oznaczałaby, że pracodawca nie mogły zweryfikować trzeźwości pracowników zdalnych, a pracownicy byliby praktycznie zwolnieni z obowiązku zachowania trzeźwości w miejscu i czasie pracy – z wyjątkiem dni uzgodnionych kontroli w zakresie wynikającym z przepisów o pracy zdalnej. Należy jednak przyjąć, że żadne przepisy nie ograniczają możliwości pracodawcy co do wprowadzenia kontroli trzeźwości wobec pracowników zdalnych. Zatem to, że przepisy o pracy zdalnej nie przyznają pracodawcy wprost kompetencji kontrolnych w zakresie badania trzeźwości, nie oznacza, że osoby wykonujące pracę zdalną są zwolnione z obowiązku zachowania trzeźwości i nie mogą być nią objęci.

Jednak pojawia się kolejny problem praktyczny – w jaki sposób w regulacjach zakładowych objąć pracowników zdalnych kontrolą trzeźwości? Jak zdefiniować „grupę” pracowników objętych kontrolą tak, aby można było ją przeprowadzić także wobec pracowników zdalnych? Dobrze jest uznać pracowników zdalnych za odrębną grupę, która powinna być wyeksponowana w przepisach zakładowych jako objęta kontrolą trzeźwości. [przykład 1]

przykład 1

przykład 2

Inny zakres

Skoro ustaliliśmy, że kontrola trzeźwości pracownika zdalnego jest możliwa, trzeba odpowiedzieć sobie na kolejne pytania, na które ani przepisy o pracy zdalnej, ani przepisy o weryfikacji trzeźwości odpowiedzi nie dają. Czy kontrola trzeźwości może lub powinna być kontrolą odrębną od realizowanej przez pracodawcę kontroli pracy zdalnej w zakresie: wykonywania pracy zdalnej, bhp oraz ochrony informacji? A może ma być to kontrola, która będzie towarzyszyła głównej tematyce kontroli? Czy zatem pracodawca będzie miał możliwość odsunięcia pracownika zdalnego od pracy i zweryfikowania jego trzeźwości, w sytuacji gdy pierwotnie kontrola miała dotyczyć np. bhp, a na miejscu okazało się, że pracownik wyraźnie jest niedysponowany? Wydaje się, że weryfikacja stanu trzeźwości w takich przypadkach jest możliwa. Jednak stosowne zapisy dotyczące możliwej kontroli trzeźwości pracowników zdalnych powinny, jak się wydaje, znaleźć się w porozumieniu lub regulaminie normującym pracę zdalną, niezależnie od regulacji zakładowych bezpośrednio normujących zasady kontroli trzeźwości, które powinny wskazywać pracowników zdalnych jako grupę objętą zakładową kontrolą trzeźwości. Z dużą ostrożnością należy podchodzić do próby przeprowadzania jedynie kontroli pracownika zdalnego. Trudno bowiem obecnie ocenić, jak w tym kontekście potraktować konieczność uzgodnienia kontroli, który to obowiązek nakładają na pracodawcę przepisy.

Ponadto trzeba pamiętać, że kontrola trzeźwości pracowników musi odbywać się z poszanowaniem godności oraz innych dóbr osobistych zatrudnionych. Jeśli kontrola trzeźwości miałaby odbywać się w miejscu zamieszkania pracownika zdalnego, to należy także pamiętać o prawie do prywatności oraz intymności. [przykład 2]

Możliwe konsekwencje

Jeśli kontrola trzeźwości pracownika zdalnego potwierdzi stan po użyciu po alkoholu albo stan nietrzeźwości, to pracodawca co do zasady ma takie same instrumenty jak w przypadku pracowników wykonujących pracę na terenie zakładu. Zgodnie z ogólnymi zasadami pracodawca nie dopuszcza pracownika do wykonywania pracy, jeżeli kontrola wykaże naruszenie zasady trzeźwości. W zakładzie pracy jest to stosunkowo proste do zrealizowania. Trudno jednak oczekiwać, aby pracodawca odsuwając pracownika zdalnego do pracy, musiał go pilnować do końca dniówki roboczej. Nie ma również przepisu, który regulowałby sposób postępowania pracodawcy, w sytuacji gdy stan pracownika wskazuje na istotne zagrożenie jego bezpieczeństwa.

Nie ulega jednak wątpliwości, że pracownik zdalny, który naruszył zasadę trzeźwości, powinien się liczyć z możliwością zastosowania wobec niego kary pieniężnej nakładanej na ogólnych zasadach. W poważniejszych przypadkach pracodawca może oczywiście rozważyć rozwiązanie umowy o pracę z zachowaniem lub bez zachowania okresu wypowiedzenia.©℗