Pracownica od 22 lutego 2016 r. przebywa na zasiłku chorobowym w trakcie ciąży. Od 1 kwietnia 2016 r. w wyniku porozumienia stron zmienił się jej wymiar czasu pracy z pełnego etatu na 3/4. Czy jeżeli ta zmiana miała miejsce w czasie pobierania zasiłku, to należy przeliczyć podstawę wymiaru tego zasiłku według nowego wynagrodzenia (obniżenie pensji z 4500 zł do 3400 zł)? Czy po urodzeniu dziecka podstawa zasiłku macierzyńskiego będzie cały czas taka sama?
Izabela Nowacka ekspert ds. wynagrodzeń / Dziennik Gazeta Prawna
Nie, podstawa wymiaru zasiłku chorobowego nie ulega przeliczeniu. Pozostanie też na tej samej wysokości, tj. 3883,05 zł (4500 zł – 13,71 proc.) dla zasiłku macierzyńskiego.
Zgodnie z ogólną zasadą podstawę wymiaru zasiłku chorobowego oblicza się ze średnich zarobków pracownika uzyskanych przez niego w ciągu 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc zachorowania. Gdy niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia z tytułu stosunku pracy, podstawę zasiłkową wyznacza się, przyjmując przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe tego zatrudnienia. Przez wynagrodzenie uwzględniane w podstawie wymiaru świadczenia chorobowego rozumie się przychód pracownika, od którego naliczane są składki na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz chorobowe finansowanych ze środków pracownika. Jest to kwota odpowiadająca 13,71 proc. tej podstawy. Podstawę zasiłku chorobowego oblicza się, przyjmując te składniki wynagrodzenia, które:
- podlegają obłożeniu składkami na ubezpieczenia społeczne,
- nie przysługują za okresy niezdolności do pracy.
Zmiana etatu wpływa na rachunki
Jednak ta kalkulacja ulega zmianie, gdy u pracownika dochodzi do zmiany warunków pracy polegającej na podwyższeniu lub obniżeniu wielkości etatu. W razie zmiany umowy o pracę lub innego aktu, na podstawie którego powstał stosunek pracy, polegającej na zmianie wymiaru czasu pracy, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie ustalone dla nowego wymiaru czasu pracy. Warunkiem zastosowania tej reguły jest jednak to, aby zmiana nastąpiła w miesiącu, w którym powstała niezdolność do pracy lub w miesiącach poprzedzających, z których liczona jest podstawa (art. 40 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa; dalej: ustawa zasiłkowa). Istotne jest zatem to, w którym momencie nastąpiła zmiana etatu. Jeśli już w trakcie pobierania zasiłku, a więc w późniejszym miesiącu niż miesiąc wystąpienia niezdolności do pracy, to ta zmiana nie ma już wpływu na wysokość ustalonej wcześniej podstawy. [przykłady 1, 2 i 3]
Przerwa między zwolnieniami
W opisanej sytuacji zmiana wymiaru czasu pracy miała miejsce już w trakcie pobierania zasiłku chorobowego, w okresie którego pracownica zachorowała, dlatego też obniżenie etatu nie wpływa na podstawę zasiłku chorobowego.
Warto natomiast przeanalizować jeszcze jeden przepis ustawy zasiłkowej, tj. art. 43. Pracownica po okresie pobierania zasiłku chorobowego zapewne przejdzie na zasiłek macierzyński. Otóż podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków, zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju, nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż trzy miesiące kalendarzowe. Co oznacza ten przepis? Po pierwsze, chodzi o zasiłki u tego samego pracodawcy. Po drugie, w pojęciu „okresy pobierania zasiłków” mieszczą się również okresy pobierania wynagrodzenia chorobowego za łącznie 33 dni (14 dni u pracowników w wieku 50+) choroby w roku płatnego ze środków pracodawcy. Okres, za który pracownikowi przysługuje wynagrodzenie chorobowe, wlicza się bowiem do okresu zasiłkowego. Jeżeli np. pracownik pobrał wynagrodzenie chorobowe za okres od 1 lutego do 4 marca, wykorzystując tym samym pełny limit 33 dni choroby w roku 2016 r., i następnie ponownie zachoruje np. w kwietniu tego samego roku, nabywając prawo do zasiłku chorobowego, to podstawa wymiaru dla tego zasiłku pozostanie taka sama jak ustalona poprzednio dla wynagrodzenia chorobowego. Nie ma na to wpływu nawet zmiana warunków wynagrodzenia za pracę, np. jego podwyższenie/obniżenie (chyba że wynika to ze zmiany wymiaru czasu pracy, o czym niżej). Jeżeli w okresie przerwy między pobieraniem świadczeń zasiłkowych doszłoby do takiej zmiany, to dla potrzeb ustalenia podstawy zasiłkowej nie ma to znaczenia.
W przepisach ustawy zasiłkowej występują pojęcia „miesiąc” i „miesiąc kalendarzowy”. Przy ustalaniu prawa do zasiłku chorobowego lub jego wysokości, jeżeli okres jest oznaczony w miesiącach, za miesiąc uważa się 30 dni (art. 11 ust. 5 ustawy zasiłkowej) bez względu na faktyczną liczbę dni danego miesiąca. Natomiast inaczej rozumie się miesiące kalendarzowe określone w art. 43 ustawy zasiłkowej, a więc dla potrzeb ustalenia, czy konieczne jest ponowne obliczenie podstawy zasiłkowej, czy też nie. Okres trzech miesięcy kalendarzowych to okres obejmujący pełne kolejne nazwane miesiące stanowiące trzy dwunaste części roku kalendarzowego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 5 kwietnia 2005 r., sygn. akt I UK 372/04). Dlatego też, obliczając przerwę między pobieraniem kolejnych zasiłków, trzeba wziąć pod uwagę pełne miesiące kalendarzowe, bez względu na to, ile liczą dni, przy czym w żadnym z tych miesięcy nie może być nawet jednego dnia choroby czy innej okoliczności uprawniającej do zasiłku (opieka nad chorym dzieckiem, poród). [przykłady 4 i 5]
Co na to Sąd Najwyższy
Jeśli zmiana wymiaru czasu pracy nastąpiła już w trakcie pobierania zasiłku chorobowego, a bezpośrednio po pobraniu tego zasiłku pracownica urodziła dziecko, nabywając prawo do zasiłku macierzyńskiego (brak przerwy między jednym zasiłkiem a drugim), to podstawa wymiaru ustalona dla zasiłku chorobowego (czyli bez uwzględnienia zmiany etatu) nadal stanowi podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego. Taki wniosek płynie z wyroku Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2016 r., sygn. akt II UK 206/15. Co prawda rozstrzygnięcie dotyczy akurat tych dwóch rodzajów zasiłków, ale z uzasadnienia SN wynika, że ta zasada odnosi się ogólnie do wszystkich rodzajów zasiłków. W skomplikowanym stanie faktycznym tej sprawy pracownica pobierała zasiłek macierzyński bezpośrednio po chorobowym i dwukrotnie zmieniała wymiar czasu pracy – raz przed niezdolnością do pracy (z 1/2 etatu na pełny), a potem w jej trakcie (z pełnego etatu na 1/2). Pracodawca, ustalając zasiłek macierzyński, przyjął jego podstawę w wysokości wynagrodzenia obowiązującego dla połowy etatu, czyli po ostatniej zmianie warunków pracy i płacy. Nie zostawił więc tej samej podstawy jak dla wcześniejszych świadczeń chorobowych, tj. wynagrodzenia dla pełnego etatu. ZUS zgodził się z takim postępowaniem, powołując się na art. 40 ustawy zasiłkowej. Mimo z˙e między okresami pobierania zasiłków nie było przerwy wynoszącej co najmniej trzy miesiące kalendarzowe, ze względu na zmianę wymiaru czasu pracy, podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego powinna być ustalona na nowo. Pracownica nie zgodziła się z tym i sprawa trafiła na wokandę. Ostatecznie sprawa trafiła do SN, który wydał wyrok korzystny dla pracownicy.
SN wyjaśnił, że pomiędzy pobieraniem zasiłku chorobowego i macierzyńskiego nie było przerwy, co oznacza, iż ma zastosowanie art. 43 ustawy zasiłkowej. Artykuł 40, na który powołał się ZUS, zawiera normę stosowaną przy obliczaniu podstawy wymiaru zasiłku, natomiast art. 43 wskazuje sytuacje, w których podstawy wymiaru świadczenia nie oblicza się?. Przepisy te nie mają więc wspólnych zakresów i nie zachodzi między nimi stosunek normy szczegółowej do ogólnej.
Reasumując, kolejna zmiana wymiaru zatrudnienia dokonana w trakcie nieprzerwanej niezdolności do pracy nie miała wpływu na wysokość podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego, ponieważ nadal obowiązywała podstawa ustalona dla nabytego uprzednio zasiłku chorobowego.
Jakie wnioski z wyroku
Wyrok ten zapadł co prawda w konkretnej sprawie i nie ma mocy powszechnie obowiązującej wykładni prawa. Jednak SN zawarł w nim istotną argumentację, w której kluczowe jest określenie relacji między art. 40 i 43 ustawy zasiłkowej. To z kolei może mieć wpływ na stosowanie tych przepisów w praktyce. Jak słusznie zauważył SN, dwa podane artykuły są od siebie niezależne. Najpierw bowiem rozpoznaje się, czy w ogóle podstawę zasiłkową należy ponownie ustalać. Tu jedyną przesłanką jest długość przerwy między pobieraniem poszczególnych świadczeń lub jej brak, i o tym mówi art. 43. Dopiero później, gdy przerwa będzie wynosić co najmniej trzy miesiące, przystępuje się do obliczania tej podstawy i wówczas zastosowanie mają przepisy art. 36–42 ustawy zasiłkowej, które wskazują sposób obliczania tej podstawy, z uwzględnieniem ewentualnej zmiany wymiaru czasu pracy (art. 40). Ponadto art. 43 nie zawiera żadnych zastrzeżeń odwołujących się do art. 40. ZUS jednak opracował swoje wytyczne i uważa, że mimo przerwy między świadczeniami krótszej niż trzy miesiące kalendarzowe lub jej braku, podstawę trzeba ustalić ponownie, jeśli w międzyczasie doszło do zmiany etatu. Nie wynika to jednak wprost z brzmienia przepisów ustawy zasiłkowej.
PRZYKŁAD 1
Wypowiedzenie zmieniające przed chorobą
Pracownik zatrudniony na pół etatu zachorował w marcu 2016 r. Jego wynagrodzenie wynosi 1600 zł miesięcznie. Do końca stycznia 2016 r. pracował na 3/4 etatu z wynagrodzeniem wynoszącym 12,50 zł za godzinę pracy. Zmiana etatu w drodze wypowiedzenia zmieniającego dokonała się od 1 lutego 2016 r.
Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego za marzec stanowi wynagrodzenie ustalone dla połowy wymiaru czasu pracy, tj. już po zmianie warunków pracy i płacy: 1600 zł – 13,71 proc. = 1380,64 zł.
PRZYKŁAD 2
Niezdolność do pracy w innym miesiącu
Pracownica stała się niezdolna do pracy z powodu choroby w okresie od 17 marca do 30 kwietnia 2016 r. Do 31 marca była zatrudniona na pełny etat, a od 1 kwietnia pracuje na ćwierć etatu. Ponieważ zmiana wymiaru czasu pracy nie nastąpiła ani w miesiącu, w którym powstała niezdolność do pracy, ani w okresie 12 miesięcy poprzedzających powstanie tej niezdolności, jego zmiana nie ma wpływu na podstawę wymiaru zasiłku chorobowego. Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracownicy za okres od marca 2015 r. do lutego 2016 r.
PRZYKŁAD 3
Wszystko w marcu
Pracownica nabyła prawo do zasiłku opiekuńczego na chore dziecko od 14 do 31 marca 2016 r. Do 20 marca była zatrudniona w wymiarze 3/4 etatu, a od 21 marca przeszła na pełny etat. Podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego przysługującego za okres od 14 do 20 marca stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracownicy za okres od marca 2015 r. do lutego 2016 r. Do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego za okres od 21 do 31 marca trzeba natomiast przyjąć pełne miesięczne wynagrodzenie za marzec, które pracownica otrzymałaby po zmianie wymiaru czasu pracy.
PRZYKŁAD 4
Podstawa może się zmienić
Pracownik zachorował pierwszy raz w 2016 r, w marcu. Jeśli ponownie zachoruje lub będzie sprawował opiekę nad chorym członkiem rodziny, nabywając prawo do wynagrodzenia chorobowego zasiłku chorobowego lub opiekuńczego w:
● kwietniu, maju lub czerwcu – uzyska świadczenie chorobowe/opiekuńcze, którego podstawa wymiaru nie wymaga ponownego ustalenia; będzie nią średnie miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres od marca 2015 r. do lutego 2016 r.
● w lipcu lub w następnych miesiącach – zostanie wyznaczona nowa podstawa
PRZYKŁAD 5
Ustalono na nowo
Pracownik chorował w lutym 2016 r. i dostał wynagrodzenie chorobowe za pięć dni. Podstawa wymiaru przysługującego mu wynagrodzenia chorobowego została ustalona z uwzględnieniem wynagrodzenia za okres od lutego 2015 r. do stycznia 2016 r. W kwietniu 2016 r. pracownik dostarczył zwolnienie lekarskie z tytułu opieki nad chorym dzieckiem. Do końca marca pracownik był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, natomiast od 1 kwietnia – na 3/4 etatu. Mimo z˙e przerwa między okresami pobierania wynagrodzenia chorobowego i zasiłku opiekuńczego była krótsza niż trzy miesiące kalendarzowe, ze względu na zmianę wymiaru czasu pracy podstawa wymiaru zasiłku przysługującego za kwiecień powinna być ustalona na nowo. Stanowić ja? będzie miesięczne wynagrodzenie za kwiecień (po uzupełnieniu), tj. po zmianie wymiaru czasu pracy.
Podstawa prawna
Art. 36, art. 40, art. 43 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 372).