W niektórych przypadkach i tak konieczne będzie przeprowadzenie badań laboratoryjnych. Jednak gdy lekarz będzie miał uzasadnione podejrzenie, że pobranie krwi może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia osoby badanej, może od tej czynności odstąpić.
21 lutego 2023 r. weszły w życie nowe przepisy dotyczące badań stanu trzeźwości pracowników – chodzi nie tylko o przepisy kodeku pracy, lecz także rozporządzenie ministra zdrowia z 16 lutego 2023 r. w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika. Ich celem było zapełnienie pewnej luki prawnej, która w związku z przepisami o ochronie danych osobowych ograniczała pracodawcom możliwość samodzielnego, prewencyjnego sprawdzania stanu trzeźwości. Formalny brak takiej możliwości znacząco wpływał na bezpieczeństwo pracy w różnych branżach, gdzie od stanu trzeźwości pracowników zależy bezpieczeństwo innych osób.
Zasady ogólne
Przypomnijmy, że zgodnie ze znowelizowanymi przepisami kodeksu pracy kontrola stanu trzeźwości może być przeprowadzana przez pracodawcę w sposób ustalony w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu (jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy). Regulacje te powinny obejmować wprowadzenie kontroli trzeźwości grup lub grupy pracowników objętych kontrolą trzeźwości i sposób przeprowadzania takiej kontroli, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli oraz czas i częstotliwość jej przeprowadzania. O wprowadzeniu kontroli pracodawca jest zobligowany poinformować pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy nie później niż dwa tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania. W przypadku zatrudnienia pracownika objętego kontrolą trzeźwości pracodawca powinien przekazać temu pracownikowi przed dopuszczeniem go do pracy informacje dotyczące zasad przeprowadzania takich kontroli w postaci papierowej lub elektronicznej. Jak widać, szczegółowe zasady przeprowadzania badania stanu trzeźwości ustala pracodawca. Tym samym pracodawca, który zamierza wprowadzić kontrolę stanu trzeźwości – niezależnie od tego, czy będzie to kontrola prewencyjna, rutynowa czy też przypadki uzasadnionego podejrzenia takiego stanu – powinien ustalić zasady przeprowadzania kontroli w wewnętrznych regulacjach (np. regulaminie pracy).
Oczywiście pracodawca nie ma obowiązku przeprowadzenia kontroli stanu trzeźwości we własnym zakresie. Może bowiem, zgodnie z art. 221d par. 3 k.p., ograniczyć się wyłącznie do skorzystania z pomocy organu powołanego do ochrony porządku publicznego (np. policji).
Istotne jest, aby pracodawca zarówno nie dopuścił do pracy pracownika, wobec którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że znajduje się w stanie nietrzeźwości, jak i umożliwił pracownikowi zweryfikowanie tego podejrzenia poprzez badanie stanu trzeźwości. Badanie trzeźwości polega na stwierdzeniu braku obecności alkoholu w organizmie pracownika albo obecności alkoholu wskazującej na stan po użyciu alkoholu (stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi od 0,2 do 0,5 promila alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm sześc., albo stan nietrzeźwości (zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi powyżej 0,5 promila alkoholu, albo obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm sześc.).
Przepisy wykonawcze
Powyższe zasady ogólne określono w kodeksie pracy, a szczegółowe zasady przeprowadzania badań zawarto we wspomnianym rozporządzeniu ministra zdrowia. Określono w nim:
- warunki i metody przeprowadzania przez pracodawcę oraz uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego lub zlecanych przez ten organ badań na obecność w organizmie pracownika alkoholu oraz środków działających podobnie do alkoholu;
- sposób dokumentowania badań przeprowadzanych lub zlecanych przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego;
- wykaz środków działających podobnie do alkoholu.
Zgodnie z ww. aktem wykonawczym badania na obecność alkoholu obejmują badanie wydychanego powietrza lub badanie krwi, przy czym badanie wydychanego powietrza przeprowadza się przed badaniem krwi, jeżeli stan osoby badanej na to pozwala.
Badanie wydychanego powietrza przeprowadza się przy użyciu urządzenia elektronicznego, dokonującego pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu (analizator wydechu), z użyciem ustnika, metodą spektrometrii w podczerwieni lub utleniania elektrochemicznego. Co ważne, ustnik powinien być przed każdym pomiarem wymieniany, a opakowanie ustnika otwierane w obecności osoby badanej.
Istotne jest, że badanie analizatorem wydechu nie powinno być przeprowadzane przed upływem 15 min od chwili zakończenia spożywania alkoholu, palenia wyrobów tytoniowych, w tym palenia nowatorskich wyrobów tytoniowych, palenia papierosów elektronicznych lub używania wyrobów tytoniowych bezdymnych przez osobę badaną.
Badanie powinno zostać powtórzone, a czas jego wykonania zależy od metody, z jaką wykonano pierwsze badanie. W przypadku badania analizatorem wydechu metodą:
- spektrometrii w podczerwieni oraz uzyskania wyniku ponad 0,00 mg/dm sześc. – drugiego pomiaru dokonuje się niezwłocznie;
- utleniania elektrochemicznego oraz uzyskania wyniku ponad 0,00 mg/dm sześc. – drugiego pomiaru dokonuje się po upływie 15 min.
Jeżeli badanie zostało wykonane analizatorem wydechu metodą utleniania elektrochemicznego, a wynik badania wynosił ponad 0,00 mg/dm sześc., osoba badana może zażądać zweryfikowania badania. Do jego weryfikacji, na żądanie osoby badanej, należy użyć analizatora wydechu metodą spektrometrii w podczerwieni. Weryfikacja ta następuje badaniem analizatorem wydechu metodą spektrometrii w podczerwieni przez dokonanie dwóch pomiarów. Drugiego pomiaru dokonuje się niezwłocznie po dokonaniu pierwszego pomiaru.
W przypadku gdy pierwsze badanie dało wynik równy lub większy od 0,10 mg/dm sześc., a w drugim pomiarze wynik 0,00 mg/dm sześc., dokonuje się niezwłocznie trzeciego pomiaru tym samym analizatorem wydechu. Jeżeli wynik trzeciego pomiaru wynosi 0,00 mg/dm sześc., to przyjmuje się, że badanie nie wskazuje na stan po użyciu alkoholu.
Badanie wydychanego powietrza może być przeprowadzone przy użyciu analizatora wydechu niewyposażonego w cyfrową prezentację wyniku pomiaru, a także bez użycia ustnika, jeżeli producent urządzenia przewiduje taki sposób jego eksploatacji. Jeśli takie badanie wykaże obecność alkoholu w wydychanym powietrzu, to należy niezwłocznie przeprowadzić badanie analizatorem wydechu metodą spektrometrii w podczerwieni lub utleniania elektrochemicznego.
Funkcjonariusze nie mogą odmówić
Jak już wcześniej wspomniano, pracodawca może odstąpić od samodzielnych badań stanu trzeźwości pracownika i zwrócić się o stosowną pomoc do właściwego organu powołanego do ochrony porządku publicznego. Istotne jest, że przedstawiciele takiego organu nie mogą odmówić pracodawcy i są zobligowani do przeprowadzenia stosownego badania. O ile w przepisach nie określono wytycznych w zakresie danych, jakie powinien zawierać dokument sporządzony przez pracodawcę po wewnętrznym sprawdzeniu stanu trzeźwości podwładnego, o tyle wskazano, co powinien zawierać protokół sporządzony przez funkcjonariuszy takiego organu. Poza danymi osobowymi badanego należy uwzględnić m.in. dane badającego i świadka, dokładny termin badania (datę, godzinę i minutę badania), miejsce jego przeprowadzenia, dane analizatora wydechu, za pomocą którego przeprowadzane jest badanie (nazwa, model, numer fabryczny oraz datę ważności dokumentu potwierdzającego kalibrację lub wzorcowanie), informację o objawach lub okolicznościach uzasadniających przeprowadzenie badania oraz dacie i godzinie ich stwierdzenia, a także uwagi osoby badanej co do sposobu przeprowadzenia badania, jeżeli zostały zgłoszone. Do protokołu należy również załączyć kopię ważnego dokumentu potwierdzającego kalibrację lub wzorcowanie analizatora wydechu użytego do przeprowadzenia badania.
Po wykonaniu badania, zgodnie z art. 221d par. 10 k.p., uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego przeprowadzający badanie jest obowiązany przekazać pracodawcy i pracownikowi niedopuszczonemu do pracy informację w formie pisemnej, obejmującą imię i nazwisko osoby badanej oraz jej numer PESEL, a w przypadku jego braku – serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość, datę, godzinę oraz minutę przeprowadzonego badania, a także jego wynik. W przypadku przeprowadzenia kilku pomiarów organ przeprowadzający badanie przekazuje informację o czasie przeprowadzenia pomiarów i wyniku każdego z nich.
Przepisy omawianego rozporządzenia dopuszczają również sprawdzenie stanu trzeźwości na podstawie badań krwi wykonanych co najmniej dwoma analizami laboratoryjnymi, tj.: metodą chromatografii gazowej z detektorem płomieniowo-jonizacyjnym i metodą spektrofotometryczną z użyciem dehydrogenazy alkoholowej (metodą enzymatyczną) albo metodą chromatografii gazowej z detektorem płomieniowo-jonizacyjnym przy użyciu dwóch różnych warunków analitycznych. Niemniej ta forma badania jest zastrzeżona wyłącznie dla wykwalifikowanych pracowników podmiotów leczniczych. Co ważne, w przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że pobranie krwi może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia osoby badanej, decyzję o pobraniu krwi lub odstąpieniu od jej pobrania podejmuje lekarz.
Opioidy
Przepisy omawianego rozporządzenia określają również wykaz środków działających podobnie do alkoholu. Są to opioidy, amfetamina i jej analogi, kokaina, kannabinoidy oraz benzodiazepiny. Badania na obecność powyższych środków obejmują:
1) badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego;
2) badanie krwi;
3) badanie moczu.
O ile w przypadku opioidów możliwe jest stosunkowo proste badanie – polegające na nieinwazyjnym pobraniu próbek śliny i umieszczeniu ich w urządzeniu do oznaczania metodą immunologiczną środków działających podobnie do alkoholu (zgodnie z instrukcją obsługi tego urządzenia) – co umożliwia ich przeprowadzenie we własnym zakresie, o tyle w przypadku pozostałych środków niezbędne są badania laboratoryjne.
W takiej sytuacji będą miały zastosowanie analogiczne zasady dotyczące przeprowadzania badania krwi co w przypadku badania trzeźwości, lecz trzeba zwrócić uwagę, że w tym przypadku możliwe jest również przeprowadzenia badania moczu. Jego badania również nie przeprowadza pracodawca. Jego przeprowadzenie jest zlecane przez policję. ©℗
wAŻNE Badanie wydychanego powietrza może być przeprowadzone przy użyciu analizatora wydechu niewyposażonego w cyfrową prezentację wyniku pomiaru, a także bez użycia ustnika, jeżeli producent urządzenia przewiduje taki sposób jego eksploatacji. Jeśli badanie wykaże obecność alkoholu w wydychanym powietrzu, to należy niezwłocznie przeprowadzić badanie analizatorem wydechu metodą spektrometrii w podczerwieni lub utleniania elektrochemicznego.
Polecamy: Kodeks pracy 2023 z wyjaśnieniami ekspertów – najnowsze wydanie uwzględniające regulacje związane z pracą zdalną, kontrolą trzeźwości pracowników, umowami na czas określony, urlopami opiekuńczymi i rodzicielskimi.
Podstawa prawna
• art. 221c i nast. ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 240)
• rozporządzenie ministra zdrowia z 16 lutego 2023 r. w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika (Dz.U. poz. 317)