Przyjęty przez Radę Ministrów projekt zakłada wpisanie do ustawy progu 120 000 zł. Nie będzie on automatycznie zmieniany co roku, jak zakładały to dotychczasowe przepisy.
Rada Ministrów przyjęła projekt nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadzający nową ulgę określoną przez autorów jako „mały ZUS plus”. To modyfikacja ulgi wprowadzonej od 2019 r., roboczo nazywanej przez rząd „małym ZUS”, a więc obniżenia składek dla prowadzących działalność gospodarczą i osiągających niskie przychody. W nowych przepisach limit dopuszczalnych przychodów znacznie zwiększono, ale ustanowiono stały próg kwotowy. A to może rodzić w przyszłości problemy, jeśli rządzący nie będą skłonni progu podwyższać, bo potrzebne będą dodatkowe wpływy do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W ubezpieczeniach społecznych nie ma jednej reguły – ustawodawca raz stosuje kwoty zmienne uzależnione np. od przeciętnego wynagrodzenia, a raz określa je wprost.

Dwukrotny wzrost

Zgodnie z obowiązującym art. 18c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z obniżonych składek może skorzystać prowadzący działalność, który w poprzednim roku osiągnął przychód nie wyższy niż 30-krotność obowiązującego wtedy minimalnego wynagrodzenia. Aby więc obniżyć składki w 2019 r., w 2018 r. trzeba było osiągnąć przychód nie wyższy niż 63 000 zł. Po zmianach w przepisach będzie ustanowiona kwota stała – 120 000 zł, proporcjonalnie pomniejszana, gdy działalność nie była prowadzona przez cały rok. Oznacza to bardzo duży wzrost na dzień przygotowywania nowych przepisów, bo prawie dwukrotny, w stosunku do obecnego brzmienia ustawy. Może się jednak okazać, że kwota ta nie będzie waloryzowana przez najbliższe lata, a wtedy wraz z rosnącą inflacją coraz mniej osób będzie formalnie spełniać warunki do skorzystania z ulgi, mimo że ich sytuacja finansowa nie będzie dobra. Podobny problem występuje chociażby w przypadku zasiłku pogrzebowego (pisaliśmy o tym: „OPZZ chce powrotu starych zasad wypłaty zasiłku pogrzebowego”, DGP nr 216 z 7 listopada 2019 r.), gdzie kilka lat temu w miejsce zmiennej wysokości uzależnionej od przeciętnego wynagrodzenia wprowadzono kwotę stałą, która obecnie nie pokrywa kosztów pogrzebu, bo nie była waloryzowana. Te obawy towarzyszą organizacjom przedsiębiorców. Związek Przedsiębiorców i Pracodawców napisał w swojej opinii wprost, że z praktyki wynika, iż określony kwotowo wskaźnik pozostaje z reguły na tym samym poziomie długie lata. Jako przykład ZPP wskazał kwotę wolną od podatku. Jak czytamy w uzasadnieniu ustawy o „małym ZUS plus”, ewentualna ustawowa zmiana w tym zakresie uzależniona będzie jednak od wcześniejszej pogłębionej analizy wielu czynników ekonomicznych, takich jak np. poziom inflacji lub przeciętne miesięczne wynagrodzenie. Ustalenie jednak kwoty stałej to bezpieczne dla rządzących rozwiązanie.
WAŻNE Bez zmian pozostaje zasada, że na każde pięć lat tylko przez trzy przedsiębiorca może korzystać z ulgi, nawet jeśli niezmiennie uzyskuje niskie przychody i dochody.
Trzeba też jednak zauważyć, że przedsiębiorcy krytykują sposób naliczania składek w trakcie okresu tzw. preferencyjnego ZUS (art. 18a ustawy systemowej) oraz składek opłacanych na zasadach ogólnych. Są one obliczane odpowiednio – od 30 proc. minimalnego wynagrodzenia oraz 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia. W tym przypadku podwyższenie składek co roku następuje automatycznie, bez bezpośredniej ingerencji ustawodawcy. Pośrednio ustawodawca decyduje jednak o pierwszej z tej dwóch wartości – podwyższając minimalne wynagrodzenie dla pracowników, podwyższa także składki dla początkujących przedsiębiorców.

Nareszcie dochód

Zmiana progu przychodu to jednak nie wszystko. Aby zweryfikować prawo do ulgi, w 2019 r. przedsiębiorca musiał także obliczyć przeciętny przychód miesięczny. Przychód ten mnożył przez specjalny współczynnik uzależniony od przeciętnego i minimalnego wynagrodzenia. Była to więc także wielkość zmienna, ogłaszana co roku przez prezesa ZUS. Koszty uzyskania przychodu nie miały żadnego znaczenia. W 2020 r. ma się to zmienić, bo przedsiębiorca będzie obliczał średni miesięczny dochód, a nie przychód. Co ważne jednak, do dochodu tego będzie musiał doliczać składki opłacone za siebie i współpracowników, które wcześniej dla celów podatkowych odliczył.
Tak obliczony przeciętny dochód będzie musiał zostać pomnożony przez współczynnik – tym razem ustawodawca po raz kolejny zdecydował się na wprowadzenie stałej wielkości (0,5), niezależnej od innych wskaźników.
Powiązanie podstawy wymiaru składek z dochodem to wyjście naprzeciw postulatom organizacji przedsiębiorców zgłaszanych od dawna. Podkreślali, że przedsiębiorcy o podobnym przychodzie mogą być w zupełnie różnej sytuacji finansowej, bo temu, którego działalność generuje niskie koszty (np. samozatrudnieni), zostaje w kieszeni więcej.
W proponowanych przepisach nie ma określonego wprost limitu dopuszczalnego przychodu, bo jest on limitowany pośrednio. Nowa podstawa wymiaru składek obliczona z zastosowaniem ulgi nie może bowiem być niższa niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia oraz, co oczywiste, 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia (a więc podstawowego ryczałtu opłacanego bez zastosowania jakikolwiek ulgi). Jak więc widać, maksymalny dochód, od którego ulga będzie miała zastosowanie, to 120 proc. przeciętnego wynagrodzenia (120 proc. pomnożone przez stały współczynnik 0,5). Trzeba oczywiście pamiętać, że warunek przychodu i dochodu musi być spełniony łącznie. Nawet niski dochód nie da prawa do ulgi, jeśli przychód przekroczy 120 000 zł.
Ustawodawca poprawił także zasady zgłaszania się do ulgi w nowym roku. W 2019 r. krytykowano wymóg dokonania zgłoszenia (w przypadku osób kontynuujących działalność bez przerwy) do 8 stycznia. Po zmianach przedsiębiorca będzie miał na to czas co roku do końca stycznia.

Bez rewolucji

Wiele warunków pozostaje jednak bez zmian. Przede wszystkim katalog osób, które nie mogą skorzystać z ulgi. I tak nie mają do niej prawa osoby, które w poprzednim roku kalendarzowym były opodatkowane kartą podatkową i które korzystały ze zwolnienia sprzedaży od VAT. Podobnie nie skorzystają z „małego ZUS plus” początkujący przedsiębiorcy, którzy mają jeszcze prawo do opłacania preferencyjnego ZUS, a więc od podstawy wynoszącej 30 proc. minimalnego wynagrodzenia przez 24 miesiące od zgłoszenia do ubezpieczeń lub zakończenia korzystania z ulgi na start. Ulga nie będzie przysługiwać osobie, która prowadziła działalność w danym roku krócej niż przez 60 dni, jak również tej, która prowadziła pozarolniczą działalność w innej formie (np. jako wspólnik spółki osobowej). Nie uległa też zmianie zasada, że prawa do obniżenia składek nie ma osoba, która wykonuje działalność na rzecz swojego byłego pracodawcy, u którego była zatrudniona w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym i wykonywała te same czynności.
Organizacjom przedsiębiorców nie udało się przekonać autorów ustawy do zmiany innego limitu korzystania z ulgi. Chodzi o ograniczenie jej zastosowania do 36 miesięcy w trakcie 60-miesięcznego okresu rozliczeniowego. Innymi słowy – na każde pięć lat tylko przez trzy przedsiębiorca może korzystać z ulgi, nawet jeśli niezmiennie uzyskuje niskie przychody i dochody. Zasada ta pozostaje bez zmian.
Tabela. Co będzie inaczej
Mały ZUS 2019 r. Mały ZUS plus 2020 r.
Dopuszczalny przychód roczny Zmienny: 30-krotność minimalnego wynagrodzenia Stały: 120 000 zł
Kwota, od jakiej oblicza się nową podstawę wymiaru składek Średni miesięczny przychód Średni miesięczny dochód – z uwzględnieniem zaliczonych do kosztów uzyskania przychodu składek na ubezpieczenia społeczne przedsiębiorcy i współpracowników
Sposób obliczenia nowej podstawy wymiaru składek Średni miesięczny przychód pomnożony przez współczynnik Średni miesięczny dochód pomnożony przez współczynnik
Współczynnik Zmienny, ogłaszany corocznie przez prezesa ZUS: prognozowane przeciętne miesięczne wynagrodzenie podzielone przez obowiązujące minimalne wynagrodzenie Stały: 0,5
Informacje przekazywane do ZUS Przedsiębiorca musiał przekazać informacje o: • przychodzie • nowej podstawie wymiaru składek Przedsiębiorca musiał przekazać informacje o: • przychodzie • nowej podstawie wymiaru składek • dochodzie • formie opodatkowania
Termin zgłoszenia korzystania z nowej ulgi w kolejnym roku Do 8 stycznia Do końca stycznia
Podstawa prawna
• art. 18 i 18a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 300; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1590)