Wypracowanie systemu antykorupcyjnego w organizacji może uchronić firmę przed wieloma problematycznymi sytuacjami. Jest to też działanie w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu. Dlatego decyduje się na nie coraz więcej firm i innych podmiotów.
Problem chronienia się przed czynami korupcyjnymi dotyczy tych organizacji, w których działają osoby pełniące funkcje publiczne, albo organizacji wykonujących działalność gospodarczą i realizujących zobowiązania względem władzy (instytucji) publicznej. Korupcja ma bowiem zawsze związek albo z osobą pełniącą funkcję publiczną (pojęcia osoby pełniącej funkcję publiczną nie należy mylić z pojęciem funkcjonariusza publicznego), albo z realizacją zobowiązań względem władzy (instytucji) publicznej.
Wprowadzenie kodeksu
W jaki sposób organizacja powinna zorganizować system antykorupcyjny? Prawodawstwo nie daje jasnych i precyzyjnych wskazówek w tym zakresie. Jednak najwłaściwsze wydaje się stworzenie wewnętrznego prawa organizacji, które będzie regulowało postępowanie antykorupcyjne.
Postępowanie antykorupcyjne ma chronić takie wartości jak: obiektywizm, sprawiedliwość, odpowiedzialność, więc można nazwać ten system etycznym. To, co odróżnia system antykorupcyjny od innych systemów etycznych, to odpowiedzialność karna za jego naruszenie. Należy zatem pamiętać, aby wewnętrzny system antykorupcyjny powstawał na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązującego, w tym międzynarodowego. Osoba odpowiedzialna w organizacji za stworzenie systemu antykorupcyjnego powinna obligatoryjnie mieć bardzo dobrą znajomość przepisów prawa z tego zakresu. Wszelkie problemy korupcyjne w organizacji powinny być zgłaszane do odpowiednich organów ścigania, a nie procedowane wewnątrz organizacji. Do walki z korupcją są powołane policja, prokuratura oraz CBA.
Aby kodeks antykorupcyjny ustanowiony w firmie lub organizacji nie stanowił pustego prawa, każdy pracownik potencjalnie narażony na korupcję powinien być zobligowany do zapoznania się z tym dokumentem. Taka informacja powinna zostać również odnotowana w aktach personalnych pracownika.
Dodatkowo pracownicy, którzy wyjeżdżają na wyjazdy służbowe czy też przyjmują służbowo kontrahentów, muszą być zaznajomieni z normami właściwego zachowania. Pracodawcy powinni na szkoleniach wskazywać, jakie działania są właściwe, a jakich czynów i zaniechań należy unikać. Pracownik, który idzie na spotkanie służbowe, powinien już wcześniej wiedzieć, jak ma się zachować na wypadek różnych sytuacji. Dzięki temu nie będzie zaskoczony i nie będzie się musiał zastanawiać w trakcie sytuacji, jak ma postąpić.
Przełożeni pracowników powinni być odpowiedzialni za zapoznanie swoich podwładnych z kodeksem antykorupcyjnym oraz zobowiązani do egzekwowania odpowiednich zachowań. Przyznanie stosownych kompetencji przełożonym z pewnością zwiększy powodzenie wprowadzenia systemu antykorupcyjnego do organizacji. Utworzenie systemu powinno też zostać w odpowiedni sposób zakomunikowane w organizacji.
Co jest korupcją
W polskim prawie definicja korupcji została zakreślona w ustawie z 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz.U. z 2022 r. poz. 1900 ze zm.). Za korupcję są uważane cztery rodzaje działań.
Pierwsza grupa to czyny polegające na wręczaniu, ale również na obiecywaniu czy proponowaniu korzyści osobie pełniącej funkcję publiczną w zamian za działanie, ale też za zaniechanie działania w wykonywaniu tej funkcji publicznej.
Drugą grupę także stanowią czyny polegające na wręczaniu, obiecywaniu i proponowaniu korzyści, ale tym razem osobie kierującej jednostką niezaliczaną do sektora finansów publicznych lub pracującej w jakimkolwiek charakterze na rzecz takiej jednostki. Chodzi o korzyść wręczaną, obiecywaną albo proponowaną w zamian za działanie lub zaniechanie działania, które narusza obowiązki tej osoby, a zarazem stanowi społecznie szkodliwe odwzajemnienie. Ten czyn korupcyjny musi być popełniany w toku działalności gospodarczej, która obejmuje realizację zobowiązań względem władzy (instytucji) publicznej. W obu tych przypadkach odpowiedzialność ponosi osoba przekazująca korzyść lub mająca taki zamiar.
Z trzecim rodzajem korupcji mamy do czynienia wtedy, gdy ktoś, wykorzystując pełnioną funkcję publiczną, żąda lub przyjmuje korzyści albo przyjmuje propozycję lub obietnicę takich korzyści w zamian za działanie, ale również za zaniechanie działania w wykonywaniu funkcji publicznej. Tym razem odpowiedzialność ponosi osoba przyjmująca korzyść.
Czwarta grupa to również sytuacje, gdy ktoś żąda lub przyjmuje korzyści bądź przyjmuje propozycję lub obietnicę korzyści, ale chodzi o osobę kierującą jednostką niezaliczaną do sektora finansów publicznych lub pracującą w jakimkolwiek charakterze na rzecz takiej jednostki. Chodzi o korzyści w zamian za działanie lub zaniechanie działania, które narusza obowiązki tej osoby i stanowi społecznie szkodliwe odwzajemnienie. Ten czyn korupcyjny, podobnie jak w przypadku czynów z grupy drugiej, musi być popełniany w toku działalności gospodarczej, która obejmuje realizację zobowiązań względem władzy (instytucji) publicznej.
We wszystkich tych sytuacjach występuje korzyść, która w normalnych warunkach nie należy się osobie skorumpowanej. Czyli jeżeli do korupcji by nie doszło, osoba ta nigdy nie otrzymałaby takiego pożytku. Dodatkowo korzyść może przybierać różne formy, zarówno pieniężną, jak i niepieniężną. Niekonieczne muszą być to pieniądze czy rzeczy.
Co ważne, korzyść może otrzymać nie tylko bezpośrednio skorumpowana osoba, lecz także inna, np. członek jej rodziny albo inny bliski.
Przepisy międzynarodowe
Informacji na temat możliwych do zastosowania procedur antykorupcyjnych można też szukać w przepisach międzynarodowych. Zajmują się tym organizacje międzynarodowe o różnym charakterze (polityczne, gospodarcze, finansowe) i zasięgu (europejskie, międzykontynentalne) skupiające osoby pełniące funkcje publiczne i korzystające z usług sektora prowadzącego działalność gospodarczą.
Dla przykładu w obrocie prawnym znajdziemy:
■ przepisy ONZ, np. Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji, przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 31 października 2003 r.,
■ unijne, np. decyzję Komisji z 28 kwietnia 1999 r. ustanawiającą Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF),
■ Rady Europy, np. Cywilnoprawną konwencję o korupcji sporządzoną w Strasburgu 4 listopada 1999 r.,
■ OECD, np. Konwencję o zwalczaniu przekupstwa zagranicznych funkcjonariuszy publicznych w międzynarodowych transakcjach handlowych sporządzoną w Paryżu 17 grudnia 1997 r.
To jedynie przykładowe akty, w obrocie międzynarodowym jest ich całe mnóstwo.
Źródłami wiedzy na temat procedur antykorupcyjnych nie są jedynie akty prawne. Wspiera nas w tym również przygotowana w tym celu norma ISO 37001:2016 – System zarządzania działaniami antykorupcyjnymi – wymagania i wytyczne stosowania (Anti-bribery management systems – Requirements with guidance for use).
Potrzebna edukacja
System antykorupcyjny w Polsce zadziała, jeżeli będzie wprowadzany systemowo, a więc od poziomu organizacji do poziomu państwa. Dlatego ważna jest również stosowna edukacja społeczeństwa, od najmłodszych lat, tak aby wzbudzać poczucie odpowiedzialności obywateli za kraj. Dopiero takie systemowe działanie zapewni bezpieczeństwo Polski, w tym bezpieczeństwo społeczne. ©℗
Wszelkie problemy korupcyjne powinny być zgłaszane do odpowiednich organów ścigania, a nie procedowane wewnątrz organizacji
