Nie tylko dłuższy urlop rodzicielski. Jakie będą nowe przywileje dla ojców w pracy?

Zmienione przepisy mają zachęcić pracowników do większego zaangażowania w opiekę na dziećmi. Będą mogli skorzystać z dodatkowych dziewięciu tygodni urlopu rodzicielskiego, które nie mogą być przeniesione na matkę, a także z wielu innych uprawnień.

Ustawa z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw wdrażająca zasady wynikające z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE wejdzie w życie 26 kwietnia 2023 r. Przewiduje ona wiele nowych uprawnień dla wszystkich pracowników, ale przede wszystkim dla pracujących rodziców. W trakcie prac nad nowelizacją wiele dyskusji dotyczyło szczególnie ojców, ponieważ celem przepisów unijnych jest zachęcenie ich do opieki nad dzieckiem w większym wymiarze. Na mocy nowych przepisów w tym celu będą mogli skorzystać, oprócz dotychczas istniejących możliwości, także z:

• dziewięciu tygodni urlopu rodzicielskiego, które nie mogą zostać przeniesione na matkę dziecka,
• urlopu opiekuńczego,
• elastycznej organizacji pracy.

Urlop rodzicielski i ojcowski

Przedłużeniu ulegnie wymiar urlopu rodzicielskiego (do 41 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i 43 w przypadku urodzenia co najmniej dwojga dzieci) poprzez przyznanie każdemu z rodziców dziecka wyłącznego prawa do dziewięciu tygodni urlopu rodzicielskiego. Prawa tego nie będzie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka. Oznacza to, że jeśli np. matka wykorzysta podstawowe 32 (34) tygodnie urlopu rodzicielskiego, to z dodatkowych 9 tygodni będzie mógł skorzystać tylko ojciec. Jest to największa zmiana, która wpłynie na organizację pracy pracowników ojców.

Uelastycznieniu ulegną także same zasady wykorzystywania urlopu rodzicielskiego, który będzie mógł być wykorzystany w całości albo w częściach (do pięciu części) do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy szósty rok życia.

Jeśli pracownik będzie łączył pracę (u pracodawcy) z urlopem rodzicielskim, to wymiar urlopu rodzicielskiego będzie ulegał wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu lub jego części, nie dłużej jednak niż do 82 tygodni (w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie) lub 86 tygodni ( w przypadku porodu mnogiego).

Urlop rodzicielski na podobnych zasadach będzie przysługiwał rodzicom adopcyjny i zastępczym (z wyjątkiem rodziców przyjmujących dziecko jako rodzina zastępcza zawodowa). Szczególny wymiar urlopu będzie przysługiwał rodzicom dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”. W tych przypadkach również wprowadzono w wymiarze urlopu rodzicielskiego dziewięć tygodni urlopu nieprzenoszalnego na drugiego rodzica.

Po powrocie pracownika z urlopu rodzicielskiego pracodawca będzie miał obowiązek dopuszczenia go do pracy na zajmowanym stanowisku albo równorzędnym, gdy nie jest możliwe zajmowanie uprzedniego stanowiska.

Ponadto zwiększono zakres ochrony pracowników przez zwolnieniem. Zgodnie z nowymi przepisami w okresie od dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu ojcowskiego (a nawet na siedem dni przed rozpoczęciem urlopu ojcowskiego) pracodawca nie będzie mógł prowadzić przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy z tym pracownikiem, wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jego winy i reprezentująca pracownika zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie urlopu ojcowskiego lub urlopu rodzicielskiego może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Jest to bardzo daleko idąca ochrona pracownika, a przesłanki związanie z „czynieniem przygotowań do zwolnienia” niejasne. O ile można wywieść z przepisów, kiedy będą się ziszczać w przypadku pracodawców uzwiązkowionych, o tyle nie ma pewności prawnej, jak je postrzegać u pracodawcy, u którego nie działają organizacje związkowe.

Zmieniono także limit wieku dziecka, do którego ojciec dziecka będzie mógł skorzystać z urlopu ojcowskiego. Po zmianach będzie mógł z niego skorzystać do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia, a nie 24. – jak dotychczas. Podobnie w przypadku dziecka adoptowanego z urlopu ojcowskiego będzie można skorzystać do 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.

Inne ułatwienia

Oprócz skorzystania nieprzenoszalnych dziewięciu tygodni urlopu rodzicielskiego ojcowie będą mogli skorzystać z innych nowych uprawnień na takich samych zasadach jak matki.

Nowelizacja kodeksu pracy wprowadza urlop opiekuńczy w wymiarze pięciu dni dla tych, którzy muszą sprawować osobistą opiekę lub udzielać wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Będzie można go wykorzystać jednorazowo albo w częściach. Choć ustawodawca nie przewidział prawa do wynagrodzenia za ten urlop, to wpłynie on na organizację pracy. Pracownik będzie mógł bowiem złożyć wniosek o ten typ urlopu z jednodniowym wyprzedzeniem, a jeśli skorzysta z uprawnienia jednorazowo, to przez tydzień roboczy nie będzie do dyspozycji pracodawcy, który będzie miał bardzo mało czasu na organizację zastępstwa. Z tego urlopu będzie mógł skorzystać m.in. ojciec w celu opieki nad swoim dzieckiem.

Ponadto pracownikowi wychowującemu dziecko do ósmego roku życia nie będzie można bez jego zgody polecać wykonywania zadań w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy, jak również nie wolno będzie delegować go poza stałe miejsce pracy. Wcześniej limit wieku dziecka wynosił cztery lata.

W przypadku urlopów wychowawczych zmianie ulegną zasady dotyczące obniżonego wymiaru czasu pracy. Z obniżonego wymiaru czasu pracy pracownik będzie mógł korzystać przez okres odpowiadający pozostałemu do wykorzystania wymiarowi urlopu wychowawczego, nie dłużej jednak niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy szósty rok życia.

Ustawodawca przyjął także, że pracownik wychowujący dziecko do ukończenia przez nie ósmego roku życia mógł złożyć wniosek o zastosowanie do niego elastycznej organizacji pracy. Pracodawca, rozpatrując wniosek pracownika, będzie brał pod uwagę potrzeby pracownika oraz organizację pracy i jej rodzaj. Złożenie przez pracownika wniosku o elastyczną organizację pracy nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę lub jej rozwiązanie bez wypowiedzenia przez pracodawcę i przyczyny uzasadniającej prowadzenie przygotowania do wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia.©℗