Już 1 kwietnia 2016 r. wejdzie w życie ustawa z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz.U. poz. 195) wprowadzająca do systemu prawnego zupełnie nowe świadczenie wychowawcze. Jest to realizacja programu „Rodzina 500+” i przełomowe rozwiązanie polityki rodzinnej. Program ten oznacza bardzo znaczącą pomoc finansową dla rodzin wychowujących dzieci. Stanowi wyraźny sygnał ze strony państwa, że rodzina nie jest i nie będzie pozbawiona wsparcia państwa w ponoszeniu kosztów wychowania dzieci.



Pierwszym głównym celem programu jest pomoc dla rodzin w codziennym wychowywaniu dzieci, w tym częściowe pokrycie wydatków związanych z opieką nad nimi i zaspokojeniem ich potrzeb życiowych. Drugim bardzo ważnym celem programu jest zwiększenie liczby dzieci. Tym samym program „Rodzina 500+” ma w istocie poprawić sytuację materialną i demograficzną rodzin.
Polska ma bardzo niski wskaźnik dzietności. Pod tym względem na 224 kraje zajmujemy 216. miejsce na świecie. Współczynnik dzietności w Polsce spada systematycznie od 1989 r. Od 1997 r. mamy do czynienia ze zjawiskiem niskiej dzietności – od tego okresu wskaźnik dzietności przyjmuje wartości poniżej 1,5. W 2014 r. wskaźnik ten wyniósł 1,29. Wartość współczynnika dzietności mniejsza od poziomu ok. 2,1 oznacza, że proces odtwarzania populacji kształtuje się poniżej prostej zastępowalności pokoleń. Wynikiem tego jest zmniejszenie populacji, zwłaszcza w wieku produkcyjnym. Tylko w 2014 r. ludność Polski zmniejszyła się o prawie 179 tys. osób. Taka sytuacja stanowi poważny sygnał, że jeśli Polska jako państwo nie zrobi żadnego kroku w kierunku przeciwdziałania temu zjawisku, wskaźnik dzietności będzie malał, a naród wymierał. Główny Urząd Statystyczny prognozuje, że w 2050 r. liczba ludności Polski będzie wynosiła niespełna 34 mln. Będziemy społeczeństwem starzejącym się. Polska znajduje się obecnie w krytycznym momencie, osoby urodzone w okresie wyżu demograficznego z drugiej połowy lat 70. i początku lat 80. są bowiem w szczycie wieku produkcyjnego i wkrótce skończy się okres ich najwyższej aktywności prokreacyjnej. Z tego powodu tak ważne było podjęcie szybkich działań mających na celu zachęcanie młodych do podejmowania decyzji o kolejnym dziecku, których efektem jest program „Rodzina 500+”.
Z badań społecznych wynika, że Polacy chcą mieć zdecydowanie więcej dzieci, niż faktycznie mają. Rozbieżność pomiędzy deklaracjami a rzeczywistą liczbą dzieci jest w naszym kraju jedną z największych w Europie.
W niedawnym raporcie Najwyższa Izba Kontroli zamieściła wyniki badań, które potwierdzają tezę, że Polacy obawiają się powiększać rodzinę głównie z przyczyn ekonomicznych. Pierwsze trzy wskazania dotyczące oczekiwań wobec państwa w tym zakresie to: zapewnienie bezpieczeństwa ekonomicznego – 41 proc., tworzenie miejsc pracy dla ludzi młodych – 41 proc., pomoc rodzinom w trudnej sytuacji materialnej – 32 proc. Podobne wyniki potwierdzają także inne badania. Polacy wskazują w nich, że boją się mieć dzieci z uwagi na trudne warunki materialne (74 proc.) oraz z obawy przed ich pogorszeniem (61 proc.). Oznacza to, że bariery materialne i brak poczucia bezpieczeństwa decydują o niskiej liczbie rodzących się w Polsce dzieci. Program „Rodzina 500+” ma ułatwić podjęcie decyzji o kolejnym dziecku, ma dawać rodzinom z dziećmi wzrost poczucia bezpieczeństwa ekonomicznego i w konsekwencji być zachętą do powiększania rodziny o kolejne dzieci.
Niniejsza część komentarza skupia się na zagadnieniach wstępnych i zarazem podstawowych, zawartych w pierwszych dwóch rozdziałach ustawy: „Przepisy ogólne” oraz „Świadczenie wychowawcze”.
Na początku tej części autorki opisują podstawowe warunki przyznawania świadczenia wychowawczego związane z obywatelstwem i zamieszkaniem. W dalszej części komentarza wyjaśniają definicje zawarte w słowniku ustawowym. Następnie wskazują osoby uprawnione do świadczenia wychowawczego oraz podstawowy cel tego świadczenia. Końcowa część niniejszej części komentarza jest poświęcona tematyce wydatkowania świadczenia i konsekwencji jego marnotrawienia. Aby zrealizować podstawową, praktyczną funkcję niniejszego komentarza, autorki zamieszczają liczne przykłady.
Ustawa z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (cz. 1)
(Dz.U. poz. 195)
Rozdział 3
Przypisy ogólne
Art. 1. [Zakres przedmiotowy i podmiotowy]
1. Ustawa określa warunki nabywania prawa do świadczenia wychowawczego oraz zasady przyznawania i wypłacania tego świadczenia.
2. Prawo do świadczenia wychowawczego przysługuje:
1) obywatelom polskim;
2) cudzoziemcom:
a) do których stosuje się przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego,
b) jeżeli wynika to z wiążących Rzeczpospolitą Polską dwustronnych umów międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym,
c) przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z okolicznościami, o których mowa w art. 127 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz.U. poz. 1650, z późn. zm.), jeżeli zamieszkują z członkami rodzin na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
d) posiadającym kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”, jeżeli zamieszkują z członkami rodzin na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli państw trzecich, którzy uzyskali zezwolenie na pracę na terytorium państwa członkowskiego na okres nieprzekraczający sześciu miesięcy, obywateli państw trzecich przyjętych w celu podjęcia studiów oraz obywateli państw trzecich, którzy mają prawo do wykonywania pracy na podstawie wizy.
3. Prawo do świadczenia wychowawczego przysługuje osobom, o których mowa w ust. 2, jeżeli zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres, w jakim mają otrzymywać świadczenie wychowawcze, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
komentarz
●Artykuł 1 ust. 1 u.p.p.w.d. wskazuje trzy składniki zakresu przedmiotowego tego aktu normatywnego. Zgodnie z tą regulacją ustawa określa:
a) warunki nabywania prawa do świadczenia wychowawczego,
b) zasady przyznawania,
c) zasady wypłacania tego świadczenia.
Przepisy u.p.p.w.d. określają zamknięty katalog osób uprawnionych do świadczenia wychowawczego. Zgodnie z art. 1 ust. 2 u.p.p.w.d. prawo do świadczenia wychowawczego przysługuje obywatelom polskim oraz w określonych przypadkach cudzoziemcom.
Prawo do ww. świadczeń przysługuje wszystkim osobom, które posiadają polskie obywatelstwo, zarówno osobom, które nabyły je poprzez urodzenie, jak i osobom, które uzyskały je w jednym z trybów uregulowanych w ustawie z 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 161 ze zm.).
Cudzoziemcy nabędą prawo do świadczenia wychowawczego jedynie wtedy, gdy:
a) stosuje się do nich przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego,
b) wynika to z wiążących Rzeczpospolitą Polską umów dwustronnych o zabezpieczeniu społecznym,
c) przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy w związku z okolicznościami, o których mowa w art. 127 ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz.U. poz. 1650 ze zm.), jeżeli zamieszkują z członkami rodzin na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
d) posiadają kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”, jeżeli zamieszkują z członkami rodzin na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli państw trzecich, którzy uzyskali zezwolenie na pracę na terytorium państwa członkowskiego na okres nieprzekraczający sześciu miesięcy, obywateli państw trzecich przyjętych w celu podjęcia studiów oraz obywateli państw trzecich, którzy mają prawo do wykonywania pracy na podstawie wizy.
●Świadczenie wychowawcze objęte jest koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego. W związku z tym cudzoziemiec będący obywatelem jednego z państw należących do Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Szwajcarii, który wykonuje pracę w Polsce, może się ubiegać o ww. świadczenie także dla członków swojej rodziny, którzy zamieszkują w innym państwie. W takiej sytuacji wnioski o świadczenie wychowawcze rozpatruje i decyzje w tych sprawach wydaje marszałek województwa właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Natomiast ewentualne świadczenia wychowawcze wypłaca tym osobom organ właściwy, czyli wójt, burmistrz lub prezydent miasta.
●Odrębną kategorię cudzoziemców uprawnionych do świadczenia wychowawczego stanowią obywatele państw, z którymi Rzeczpospolita Polska zawarła dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym w tym zakresie. W związku z tym, że u.p.p.w.d. wchodzi w życie 1 kwietnia 2016 r., Polska nie jest związana jeszcze takimi umowami.
Zgodnie z art. 127 ustawy o cudzoziemcach, cudzoziemiec może uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji, gdy celem jego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest wykonywanie pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji oraz spełnione są łącznie następujące warunki:
1) cudzoziemiec:
a) zawarł na okres przynajmniej jednego roku umowę o pracę, umowę o pracę nakładczą, umowę cywilnoprawną, na podstawie której wykonuje pracę, świadczy usługi lub pozostaje w stosunku służbowym,
b) posiada formalne kwalifikacje i spełnia inne warunki, które są wymagane, w przypadku zamiaru wykonywania pracy w zawodzie regulowanym w rozumieniu art. 5 pkt 4 ustawy z 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (Dz.U. z 2016 r. poz. 65),
c) posiada wyższe kwalifikacje zawodowe,
d) posiada ubezpieczenie zdrowotne w rozumieniu ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2015 r. poz. 581 ze zm.) lub potwierdzenie pokrycia przez ubezpieczyciela kosztów leczenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
e) posiada zgodę właściwego organu na zajmowanie określonego stanowiska, wykonywanie zawodu lub prowadzenie innej działalności, gdy obowiązek jej uzyskania przed zawarciem umowy wynika z odrębnych przepisów;
2) podmiot powierzający cudzoziemcowi wykonywanie tej pracy nie ma możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych na lokalnym rynku pracy;
3) roczne wynagrodzenie brutto wynikające z miesięcznego lub rocznego wynagrodzenia wskazane w umowie nie będzie niższe niż minimalne wynagrodzenie określone w przepisach wydanych na podstawie art. 139 ustawy.
Zgodnie z rozporządzeniem ministra spraw wewnętrznych z 22 października 2015 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia wymaganego do udzielenia cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji (Dz.U. z 2015 r. poz. 1807), wysokość minimalnego wynagrodzenia wymaganego do udzielenia cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy wynosi miesięcznie 5675,19 zł.
Ponadto świadczenie wychowawcze przysługuje cudzoziemcom, którzy posiadają kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”, jeżeli zamieszkują oni z członkami rodzin na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Świadczenie wychowawcze nie przysługuje obywatelom państw trzecich, którzy uzyskali zezwolenie na pracę na terytorium państwa członkowskiego na okres nieprzekraczający sześciu miesięcy, obywatelom państw trzecich przyjętych w celu podjęcia studiów oraz obywatelom państw trzecich, którzy mają prawo do wykonywania pracy na podstawie wizy.
●Należy podkreślić, że przesłankę przysługiwania świadczenia wychowawczego cudzoziemcom wskazanym w art. 1 ust. 2 pkt 2 lit. c i lit. d u.p.p.w.d. stanowi wspólne zamieszkiwanie z członkami rodziny na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Świadczenie wychowawcze przysługuje osobom uprawnionym (obywatelom polskim, jak i wymienionym wyżej cudzoziemcom) jedynie wtedy, gdy zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres, w jakim mają otrzymywać świadczenie wychowawcze, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
●Przepisy u.p.p.w.d. nie definiują pojęcia zamieszkania. Dlatego należy odwołać się w tym zakresie do przepisów k.c. Zgodnie z art. 25 k.c. miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Należy podkreślić, że osoba może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania (art. 28 k.c.). W świetle powyższego o miejscu zamieszkania osoby decydują dwa elementy, które muszą wystąpić łącznie, faktyczne przebywanie oraz zamiar stałego pobytu.
●Wprowadzone w art. 1 ust. 3 u.p.p.w.d. ograniczenie ma na celu eliminację sytuacji, w której ośrodek interesów życiowych danej osoby znajdowałby się w innym państwie, zaś osoba ta byłaby nadal nienależnie uprawniona do pobierania świadczenia wychowawczego w Polsce.
Art. 2. [Definicje]
Ilekroć w ustawie jest mowa o:
1) dochodzie – oznacza to dochód w rozumieniu przepisów o świadczeniach rodzinnych;
komentarz
●W zakresie definicji dochodu ustawa odsyła do przepisów u.ś.r. Zgodnie z art. 3 ust. 1 u.ś.r. dochód oznacza, po odliczeniu kwot alimentów świadczonych na rzecz innych osób:
a) przychody podlegające opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27, art. 30b, art. 30c, art. 30e i art. 30f u.p.d.o.f. pomniejszone o koszty uzyskania przychodu, należny podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenia społeczne niezaliczone do kosztów uzyskania przychodu oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne,
b) deklarowany w oświadczeniu dochód z działalności podlegającej opodatkowaniu na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne pomniejszony o należny zryczałtowany podatek dochodowy i składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne,
c) inne dochody niepodlegające opodatkowaniu na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych:
– renty określone w przepisach o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin,
– renty wypłacone osobom represjonowanym i członkom ich rodzin, przyznane na zasadach określonych w przepisach o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin,
– świadczenia pieniężne oraz ryczałt energetyczny określone w przepisach o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych,
– dodatek kombatancki, ryczałt energetyczny i dodatek kompensacyjny określone w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego,
– świadczenie pieniężne określone w przepisach o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę Niemiecką lub Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich,
– emerytury i renty otrzymywane przez osoby, które utraciły wzrok w wyniku działań wojennych w latach 1939–1945 lub eksplozji pozostałych po tej wojnie niewypałów i niewybuchów,
– renty inwalidzkie z tytułu inwalidztwa wojennego, kwoty zaopatrzenia otrzymywane przez ofiary wojny oraz członków ich rodzin, renty wypadkowe osób, których inwalidztwo powstało w związku z przymusowym pobytem na robotach w III Rzeszy Niemieckiej w latach 1939–1945, otrzymywane z zagranicy,
– zasiłki chorobowe określone w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych,
– środki bezzwrotnej pomocy zagranicznej otrzymywane od rządów państw obcych, organizacji międzynarodowych lub międzynarodowych instytucji finansowych pochodzące ze środków bezzwrotnej pomocy przyznanych na podstawie jednostronnej deklaracji lub umów zawartych z tymi państwami, organizacjami lub instytucjami przez Radę Ministrów, właściwego ministra lub agencje rządowe, w tym również w przypadkach, gdy przekazanie tych środków jest dokonywane za pośrednictwem podmiotu upoważnionego do rozdzielania środków bezzwrotnej pomocy zagranicznej na rzecz podmiotów, którym służyć ma ta pomoc,
– należności ze stosunku pracy lub z tytułu stypendium osób fizycznych mających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przebywających czasowo za granicą – w wysokości odpowiadającej równowartości diet z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju ustalonych dla pracowników zatrudnionych w państwowych lub samorządowych jednostkach sfery budżetowej na podstawie ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.),
– należności pieniężne wypłacone policjantom, żołnierzom, celnikom i pracownikom jednostek wojskowych i jednostek policyjnych użytych poza granicami państwa w celu udziału w konflikcie zbrojnym lub wzmocnienia sił państwa albo państw sojuszniczych, misji pokojowej, akcji zapobieżenia aktom terroryzmu lub ich skutkom, a także należności pieniężne wypłacone żołnierzom, policjantom, celnikom i pracownikom pełniącym funkcje obserwatorów w misjach pokojowych organizacji międzynarodowych i sił wielonarodowych,
– należności pieniężne ze stosunku służbowego otrzymywane w czasie służby kandydackiej przez funkcjonariuszy Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej i Biura Ochrony Rządu obliczone za okres, w którym osoby te uzyskały dochód,
– dochody członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych z tytułu członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej pomniejszone o składki na ubezpieczenia społeczne,
– alimenty na rzecz dzieci,
– stypendia doktoranckie i habilitacyjne przyznane na podstawie ustawy z 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (t.j Dz.U. z 2014 r. poz. 1852 ze zm.), stypendia doktoranckie określone w art. 200 ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (t.j Dz.U. z 2012 r. poz. 572 ze zm.), stypendia sportowe przyznane na mocy ustawy z 25 czerwca 2010 r. o sporcie (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 176) oraz inne stypendia o charakterze socjalnym przyznane uczniom lub studentom,
– kwoty diet nieopodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych otrzymywane przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych i obywatelskich,
– należności pieniężne otrzymywane z tytułu wynajmu pokoi gościnnych w budynkach mieszkalnych położonych na terenach wiejskich w gospodarstwie rolnym osobom przebywającym na wypoczynku oraz uzyskane z tytułu wyżywienia tych osób,
– dodatki za tajne nauczanie określone w ustawie z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 191 i 1198),
– dochody uzyskane z działalności gospodarczej prowadzonej na podstawie zezwolenia na terenie specjalnej strefy ekonomicznej określonej w przepisach o specjalnych strefach ekonomicznych,
– ekwiwalenty pieniężne za deputaty węglowe określone w przepisach o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe,
– ekwiwalenty z tytułu prawa do bezpłatnego węgla określone w przepisach o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach 2003–2006,
– świadczenia określone w przepisach o wykonywaniu mandatu posła i senatora,
– dochody uzyskane z gospodarstwa rolnego,
– dochody uzyskiwane za granicą Rzeczypospolitej Polskiej pomniejszone odpowiednio o zapłacone za granicą Rzeczypospolitej Polskiej: podatek dochodowy oraz składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne i obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne,
– renty określone w przepisach o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej oraz w przepisach o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich,
– zaliczkę alimentacyjną określoną w przepisach o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej,
– świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów,
– pomoc materialną o charakterze socjalnym określoną w art. 90c ust. 2 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572 ze zm.) oraz pomoc materialną określoną w art. 173 ust. 1 pkt 1, 2 i 8, art. 173a, art. 199 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 i art. 199a ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym,
– kwoty otrzymane na podstawie art. 27f ust. 8–10 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych,
– świadczenie pieniężne i pomoc pieniężną określone w ustawie z 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych (Dz.U. poz. 693),
– świadczenie rodzicielskie,
– zasiłek macierzyński, o którym mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.
●W myśl powyższych przepisów dochód należy pomniejszyć o kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób. Fakt płacenia alimentów przez członka rodziny na rzecz innych osób powinien zostać odpowiednio udokumentowany. Zgodnie z par. 2 ust. 2 pkt 1 lit f i lit. g r.s.t.p.s.ś.w. do wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego należy dołączyć odpowiednio: odpis podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu zasądzającego alimenty na rzecz osób w rodzinie lub poza rodziną lub odpis protokołu posiedzenia zawierającego treść ugody sądowej, odpis zatwierdzonej przez sąd ugody zawartej przed mediatorem lub innego tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd, zobowiązujących do alimentów na rzecz osób w rodzinie lub poza rodziną, a także przekazy lub przelewy pieniężne dokumentujące wysokość zapłaconych alimentów, jeżeli członkowie rodziny są zobowiązani orzeczeniem sądu, ugodą sądową, ugodą zawartą przed mediatorem lub innym tytułem wykonawczym pochodzącym lub zatwierdzonym przez sąd do ich płacenia na rzecz osoby spoza rodziny.
●Jak wskazano w art. 3 pkt 1 u.ś.r., na dochód składają się różne elementy, spośród których należy wyodrębnić:
a) przychody podlegające opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27, 30b, 30c, 30e i 30f u.p.d.o.f. pomniejszone o koszty uzyskania przychodu, należny podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenia społeczne niezaliczone do kosztów uzyskania przychodu oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne;
b) deklarowany w oświadczeniu dochód z działalności podlegającej opodatkowaniu na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne pomniejszony o należny zryczałtowany podatek dochodowy i składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne;
c) inne dochody niepodlegające opodatkowaniu na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.
●Pierwszym składnikiem dochodu jest tzw. dochód opodatkowany na zasadach ogólnych, czyli:
– dochody podlegające opodatkowaniu na zasadach ogólnych zgodnie z art. 27 u.p.d.o.f.,
– dochody uzyskane z odpłatnego zbycia papierów wartościowych lub pochodnych instrumentów finansowych, w tym z realizacji praw wynikających z tych instrumentów, z odpłatnego zbycia udziałów (akcji) oraz z tytułu objęcia udziałów (akcji) za wkład niepieniężny w postaci innej niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część (art. 30b u.p.d.o.f.),
– dochody z pozarolniczej działalności gospodarczej lub działów specjalnych produkcji rolnej uzyskanych przez podatników rozliczających się podatkiem liniowym na podstawie art. 30c u.p.d.o.f., z zastrzeżeniem art. 29, 30 i 30d u.p.d.o.f. (art. 30 c u.p.d.o.f.),
– dochód z odpłatnego zbycia nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz prawa wieczystego użytkowania gruntów (art. 30e u.p.d.o.f.),
– dochód zagranicznej spółki kontrolowanej uzyskany przez podatnika podlegającego nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu (art. 30 f u.p.d.o.f.).
●Drugim składnikiem dochodu jest deklarowany w oświadczeniu dochód z działalności podlegającej opodatkowaniu na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Zgodnie z art. 1 ustawy z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U z 1998 r. nr 144, poz. 930 ze zm.) osoby:
1) prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą,
2) osiągające przychody z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, jeżeli umowy te nie są zawierane w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej,
3) będące osobami duchownymi,
4) osiągające przychody ze sprzedaży, o której mowa w art. 20 ust. 1c u.p.d.o.f.
– mogą opodatkowywać niektóre osiągane przychody (dochody) zryczałtowanym podatkiem dochodowym. W zależności od osiąganego dochodu osoby te mogą opłacać podatek w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych bądź karty podatkowej.
●Trzeci składnik dochodu stanowią dochody niepodlegające opodatkowaniu. Należy podkreślić, że zawarty w definicji dochodu katalog dochodów niepodlegających opodatkowaniu jest zamknięty. W związku z tym, ustalając dochód, organ nie może doliczyć innych kwot, które nie podlegają opodatkowaniu i nie są wskazane w art. 3 pkt 1 lit. c u.ś.r. (np. świadczenia rodzinne, dodatek energetyczny, świadczenia z pomocy społecznej).
2) dochodzie członka rodziny – oznacza to przeciętny miesięczny dochód członka rodziny osiągnięty w roku kalendarzowym poprzedzającym okres, na jaki ustalane jest prawo do świadczenia wychowawczego, z zastrzeżeniem art. 7 ust. 1–3;
komentarz
●U.p.p.w.d. nie definiuje wprost pojęcia członka rodziny. Niemniej należy przyjąć, że jest nim każda z osób, która została wliczona do rodziny zgodnie z art. 2 pkt 16 u.p.p.w.d. W związku z tym członkiem rodziny będą odpowiednio: małżonkowie, rodzice dzieci, opiekun faktyczny dziecka oraz zamieszkujące wspólnie z tymi osobami, pozostające na ich utrzymaniu dzieci do ukończenia 25. roku życia, a także dzieci, które ukończyły 25. rok życia, legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (Dz.U. z 2016 r. poz. 162). Do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim oraz pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko. W przypadku gdy dziecko zgodnie z orzeczeniem sądu jest pod opieką naprzemienną obojga rodziców rozwiedzionych lub żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu, dziecko zalicza się jednocześnie do członków rodzin obydwojga rodziców.
●W myśl art. 2 pkt 2 u.p.p.w.d. przy liczeniu dochodu członka rodziny uwzględnia się dochód osiągnięty w roku kalendarzowym poprzedzającym okres, na jaki ustalane jest prawo do świadczenia wychowawczego, z uwzględnieniem utraty i uzyskania dochodu w roku poprzedzającym okres, na jaki ustalane jest prawo do świadczenia wychowawczego oraz po tym roku.
●Zgodnie z art. 18 ust. 1 u.p.p.w.d. świadczenie wychowawcze jest ustalane co do zasady na okres od 1 października do 30 września roku następnego. Przykładowo w sytuacji, gdy świadczenie wychowawcze będzie ustalane na okres od 1 października 2017 r. do 30 września 2018 r., rokiem kalendarzowym poprzedzającym okres, na jaki ustalane jest prawo do świadczenia wychowawczego, będzie rok 2016.
●Zgodnie z art. 2 pkt 4 u.p.p.w.d. suma dochodów członków rodziny stanowi dochód rodziny.
3) dochodzie dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego – oznacza to przeciętny miesięczny dochód uzyskany w roku kalendarzowym poprzedzającym okres, na jaki ustalane jest prawo do świadczenia wychowawczego, z zastrzeżeniem art. 7 ust. 1–3;
komentarz
●Opiekun prawny jest osobą powołaną przez sąd opiekuńczy do ochrony interesów osobistych i majątkowych osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie lub małoletniej, niepozostającej pod opieką rodzicielską. Opieka prawna nad małoletnim została uregulowana w art. 145–174 k.r.o.
W myśl art. 2 pkt 3 u.p.p.w.d., ustalając dochód dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, bierze się pod uwagę dochód osiągnięty przez to dziecko w roku kalendarzowym poprzedzającym okres, na jaki ustalane jest prawo do świadczenia wychowawczego, z uwzględnieniem utraty i uzyskania dochodu w roku poprzedzającym okres, na jaki ustalane jest prawo do świadczenia wychowawczego, oraz po tym roku.
Zgodnie z art. 7 ust. 9 u.p.p.w.d. w przypadku gdy prawo do świadczenia wychowawczego ustala się dla dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, ustalając dochód, od którego zależy przyznanie świadczenia, bierze się pod uwagę wyłącznie dochód tego dziecka.
4) dochodzie rodziny – oznacza to sumę dochodów członków rodziny;
komentarz
●Pojęcie członka rodziny omówiono w komentarzu do art. 2 pkt 2 u.p.p.w.d.
●Dochód rodziny ma istotne znaczenie w przypadku, gdy osoba złoży wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko. W takiej sytuacji świadczenie to przysługuje, jeżeli zgodnie z art. 5 ust. 3 i 4 u.p.p.w.d. dochód rodziny w przeliczeniu na członka rodziny nie przekracza kwoty 800 zł lub 1200 zł, jeżeli członkiem rodziny jest niepełnosprawne dziecko. Dochód rodziny obejmuje sumę dochodów członków rodziny.
5) dziecku – oznacza to dziecko własne, dziecko małżonka, dziecko przysposobione oraz dziecko, w sprawie którego toczy się postępowanie o przysposobienie, lub dziecko znajdujące się pod opieką prawną;
komentarz
●Przez dziecko własne należy rozumieć dziecko osoby, która wnosi o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego lub która ma ustalone prawo do świadczenia wychowawczego. Dziecko małżonka to dziecko, które jednocześnie nie jest dzieckiem osoby wnioskującej o świadczenie wychowawcze, ale jest dzieckiem małżonka tej osoby. Dziecko przysposobione oraz dziecko, w sprawie którego toczy się postępowanie o przysposobienie, to dziecko, w stosunku do którego osoba posiada orzeczenie sądu opiekuńczego o przysposobieniu tego dziecka, wydane na jej wniosek, oraz dziecko, w stosunku do którego osoba wystąpiła z wnioskiem do sądu o przysposobienie. W myśl u.p.p.w.d. powyższa definicja legalna obejmuje także dziecko znajdujące się pod opieką prawną. Opieka prawna nad małoletnim została uregulowana w tytule III k.r.o. (art. 145–174 k.r.o.).
6) emeryturach i rentach – oznacza to emerytury i renty inwalidzkie oraz renty z tytułu niezdolności do pracy, w tym renty szkoleniowe, określone w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, o ubezpieczeniu społecznym rolników, o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, a także uposażenia w stanie spoczynku określone w przepisach prawa o ustroju sądów powszechnych, przepisach o prokuraturze oraz w przepisach o Sądzie Najwyższym, a także renty szkoleniowe i renty z tytułu niezdolności do pracy określone w przepisach o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, renty z tytułu niezdolności do pracy określone w przepisach o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach, a także renty strukturalne określone w przepisach o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej oraz w przepisach o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich;
komentarz
●Z brzmienia omawianego przepisu wynika, że wyliczenie określonych w nim świadczeń ma charakter wyczerpujący. Oznacza to, że nie jest możliwe objęcie tym przepisem również innych świadczeń rentowych (emerytalno-rentowych), które nie zostały wymienione wprost w omawianym przepisie. W związku z tym inne renty i podobne świadczenia z systemu zabezpieczenia społecznego pominięte w powyższym przepisie nie mogą być traktowane na gruncie u.p.p.w.d. jako emerytura lub renta.
7) gospodarstwie rolnym – oznacza to gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów
o podatku rolnym;
komentarz
●Zgodnie z art. 2 ust. 1 w zw. z art. 1 u.p.r. za gospodarstwo rolne uważa się obszar gruntów sklasyfikowanych w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza, o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej, w tym spółki, nieposiadającej osobowości prawnej.
●Zgodnie z art. 3 pkt 1 lit. c tiret 22 u.ś.r. dochody uzyskane z gospodarstwa rolnego stanowią dochód niepodlegający opodatkowaniu. Ustawodawca przyjął rozwiązanie, zgodnie z którym, ustalając dochód rodziny osiągany z gospodarstwa rolnego, nie bierze się pod uwagę faktycznie osiąganych dochodów z tego gospodarstwa, a jedynie jego wielkość.
W myśl par. 6 ust. 2 r.s.t.p.s.ś.w. dochód z gospodarstwa rolnego ustala się na podstawie przeciętnej liczby hektarów przeliczeniowych znajdujących się w posiadaniu rodziny w roku kalendarzowym poprzedzającym okres, na który ustalane jest prawo do świadczenia wychowawczego.
Ustalając zaś dochód z gospodarstwa rolnego, przyjmuje się, że z 1 ha przeliczeniowego uzyskuje się dochód miesięczny w wysokości 1/12 dochodu ogłaszanego corocznie w drodze obwieszczenia przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 18 u.p.r.
Przeciętny dochód z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha przeliczeniowego wynosił w 2014 r. 2506 zł, czyli 208,83 zł miesięcznie.
8) instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie – oznacza to dom pomocy społecznej, młodzieżowy ośrodek wychowawczy, schronisko dla nieletnich, zakład poprawczy, areszt śledczy, zakład karny, szkołę wojskową lub inną szkołę, jeżeli instytucje te zapewniają nieodpłatnie pełne utrzymanie;
komentarz
●Brzmienie omawianego przepisu wskazuje, że wyliczenie określonych w nim instytucji ma charakter wyczerpujący, a katalog instytucji zapewniających całodobowe utrzymanie jest zamknięty.
●Istotne z punktu widzenia art. 2 pkt 8 u.p.p.w.d. jest to, by enumeratywnie wskazane w nim instytucje zapewniały nieodpłatnie pełne utrzymanie. Oznacza to, że osoba przebywająca w takiej instytucji nie powinna ponosić kosztów związanych ze swoim utrzymaniem i pobytem. Jeżeli natomiast koszty takie ponosi, to placówka, w której przebywa, nie jest instytucją zapewniającą całodobowe utrzymanie w rozumieniu art. 2 pkt 8 u.p.p.w.d.
Należy podkreślić, że zgodnie z art. 7 ust. 4 u.p.p.w.d. w przypadku gdy członek rodziny przebywa w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, ustalając dochód rodziny w przeliczeniu na osobę, nie uwzględnia się tej osoby. Oznacza to, że w takiej sytuacji, ustalając dochód rodziny, nie bierze się pod uwagę dochodu osiągniętego przez osobę przebywającą w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie ani nie wlicza się takiej osoby do rodziny.
Zgodnie z art. 8 pkt 2 u.p.p.w.d. umieszczenie dziecka w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie powoduje, że świadczenie wychowawcze nie przysługuje na to dziecko.
9) niepełnosprawnym dziecku – oznacza to dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności określonym w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności;
komentarz
●Ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci uprzywilejowuje rodziny, których członkiem jest niepełnosprawne dziecko. Zgodnie z art. 3 u.r.z.s.z.o.n. ustawodawca ustalił trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany oraz lekki. Ponadto zgodnie z przepisami u.r.z.s.z.o.n. w przypadku osób, które nie ukończyły 16. roku życia, nie określa się stopnia niepełnosprawności, lecz jedynie zalicza się je do kategorii osób niepełnosprawnych. W myśl art. 2 ust. 9 u.p.p.w.d. dzieckiem niepełnosprawnym jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności. Natomiast ww. definicja legalna nie uwzględnia dziecka legitymującego się orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.
●Zgodnie z art. 5 ust. 4 u.p.p.w.d., w przypadku gdy członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne, kryterium dochodowe, od spełnienia którego zależne jest świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko, podwyższono do 1200 zł w przeliczeniu na osobę w rodzinie. Rozwiązanie to pozwala na uwzględnienie zwiększonych wydatków, jakie rodzice i opiekunowie muszą ponosić w związku z opieką nad tym dzieckiem.
10) opiekunie faktycznym dziecka – oznacza to osobę faktycznie opiekującą się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu opiekuńczego o przysposobienie dziecka;
komentarz
●Artykuł 2 pkt 10 u.p.p.w.d. definiuje opiekuna faktycznego dziecka jako osobę faktycznie opiekującą się dzieckiem, jeżeli wystąpiła ona z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka. W świetle powyższego nie wystarczy, by osoba faktycznie wykonywała czynności opiekuńcze wobec dziecka. Konieczne jest równoczesne spełnienie dodatkowego warunku polegającego na wystąpieniu z wnioskiem do sądu opiekuńczego o przysposobienie dziecka.
11) organie właściwym – oznacza to wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie wychowawcze lub otrzymującej świadczenie wychowawcze;
komentarz
●Postępowanie w sprawie świadczenia wychowawczego prowadzi organ właściwy, którym jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie wychowawcze lub otrzymującej świadczenie wychowawcze.
Zgodnie z art. 10 ust. 2 u.p.p.w.d. organ właściwy może w formie pisemnej upoważnić swojego zastępcę, pracownika urzędu albo kierownika ośrodka pomocy społecznej lub innej jednostki organizacyjnej gminy, a także inną osobę na wniosek kierownika ośrodka pomocy społecznej lub innej jednostki organizacyjnej gminy, do prowadzenia postępowań w sprawach świadczenia wychowawczego, a także do wydawania w tych sprawach decyzji. U.p.p.w.d. wskazuje wprost, że upoważnienie do realizacji zadań z zakresu świadczeń wychowawczych wydawane przez wójta, burmistrza lub prezydenta musi mieć formę pisemną. Natomiast od uznania ww. organu zależy, czy udzieli on upoważnienia w formie zarządzenia, czy przybierze ono postać zwykłego pisemnego upoważnienia.
●Należy podkreślić, że prowadzenie postępowań administracyjnych w sprawach świadczenia wychowawczego (oraz wydawanie decyzji administracyjnych w tych sprawach) przez osobę inną niż wójt, burmistrz czy prezydent miasta skutkuje koniecznością posiadania przez tę osobę upoważnienia. Oznacza to, że pracownik wykonujący zadania wynikające z u.p.p.w.d., który faktycznie prowadzi postępowanie administracyjne w danej sprawie (całość lub jego część), powinien posiadać upoważnienie do prowadzenia takiego postępowania wydane przez organ właściwy na podstawie art. 10 ust. 2 u.p.p.w.d.
●Podobnie jak w u.ś.r., w przypadku gdy postępowania w sprawach o świadczenie wychowawcze prowadzone są w ośrodku pomocy społecznej, realizacja tych zadań nie może powodować nieprawidłowości w wykonywaniu zadań pomocy społecznej, a także nie może naruszać norm zatrudnienia pracowników socjalnych określonych w przepisach o pomocy społecznej.
12) o osobach pozostających na utrzymaniu – oznacza to członków rodziny utrzymujących się z połączonych dochodów tych osób.
komentarz
●Samo pozostawanie na utrzymaniu nie jest samoistną przesłanką nabycia uprawnienia do świadczenia wychowawczego, ale pozostawanie kogoś na czyimś utrzymaniu może wywierać znaczący wpływ na nabycie uprawnienia do niniejszego świadczenia. Pozostawanie na utrzymaniu ma istotne znaczenie przy ustalaniu składu rodziny w sytuacji, gdy dana osoba ubiega się o świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko. Należy wskazać, że świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko jest uzależnione od spełnienia kryterium dochodowego.
●Z kolei ustalenie, czy w danej sytuacji spełnione jest kryterium dochodowe, wymaga wpisania we wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego składu rodziny. Konsekwencją wpisania danej osoby do składu rodziny jest również podanie i udokumentowanie jej dochodów, jeśli je osiąga. W tym miejscu należy się odwołać do definicji rodziny. Zgodnie z tą definicją w skład rodziny wchodzą pozostające na utrzymaniu małżonków, rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz zamieszkujące z tymi osobami m.in. dzieci do ukończenia 25. roku życia. Tym samym osoba ubiegająca się o świadczenie wychowawcze zobowiązana jest we wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego wpisać pozostające na utrzymaniu małżonków, rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz zamieszkujące z tymi osobami dzieci do ukończenia 25. roku życia
13) o osobie samotnie wychowującej dziecko – oznacza to pannę, kawalera, wdowę, wdowca, osobę pozostającą w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu, osobę rozwiedzioną, chyba że wychowuje wspólnie co najmniej jedno dziecko z jego rodzicem.
komentarz
●Artykuł 2 pkt 13 u.p.p.w.d. definiuje pojęcie osoby samotnie wychowującej dziecko identycznie jak ustawa o świadczeniach rodzinnych. Osobą samotnie wychowującą dziecko w rozumieniu u.p.p.w.d. nie jest osoba, która wychowuje co najmniej jedno dziecko z jego rodzicem, np. panna mająca dwójkę dzieci, która wychowuje jedno z dzieci wspólnie z jego ojcem, nie jest w świetle ww. definicji osobą samotnie wychowującą dziecko.
●Definicja osoby samotnie wychowującej dziecko stanowi wyjątek od definicji rodziny. Pojęcie osoby samotnie wychowującej dziecko jest ściśle powiązane ze składem rodziny, który osoba samotnie wychowująca dziecko zobowiązana jest wpisać we wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego. Osoba ta nie wpisuje w składzie rodziny ojca dziecka. Konsekwencją niewpisywania we wniosku o świadczenie wychowawcze drugiego rodzica jest niewykazywanie jego dochodów oraz niedołączanie jego oświadczeń lub zaświadczeń dotyczących jego dochodu.
●Ponadto należy wskazać, że osoba samotnie wychowująca dziecko nie musi mieć zasądzonych alimentów, aby otrzymać świadczenie wychowawcze. Oczywiście jeśli ma zasądzone alimenty i ubiega się o świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko, musi wykazać w dochodzie alimenty na dzieci. Są one bowiem dochodem w rozumieniu u.ś.r., a tym samym dochodem w ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci – definicja dochodu z u.p.p.w.d. odsyła do definicji dochodu w u.ś.r. Ani w u.p.pw.d., ani w r.s.t.p.s.ś.w. nie został wprowadzony wymóg zasądzenia alimentów od rodzica dziecka przez osobę ubiegającą się o świadczenie wychowawcze.
●W związku z powyższym, odmiennie niż w u.ś.r. (w przypadku zasiłku rodzinnego), osoba samotnie wychowująca dziecko nie musi mieć zasądzonych alimentów, aby otrzymać świadczenie wychowawcze. Osoba samotnie wychowująca dziecko ubiegająca się o świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko nie musi zatem wykazywać drugiego rodzica w składzie rodziny (stąd zapisana w ustawie definicja osoby samotnie wychowującej dziecko stanowiąca wyjątek od ogólnej definicji rodziny) i w konsekwencji nie musi dołączać do wniosku informacji/oświadczeń o dochodach osiągniętych przez drugiego rodzica dziecka.
14) o pierwszym dziecku – oznacza to jedyne lub najstarsze dziecko w rodzinie w wieku do ukończenia 18. roku życia; w przypadku dzieci urodzonych tego samego dnia, miesiąca i roku, będących najstarszymi dziećmi w rodzinie w wieku do ukończenia 18. roku życia, pierwsze dziecko oznacza jedno z tych dzieci wskazane przez osobę, o której mowa w art. 4 ust. 2.
komentarz
●Definicja pierwszego dziecka jest jedną z najważniejszych definicji zawartych w ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. Prawo do świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko jest uzależnione od spełnienia kryterium dochodowego określonego w art. 5 ust. 3 i ust. 4 u.p.p.w.d. Dlatego też bardzo ważne jest ustalenie, które dziecko w rodzinie jest pierwszym w rozumieniu u.p.p.w.d.
Pierwszym dzieckiem w rozumieniu niniejszej definicji może być tylko dziecko do ukończenia 18. roku życia. Jest to warunek podstawowy. Dziecko, które ukończyło 18. rok życia, pomimo że może być najstarszym dzieckiem rodziców, nie jest pierwszym dzieckiem w świetle powyższej definicji.
Przykładowo, w sytuacji gdy rodzic ma dwoje dzieci: jedno, które ukończyło 18. rok życia, i drugie młodsze, świadczenie wychowawcze będzie przysługiwało tylko na młodsze dziecko, jeżeli spełnione zostanie kryterium dochodowe. W tej sytuacji drugie młodsze dziecko będzie pierwszym dzieckiem w rozumieniu u.p.p.w.d.
●Komentując definicję pierwszego dziecka, nie można pominąć definicji rodziny. Pierwsze dziecko, na które dana osoba będzie się ubiegać o świadczenie wychowawcze, musi znajdować się w składzie rodziny. [przykłady 1–5] Odwołując się do definicji rodziny określonej w art. 2 pkt 16 u.p.p.w.d., należy zaznaczyć, że w przypadku gdy dziecko zgodnie z orzeczeniem sądu jest pod opieką naprzemienną obojga rodziców rozwiedzionych lub żyjących w separacji, lub żyjących w rozłączeniu, dziecko zalicza się jednocześnie do członków rodzin obydwojga rodziców. W związku z powyższym może np. mieć miejsce sytuacja, w której dziecko to w obu rodzinach będzie pierwszym dzieckiem.
PRZYKŁAD 1
Panna z jednym dzieckiem
W skład rodziny ubiegającej się o świadczenie wychowawcze wchodzą dwie osoby: panna z jednym dzieckiem w wieku 15 lat. W tej rodzinie najstarszym i zarazem jedynym dzieckiem jest dziecko w wieku 15 lat. Jest ono pierwszym dzieckiem w rozumieniu u.p.p.w.d. i świadczenie wychowawcze na to dziecko przysługuje, w przypadku gdy spełnione jest kryterium dochodowe.
PRZYKŁAD 2
Najstarsze, czyli pierwsze
W skład rodziny ubiegającej się o świadczenie wychowawcze wchodzą cztery osoby: małżeństwo z dwójką dzieci w wieku 10 i 8 lat. Pierwszym dzieckiem w tym przypadku jest najstarsze dziecko, czyli dziecko 10-letnie.
PRZYKŁAD 3
Wskazany bliźniak
W skład rodziny ubiegającej się o świadczenie wychowawcze wchodzi pięć osób: małżeństwo z bliźniakami w wieku 15 lat i dzieckiem 11-letnim. W tej sytuacji pierwszym dzieckiem w rozumieniu komentowanej definicji jest jedno z bliźniaków (tj. dzieci urodzonych tego samego dnia, miesiąca i roku będących najstarszymi dziećmi) wskazane przez osobę ubiegającą się o świadczenie wychowawcze.
PRZYKŁAD 4
Mieszka troje, wchodzi dwoje
W skład rodziny ubiegającej się o świadczenie wychowawcze wchodzi pięć osób: rodzice żyjący w nieformalnym związku z trójką dzieci w wieku 20, 16 i 14 lat. Dziecko w wieku 14 lat jest ich wspólnym dzieckiem. Osoby te tworzą rodzinę, ponieważ mają wspólne dziecko. W tej rodzinie najstarsze dziecko z uwagi na fakt, iż jest dzieckiem, które ukończyło 18. rok życia, nie jest pierwszym dzieckiem w rozumieniu u.p.p.w.d. Pierwszym dzieckiem w opisanej sytuacji jest kolejne dziecko najstarsze wśród dzieci do ukończenia 18. roku życia, czyli dziecko w wieku 16 lat. Prawo do świadczenia wychowawczego na dziecko 16-letnie jako na pierwsze dziecko będzie uzależnione od spełnienia kryterium dochodowego. Natomiast na dziecko 14-letnie jako drugie dziecko tej w rodzinie prawo do świadczenia wychowawczego będzie przysługiwało bez względu na osiągany dochód.
PRZYKŁAD 5
22-latek to już nie pierwsze dziecko
W skład rodziny ubiegającej się o świadczenie wychowawcze wchodzą trzy osoby: małżeństwo z jednym dzieckiem w wieku 22 lat zamieszkującym i będącym na utrzymaniu rodziców. W opisanym przypadku dziecko w wieku 22 lat nie jest pierwszym dzieckiem w rozumieniu u.p.p.w.d., ponieważ przekracza granicę wiekową określoną w definicji pierwszego dziecka.
15) o przepisach o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego – oznacza to rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 166 z 30.04.2004, str. 1, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 5, str. 72, z późn. zm.) oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 284 z 30.10.2009, str. 1, z późn. zm.);
komentarz
●Wspólne przepisy UE mają na celu ochronę praw obywateli w zakresie zabezpieczenia społecznego za granicą. Od 1 maja 2010 r. obowiązują nowe rozporządzenia dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Są to:
1. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE z 2004 r. L 200) oraz
2. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE z 2009 r. L 284).
Niniejsze rozporządzenia zastąpiły dotychczas obowiązujące rozporządzenie nr 1408/71 i rozporządzenie wykonawcze nr 574/72.
●Zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego określone w niniejszych rozporządzeniach obowiązują w państwach członkowskich Unii Europejskiej: Austrii, Belgii, Bułgarii, Chorwacji, na Cyprze, w Czechach, Danii (z wyjątkiem Grenlandii i Wysp Faro), Estonii, Finlandii, we Francji (także na obszarze Reunion, Martyniki, Gwadelupy i Gujany Francuskiej), w Grecji, Hiszpanii, Irlandii, na Litwie, w Luksemburgu, na Łotwie, Malcie, w Niemczech, Holandii, Polsce, Portugalii (w tym na Maderze i Azorach), Rumunii, na Słowacji, w Słowenii, Szwecji, na Węgrzech, we Włoszech, w Wielkiej Brytanii, w tym na Gibraltarze (zasady nie obowiązują natomiast na Wyspie Man i Wyspach Normandzkich), w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego – Islandii, Liechtensteinie i Norwegii, na podstawie umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, oraz w Szwajcarii, na podstawie umowy UE – Szwajcaria o swobodnym przepływie osób.
●Przepisy dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego nie przewidują zastąpienia systemów krajowych jednym systemem europejskim. Każde państwo ma swój odrębny system. Wszystkie kraje mają swobodę decydowania w ustawodawstwie krajowym, kto ma być objęty ubezpieczeniem na podstawie ich przepisów wewnętrznych.
Unijne przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego zawierają reguły, dzięki którym osoby podejmujące pracę równocześnie lub w następujących po sobie kilku państwach członkowskich unikają negatywnych następstw podlegania systemom zabezpieczenia społecznego różnych państw. Przepisy o koordynacji zapewniają równe traktowanie każdego obywatela Unii Europejskiej. Dają one prawo do opieki lekarskiej, świadczeń chorobowych, świadczeń rodzinnych, emerytur, rent bądź zasiłków dla bezrobotnych. Przepisy te wskazują, któremu państwu podlega osoba pracująca lub prowadząca działalność gospodarczą za granicą. Ponadto gwarantują, że świadczenia nabyte w jednym państwie, np. emerytura, będą wypłacane także w sytuacji, gdy osoba uprawniona przeniesie się do innego państwa.
●Przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego mają pierwszeństwo przed przepisami krajowymi państw członkowskich UE. Oznacza to, że w przypadku kolizji przepisów krajowych z przepisami unijnymi zastosowanie mają zawsze przepisy unijne. Przepisy o koordynacji zawarte zostały w rozporządzeniach. Przepisy rozporządzeń unijnych obowiązują w całości i są stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach nimi objętych.
Przepisom dotyczącym koordynacji podlegają następujące świadczenia: emerytury, renty inwalidzkie, renty rodzinne, świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, świadczenia rodzinne, świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa oraz równoważne świadczenia dla ojca, świadczenia dla osób bezrobotnych, świadczenia zdrowotne, w tym opieka medyczna, zasiłki pogrzebowe oraz świadczenia przedemerytalne.
●Świadczenie wychowawcze w rozumieniu przepisów unijnych jest świadczeniem rodzinnym i do jego przyznawania mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
●Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego szczegółowo określa zasady pierwszeństwa w przypadku zbiegu praw do świadczeń.
W sytuacji gdy dana osoba spełni warunki do otrzymywania świadczeń rodzinnych w więcej niż jednym państwie, kolejność pierwszeństwa do wypłaty świadczeń jest następująca: w pierwszej kolejności z tytułu zatrudnienia lub pracy na własny rachunek, w drugiej kolejności z tytułu otrzymywania emerytury lub renty i w ostatniej kolejności na podstawie miejsca zamieszkania. Poza powyższymi zasadami dotyczącymi kolejności pierwszeństwa w wypłacie świadczeń istnieją również zasady dotyczące szczególnych przypadków, np. w sytuacji, gdy mąż pracuje lub prowadzi działalność na własny rachunek w jednym z krajów unijnych, natomiast jego żona i dzieci mieszkają w innym kraju, pierwszeństwo do wypłaty świadczeń ma państwo, w którym pracuje mąż, o ile jego żona nie pracuje w kraju zamieszkania. Jeśli jednak żona podejmie tam pracę, świadczenia wypłaca państwo, w którym mieszkają ich dzieci.
Kraj, który zgodnie z zasadami koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego ma pierwszeństwo, wypłaca świadczenia w pełnej wysokości po spełnieniu kryteriów przewidzianych w jego ustawodawstwie. Drugie państwo wypłaca tzw. dodatek dyferencyjny, tj. różnicę między świadczeniami w dwóch zainteresowanych państwach, ale tylko wtedy, gdy kwota świadczeń w tym drugim państwie przewyższa kwotę świadczeń z państwa mającego pierwszeństwo. Taki dodatek dyferencyjny nie musi być jednak przyznawany z państwa, w którym osoba nie pracuje, a jedynie zamieszkuje.
16) o rodzinie – oznacza to odpowiednio następujących członków rodziny: małżonków, rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz zamieszkujące wspólnie z tymi osobami, pozostające na ich utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia, a także dzieci, które ukończyły 25. rok życia, legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (Dz. U. z 2016 r. poz. 162); do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko; w przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obojga rodziców rozwiedzionych lub żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu, dziecko zalicza się jednocześnie do członków rodzin obydwojga rodziców.
komentarz
●Zgodnie z komentowaną definicją rodzinę w myśl u.p.p.w.d. stanowią osoby będące w związku małżeńskim i pozostające na ich utrzymaniu oraz zamieszkujące z nimi dzieci do ukończenia 25. roku życia. W skład rodziny osób pozostających w związku małżeńskim wchodzą także zamieszkujące z nimi i utrzymywane przez nich dzieci z poprzednich związków, nawet jeśli małżeństwo nie posiada wspólnych dzieci. W takim przypadku, w ramach tej rodziny, na ogólnych zasadach, świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko będzie uzależnione od kryterium dochodowego, a na pozostałe dzieci będzie przysługiwało bez względu na dochód.
●Rodzinę stanowią także rodzice żyjący w nieformalnym związku i zamieszkujące z nimi oraz utrzymywane przez nich ich dzieci z poprzednich związków, o ile rodzice ci wychowują co najmniej jedno wspólne dziecko. W takim przypadku, w ramach tej rodziny, na ogólnych zasadach, świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko będzie uzależnione od kryterium dochodowego, a na pozostałe dzieci bez względu na dochód.
●Rodziny nie stanowią natomiast osoby niepozostające w związku małżeńskim i nieposiadające wspólnych dzieci. W takim przypadku każdy z rodziców, na ogólnych zasadach może oddzielnie ubiegać się o świadczenie wychowawcze na własne dzieci w wieku do ukończenia 18 lat, które wychowuje, tj. świadczenie na pierwsze dziecko będzie uzależnione od kryterium dochodowego, a na pozostałe dzieci bez kryterium dochodowego.
●Definicja rodziny obejmuje także opiekuna faktycznego dziecka. Pod pojęciem opiekuna faktycznego należy rozumieć osobę faktycznie opiekującą się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu opiekuńczego o przysposobienie dziecka.
●W skład rodziny osoby ubiegającej się o świadczenie wychowawcze wchodzą odpowiednio tylko osoby wymienione w definicji rodziny, np. w przypadku gdy matka dziecka pozostająca w związku małżeńskim ubiega się o świadczenie wychowawcze na swoje dziecko, nie wpisuje w składzie rodziny babci dziecka – babcia nie wchodzi w skład rodziny, ponieważ nie jest wymieniona w definicji rodziny.
●Definicja rodziny w u.p.p.w.d. jest zbliżona do definicji rodziny zawartej w u.ś.r. Odmiennie niż w przypadku u.ś.r., w definicji rodziny zawartej w u.p.p.w.d. w przypadku dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia wprowadzono także warunek zamieszkiwania dziecka z rodzicem lub opiekunem faktycznym.
●Ponadto w definicji tej pojawia się pojęcie opieki naprzemiennej. Zgodnie z definicją rodziny, w przypadku gdy dziecko w myśl orzeczenia sądu jest pod opieką naprzemienną obojga rodziców rozwiedzionych lub żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu, dziecko zalicza się jednocześnie do członków rodzin obydwojga rodziców. Regulacja ta stanowi wyjątek od zasady wpisywania tego dziecka w składzie wyłącznie jednej rodziny. Jest to uregulowanie odmienne niż w ustawie o świadczeniach rodzinnych.
Ustawodawca, wychodząc naprzeciw coraz częściej pojawiającym się orzeczeniom sądowym dotyczącym opieki naprzemiennej i kierując się chęcią uniknięcia wątpliwości, które mogą pojawić się podczas ubiegania się o świadczenie wychowawcze, jasno i wyraźnie uregulował tę kwestię. Należy podkreślić, że dziecko zaliczane jest jednocześnie do członków rodzin obydwojga rodziców tylko w przypadku, gdy zgodnie z orzeczeniem sądu jest ono pod opieką naprzemienną obojga rodziców rozwiedzionych lub żyjących w separacji, lub żyjących w rozłączeniu.
17) o szkole – oznacza to szkołę podstawową, gimnazjum, szkołę ponadgimnazjalną oraz szkołę artystyczną, w której realizowany jest obowiązek szkolny i obowiązek nauki, a także młodzieżowy ośrodek socjoterapii, specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy, specjalny ośrodek wychowawczy dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania, a także ośrodek umożliwiający dzieciom i młodzieży upośledzonym umysłowo w stopniu głębokim oraz dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi realizację obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki.
komentarz
●Artykuł 2 pkt 17 u.p.p.w.d. określa katalog zamknięty instytucji oraz placówek mieszczących się w pojęciu szkoły. Katalog ten w stosunku do obowiązującej w tym zakresie dotychczasowej definicji szkoły na gruncie u.ś.r. uległ zmianie. W celu ujednolicenia przepisów u.ś.r. oraz u.p.o.u.a. z przepisami u.p.p.w.d. wprowadzono w nich identyczną definicję szkoły jak w u.p.p.w.d. Kolejnym warunkiem, jaki musi być spełniony, aby dana instytucja czy placówka mieściła się w pojęciu szkoły, jest realizowanie przez daną instytucję obowiązku szkolnego i obowiązku nauki. Regulacje dotyczące obowiązku szkolnego i obowiązku nauki określa rozdział 2 u.s.o. Zgodnie z art. 15 ust. 1 u.s.o. nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18. roku życia. W myśl art. 15 ust. 2 u.s.o. obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 6 lat, oraz trwa do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18. roku życia.
●Od 1 września 2016 r. wejdzie w życie nowe brzmienie art. 15 ust. 2 u.s.o. Zgodnie z nim obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18. roku życia. Zmiana ta została wprowadzona ustawą z 29 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 35).
Ponadto zgodnie z nowym brzmieniem art. 16 ust. 1 u.s.o., który również wejdzie w życie 1 września 2016 r., na wniosek rodziców naukę w szkole podstawowej może także rozpocząć dziecko, które w danym roku kalendarzowym kończy 6 lat.
18) o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności – oznacza to:
a) niepełnosprawność w umiarkowanym stopniu w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
b) całkowitą niezdolność do pracy orzeczoną na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
c) posiadanie orzeczenia o zaliczeniu do II grupy inwalidów;
komentarz
●Artykuł 2 pkt 18 u.p.p.w.d. zawiera definicję umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Definicja ta jest identyczna jak definicja zawarta w u.ś.r. Trzy enumeratywnie wyliczone rodzaje orzeczeń mieszczą się w definicji umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Konieczność zdefiniowania tego pojęcia wynika ze stosowania preferencji dla rodzin z niepełnosprawnymi dziećmi w postaci wyższego kryterium dochodowego uprawniającego do świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko. Wyższe kryterium dochodowe wynosi 1200 zł miesięcznie w przeliczeniu na osobę w rodzinie.
Komentując art. 2 pkt 18 u.p.p.w.d., należy się odnieść do definicji niepełnosprawnego dziecka. Zgodnie z art. 2 pkt 9 u.p.p.w.d. niepełnosprawne dziecko oznacza dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności określonym w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności.
●Wyższe kryterium dochodowe w wysokości 1200 zł miesięcznie w przeliczeniu na osobę w rodzinie, którego spełnienie uprawnia do świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko, dotyczy m.in. rodzin, w skład których wchodzi dziecko do ukończenia 25. roku legitymujące się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
19) o utracie dochodu – oznacza to utratę dochodu spowodowaną:
a) uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego,
b) utratą prawa do zasiłku lub stypendium dla bezrobotnych,
c) utratą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej,
d) utratą zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, a także emerytury lub renty, renty rodzinnej lub renty socjalnej,
e) wyrejestrowaniem pozarolniczej działalności gospodarczej lub zawieszeniem jej wykonywania w rozumieniu art. 14a ust. 1d ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 584, z późn. zm.),
f) utratą zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku macierzyńskiego, przysługujących po utracie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej,
g) utratą zasądzonych świadczeń alimentacyjnych w związku ze śmiercią osoby zobowiązanej do tych świadczeń lub utratą świadczeń pieniężnych wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów w związku ze śmiercią osoby zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych,
h) utratą świadczenia rodzicielskiego,
i) utratą zasiłku macierzyńskiego, o którym mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,
j) utratą stypendium doktoranckiego określonego w art. 200 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r. poz. 572, z późn. zm.).
komentarz
●Artykuł 2 pkt 19 u.p.p.w.d. zawiera zamknięty katalog okoliczności, których wystąpienie powoduje utratę dochodu. Należy również podkreślić, że katalog ten jest taki sam jak w u.ś.r. Ponadto należy wskazać, że prawo do świadczenia wychowawczego na pierwszy okres, na który ustalane jest prawo do świadczenia wychowawczego (tj. okres od dnia wejścia w życie u.p.p.w.d. – od 1 kwietnia 2016 r. do 30 września 2017 r.), ustala się na podstawie dochodu osiągniętego w roku kalendarzowym 2014 r., z uwzględnieniem określonych ustawą o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci przepisów o utracie i uzyskaniu dochodu.
●W dochodzie rodziny, od wysokości którego uzależnione jest prawo do świadczenia wychowawczego, nie uwzględnia się dochodów utraconych w roku kalendarzowym poprzedzającym okres, na jaki ustalane jest prawo do świadczenia wychowawczego lub po tym roku. Utrata dochodu ma miejsce wtedy, gdy członek rodziny nie osiąga już dochodu, który utracił, np. w wyniku rozwiązania umowy o pracę. W takiej sytuacji do dochodu rodziny nie wlicza się dochodu utraconego, wymienionego w art. 2 pkt 19 u.p.p.w.d.
●Utrata dochodu może dotyczyć tylko dochodów w rozumieniu u.p.p.w.d. To, co nie jest dochodem w rozumieniu u.p.p.w.d., nie może zostać utracone. Oznacza to, że utraty dochodu nie mogą stanowić dochody niewymienione w definicji dochodu, tzn. niestanowiące dochodu w rozumieniu u.p.p.w.d.
Co do zasady zamknięty katalog okoliczności powodujących utratę dochodu określony w komentowanym art. 2 pkt 19 u.p.p.w.d. obejmuje dochody opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych. W drodze wyjątku od tej zasady w katalogu tym umieszczone zostało świadczenie rodzicielskie. Świadczenie rodzicielskie jest świadczeniem rodzinnym (uregulowanym w u.ś.r.), które weszło w życie 1 stycznia 2016 r.
Ustawodawca zdecydował się na takie rozwiązanie, zakładając, że świadczenie rodzicielskie stanowi ekwiwalent zasiłku macierzyńskiego uznawanego za dochód na gruncie u.p.p.w.d. Odnosząc się do pierwszej okoliczności uznawanej za utratę dochodu, jaką jest uzyskanie prawa do urlopu wychowawczego, należy wskazać, że osoba przebywająca na urlopie wychowawczym, choć pozostaje w zatrudnieniu, to niewątpliwie nie osiąga dochodu i z tego powodu uzyskanie prawa do urlopu wychowawczego zostało wpisane do katalogu okoliczności powodujących utratę dochodu. Kolejną okolicznością wymienioną w katalogu okoliczności uznawanych za utratę dochodu jest utrata prawa do zasiłku lub stypendium dla bezrobotnych. Regulacje dotyczące zasiłku lub stypendium dla bezrobotnych określa u.p.z.
W świetle definicji utraty dochodu utratę dochodu stanowi także utrata zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Utrata zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej może dotyczyć tylko zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w rozumieniu u.p.p.w.d., którym jest wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą oraz wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych, a także prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej.
●Należy wskazać, że obniżenie wynagrodzenia w ramach wykonywanego zatrudnienia nie jest utratą dochodu w rozumieniu u.p.p.w.d. Okoliczność ta nie została uwzględniona w zamkniętym katalogu sytuacji powodujących utratę dochodu, a zatem nie ma wpływu na obliczanie dochodu w celu ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego.
●Utratą dochodu jest również wyrejestrowanie pozarolniczej działalności gospodarczej lub zawieszenie jej wykonywania w rozumieniu art. 14a ust. 1d u.s.d.g. Utratą dochodu w myśl komentowanego artykułu jest wyrejestrowanie pozarolniczej działalności gospodarczej. Natomiast w przypadku zawieszenia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej utratą dochodu jest tylko takie zawieszenie jej wykonywania, które spełnia warunki określone w art. 14a ust. 1d u.s.d.g. Przede wszystkim musi to być zawieszenie działalności przez przedsiębiorcę niezatrudniającego pracowników, który prowadzi działalność gospodarczą przez okres co najmniej sześciu miesięcy. Zawieszenie wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej dokonywane jest na okres do trzech lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie piątego roku życia, a w przypadku dziecka, które z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki osoby prowadzącej działalność gospodarczą, na okres do sześciu lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.
●Wśród okoliczności uznawanych za utratę dochodu znajduje się również utrata zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, a także emerytury lub renty, renty rodzinnej lub renty socjalnej oraz zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku macierzyńskiego, przysługujących po utracie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.
Utratą dochodu jest także utrata zasiłku macierzyńskiego, o którym mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.
●W tym miejscu należy wspomnieć, że ustawą z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 21 sierpnia 2015 r. poz. 1217) wprowadzono zmianę w regulacjach dotyczących prawa do zasiłku macierzyńskiego na podstawie u.u.s.r. Zgodnie z wprowadzonymi zmianami zasiłek macierzyński przyznawany na podstawie u.u.s.r. będzie przysługiwał na takich samych zasadach i w takiej samej wysokości jak świadczenie rodzicielskie. Zmiany te, tak jak regulacje wprowadzające do systemu świadczeń rodzinnych świadczenie rodzicielskie, weszły w życie 1 stycznia 2016 r. Zmiana ta pociągnęła za sobą konieczność uwzględnienia tego świadczenia w definicji utraty dochodu tak samo jak świadczenia rodzicielskiego.
●Ponadto okolicznością uznawaną za utratę dochodu jest utrata zasądzonych świadczeń alimentacyjnych w związku ze śmiercią osoby zobowiązanej do tych świadczeń lub utrata świadczeń pieniężnych wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów w związku ze śmiercią osoby zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych. Świadczeniami pieniężnymi wypłacanymi w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów są świadczenia z funduszu alimentacyjnego przyznawane na podstawie u.p.o.u.a.
●Zupełnie nową okolicznością wprowadzoną w u.p.p.w.d., a także w u.ś.r. i w u.p.p.w.d., powodującą utratę dochodu, jest utrata stypendium doktoranckiego określonego w art. 200 ust. 1 u.p.s.w. W myśl art. 200 ust. 1 u.p.s.w. stypendium doktoranckie może być przyznawane uczestnikowi stacjonarnych studiów doktoranckich. Stypendium to w uczelni publicznej finansowane jest w szczególności w ramach środków przyznawanych z dotacji z budżetu państwa, a w jednostkach naukowych w szczególności w ramach środków przewidzianych na rozwój kadr naukowych w przepisach o finansowaniu nauki.
20) o uzyskaniu dochodu – oznacza to uzyskanie dochodu spowodowane:
a) zakończeniem urlopu wychowawczego,
b) uzyskaniem prawa do zasiłku lub stypendium dla bezrobotnych,
c) uzyskaniem zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej,
d) uzyskaniem zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, a także emerytury lub renty, renty rodzinnej lub renty socjalnej,
e) rozpoczęciem pozarolniczej działalności gospodarczej lub wznowieniem jej wykonywania po okresie zawieszenia w rozumieniu art. 14a ust. 1d ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej,
f) uzyskaniem zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku macierzyńskiego, przysługujących po utracie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej,
g) uzyskaniem świadczenia rodzicielskiego,
h) uzyskaniem zasiłku macierzyńskiego, o którym mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,
i) uzyskaniem stypendium doktoranckiego określonego w art. 200 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym;
komentarz
●Artykuł 2 pkt 20 u.p.p.w.d. zawiera zamknięty katalog okoliczności, których zaistnienie powoduje uzyskanie dochodu. Należy podkreślić, że katalog ten jest taki sam jak w ustawie o świadczeniach rodzinnych. W tym miejscu należy także wskazać, że prawo do świadczenia wychowawczego na pierwszy okres, na który ustalane jest prawo do świadczenia wychowawczego (tj. okres od dnia wejścia w życie u.p.p.w.d. – od 1 kwietnia 2016 r. do 30 września 2017 r.), ustala się na podstawie dochodu osiągniętego w roku kalendarzowym 2014, z uwzględnieniem określonych ustawą o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci przepisów o utracie i uzyskaniu dochodu.
●Jeśli w dacie ustalania prawa do świadczenia wychowawczego dochód z roku kalendarzowego poprzedzającego dany okres, na który ustalane jest prawo do świadczenia wychowawczego, jest już nieaktualny, gdyż sytuacja rodziny uległa poprawie, w dochodzie rodziny, od wysokości którego uzależnione jest prawo do świadczenia wychowawczego, dochód z roku kalendarzowego poprzedzającego dany okres, na który ustalane jest prawo do świadczenia wychowawczego, powiększa się o dochód uzyskany.
●Uzyskanie dochodu może dotyczyć tylko dochodów w rozumieniu u.p.p.w.d. To, co nie jest dochodem w rozumieniu u.p.p.w.d., nie może zostać uzyskane. Oznacza to, że uzyskania dochodu nie mogą stanowić dochody niewymienione w definicji dochodu, tzn. niestanowiące dochodu w rozumieniu u.p.p.w.d.
●Co do zasady zamknięty katalog okoliczności powodujących uzyskanie dochodu określony w art. 2 pkt 20 u.p.p.w.d obejmuje dochody opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych. W drodze wyjątku od tej zasady w katalogu tym umieszczone zostało świadczenie rodzicielskie. Świadczenie rodzicielskie jest świadczeniem rodzinnym (uregulowanym w ustawie o świadczeniach rodzinnych), które weszło w życie z 1 stycznia 2016 r. Świadczenie rodzicielskie jako ekwiwalent zasiłku macierzyńskiego uznawanego za dochód w myśl u.p.p.w.d. również zostało wpisane do definicji dochodu i tym samym dodane także do katalogu okoliczności powodujących uzyskanie dochodu.
●Odnosząc się do pierwszej okoliczności uznawanej za uzyskanie dochodu, jaką jest zakończenie prawa do urlopu wychowawczego, należy wskazać, że zakończenie bezpłatnego urlopu wychowawczego niewątpliwie jest uzyskaniem dochodu. Pracownik, wracając do pracy po zakończeniu urlopu wychowawczego, osiąga dochód. Każde zakończenie lub przerwanie urlopu wychowawczego jest uzyskaniem dochodu w rozumieniu komentowanej definicji uzyskania dochodu.
●Kolejną okolicznością wymienioną w katalogu okoliczności uznawanych za uzyskanie dochodu jest uzyskanie prawa do zasiłku lub stypendium dla bezrobotnych. Regulacje dotyczące zasiłku lub stypendium dla bezrobotnych określa u.p.z.
●W świetle definicji uzyskania dochodu uzyskanie dochodu stanowi także uzyskanie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Uzyskanie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej może dotyczyć tylko zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w rozumieniu u.p.p.w.d. Jest nim wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą oraz wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych, a także prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej.
Należy wskazać, że podwyżka wynagrodzenia w ramach wykonywanego zatrudnienia nie jest uzyskaniem dochodu w rozumieniu u.p.p.w.d., ponieważ okoliczność ta nie została uwzględniona w zamkniętym katalogu okoliczności powodujących uzyskanie dochodu i nie ma wpływu na obliczanie dochodu w celu ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego.
●Uzyskaniem dochodu jest również rozpoczęcie pozarolniczej działalności gospodarczej lub wznowienie jej wykonywania po okresie zawieszenia w rozumieniu art. 14a ust. 1d u.s.d.g. Uzyskaniem dochodu w myśl komentowanego artykułu jest rozpoczęcie pozarolniczej działalności gospodarczej. W przypadku wznowienia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskaniem dochodu jest zaś tylko takie wznowienie jej wykonywania, które następuje po okresie zawieszenia spełniającym warunki określone w art. 14a ust. 1d u.s.d.g. Przede wszystkim musi to być zawieszenie działalności przez przedsiębiorcę niezatrudniającego pracowników, który prowadzi działalność gospodarczą przez okres co najmniej sześciu miesięcy. Następnie zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej dokonywane jest na okres do trzech lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie piątego roku życia, a w przypadku dziecka, które z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki osoby prowadzącej działalność gospodarczą, na okres do sześciu lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.
●Wśród okoliczności uznawanych za uzyskanie dochodu znajduje się również uzyskanie zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, a także emerytury lub renty, renty rodzinnej lub renty socjalnej oraz uzyskanie zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku macierzyńskiego, przysługujących po utracie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Uzyskaniem dochodu jest także uzyskanie zasiłku macierzyńskiego, o którym mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników. Należy też wspomnieć, że ustawą z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 21 sierpnia 2015 r. poz. 1217) wprowadzono zmianę w regulacjach dotyczących prawa do zasiłku macierzyńskiego na podstawie u.ś.r. Zgodnie z tymi zmianami zasiłek macierzyński przyznawany na podstawie u.ś.r będzie przysługiwał na takich samych zasadach i w takiej samej wysokości jak świadczenie rodzicielskie. Zmiany te, tak samo jak regulacje wprowadzające do systemu świadczeń rodzinnych świadczenie rodzicielskie, weszły w życie 1 stycznia 2016 r. Zmiana ta pociągnęła za sobą konieczność uwzględnienia tego świadczenia w definicji utraty dochodu tak samo jak świadczenia rodzicielskiego.
●Zupełnie nową okolicznością powodującą uzyskanie dochodu, wprowadzoną ustawą o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, także w ustawie o świadczeniach rodzinnych, jest uzyskanie stypendium doktoranckiego określonego w art. 200 ust. 1 u.p.s.w. W myśl art. 200 ust. 1 u.p.s.w. stypendium doktoranckie może być przyznawane uczestnikowi stacjonarnych studiów doktoranckich. Stypendium to w uczelni publicznej finansowane jest w szczególności w ramach środków przyznawanych z dotacji z budżetu państwa, a w jednostkach naukowych w szczególności w ramach środków przewidzianych na rozwój kadr naukowych w przepisach o finansowaniu nauki.
21) o zatrudnieniu lub innej pracy zarobkowej – oznacza to wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą oraz wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych, a także prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej.
komentarz
●Artykuł 2 pkt 21 u.p.p.w.d. określa enumeratywny katalog form zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Oznacza to, że formy zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, które nie są wymienione w tej definicji, nie są w rozumieniu u.p.p.w.d. zatrudnieniem lub inną pracą zarobkową. Definicja ta określa szeroki katalog form wykonywania pracy. Swym zakresem obejmuje zarówno formy zatrudnienia z kodeksu pracy, cywilnoprawne formy wykonywania pracy określone w kodeksie cywilnym, działalność gospodarczą i inne.
22) o znacznym stopniu niepełnosprawności – oznacza to:
a) niepełnosprawność w stopniu znacznym w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
b) całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji orzeczoną na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
c) stałą albo długotrwałą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym i do samodzielnej egzystencji albo trwałą lub okresową całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym i do samodzielnej egzystencji, orzeczoną na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników w celu uzyskania świadczeń określonych w tych przepisach,
d) posiadanie orzeczenia o zaliczeniu do I grupy inwalidów,
e) niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeczoną na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych lub przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.
komentarz
●Artykuł 2 pkt 22 u.p.p.w.d. zawiera definicję znacznego stopnia niepełnosprawności. Definicja ta jest identyczna jak definicja zawarta w ustawie o świadczeniach rodzinnych. Pięć enumeratywnie wyliczonych rodzajów orzeczeń mieści się w definicji znacznego stopnia niepełnosprawności. Konieczność zdefiniowania tego pojęcia wynika z faktu stosowania dla rodzin z niepełnosprawnymi dziećmi preferencji w postaci wyższego kryterium dochodowego uprawniającego do świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko. To wyższe kryterium dochodowe wynosi 1200 zł miesięcznie w przeliczeniu na osobę w rodzinie.
●Komentując art. 2 pkt 22 u.p.p.w.d., należy się odnieść do definicji niepełnosprawnego dziecka. Zgodnie z art. 2 pkt 9 u.p.p.w.d. niepełnosprawne dziecko oznacza dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności określonym w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności.
Wyższe kryterium dochodowe w wysokości 1200 zł miesięcznie w przeliczeniu na osobę w rodzinie, którego spełnienie uprawnia do świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko, dotyczy m.in. rodzin, do składu których wliczane jest dziecko w wieku do ukończenia 25. roku legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Art. 3. [Sprawozdawczość]
Rada Ministrów składa corocznie Sejmowi i Senatowi, w terminie do 30 września, sprawozdanie z realizacji ustawy.
komentarz
●U.p.p.w.d. zobowiązuje Radę Ministrów do corocznego przedstawiania Sejmowi i Senatowi sprawozdania z realizacji ustawy do 30 września danego roku. Zgodnie z art. 54 u.p.p.w.d. Rada Ministrów złoży po raz pierwszy sprawozdanie do 30 września 2018 r. Obejmie ono okres od dnia wejścia w życie ustawy do 31 grudnia 2017 r.
Rozdział 2
Świadczenia wychowawcze
Art. 4. [Cel świadczenia wychowawczego]
1. Celem świadczenia wychowawczego jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych.
2. Świadczenie wychowawcze przysługuje matce, ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka.
3. Świadczenie wychowawcze przysługuje osobom, o których mowa w ust. 2, do dnia ukończenia przez dziecko 18. roku życia.
komentarz
●Przepis wskazuje cel świadczenia wychowawczego. Jest nim częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Świadczenie wychowawcze ma poprawić sytuację materialną rodzin z dziećmi, a tym samym zachęcać je do podejmowania decyzji o kolejnym dziecku.
●Ustawodawca przyjął założenie, że autonomia rodziny jest wartością i że będzie ingerował w funkcjonowanie najmniejszej jednostki społecznej, jaką jest rodzina, tylko w wyjątkowych sytuacjach. Podstawowym założeniem u.p.p.w.d. jest poszanowanie autonomii rodziny, która bez ingerencji osób trzecich jest w stanie samodzielnie najlepiej ocenić, czego potrzebuje dziecko.
●U.p.p.w.d. zawiera możliwe do zastosowania w nadzwyczajnych, wyjątkowych sytuacjach mechanizmy w przypadku marnotrawienia świadczenia wychowawczego lub zapobiegania wydatkowaniu świadczenia niezgodnie z jego przeznaczeniem. Rozwiązania te określa art. 9, art. 15 i art. 23 u.p.p.w.d.
●Artykuł 4 ust. 2 u.p.p.w.d. określa, które osoby są uprawnione do świadczenia wychowawczego. W świetle tego przepisu są to matka, ojciec, opiekun faktyczny dziecka albo opiekun prawny dziecka. Regulacje dotyczące rodziców i dzieci oraz pochodzenia dziecka, w tym definicję matki dziecka oraz ojca dziecka, określa kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zgodnie z art. 619 k.r.o. matką dziecka jest kobieta, która je urodziła. Oznacza to, że urodzenie dziecka jest w świetle art. 619 k.r.o. jedyną, konieczną i wystarczającą przesłanką ustalenia macierzyństwa. Urodzenie dziecka stanowi także podstawę dla sporządzenia aktu urodzenia oraz określa jego treść. Akt urodzenia sporządza się na podstawie pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka i jest wyłącznym dowodem zdarzeń w nim stwierdzonych.
●W przypadku ojcostwa zasadą jest domniemanie ojcostwa męża matki. Zasadę tę określa art. 62 par. 1 k.r.o., który stanowi, że jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, iż pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji. Zasady ustalania ojcostwa reguluje k.r.o.
●Opiekunem faktycznym dziecka jest osoba faktycznie opiekująca się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu opiekuńczego o przysposobienie dziecka. Regulacje dotyczące instytucji opieki określa art. 145 k.r.o. Zgodnie z art. 145 par. 1 k.r.o. opiekę ustanawia się dla małoletniego w wypadkach przewidzianych w tytule II niniejszego kodeksu. Opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, skoro tylko poweźmie wiadomość, że zachodzi po temu prawny powód.
●Opiekunem prawnym wnuka może być np. babcia. Babcia, która została ustanowiona opiekunem prawnym i nie jest rodziną zastępczą, może się ubiegać o świadczenie wychowawcze. W sytuacji, gdy została ustanowiona rodziną zastępczą dla dzieci, to na podstawie u.w.r. przysługuje jej dodatek wychowawczy w wysokości świadczenia wychowawczego, tj. w wysokości 500 zł miesięcznie.
●Omawiając kwestie dotyczące osób uprawnionych do świadczenia, które mogą ubiegać się o świadczenie, nie można pominąć sytuacji zbiegu prawa rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka do świadczenia wychowawczego.
Zgodnie z art. 22 u.p.p.w.d. w przypadku zbiegu prawa rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka do świadczenia wychowawczego świadczenie to wypłaca się temu z rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, który faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem. Jeżeli opieka nad dzieckiem sprawowana jest równocześnie przez oboje rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, świadczenie wychowawcze wypłaca się temu, kto pierwszy złoży wniosek. W przypadku gdy po złożeniu wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego przez rodzica, opiekuna prawnego dziecka lub opiekuna faktycznego dziecka drugi rodzic, opiekun prawny dziecka lub opiekun faktyczny dziecka złoży wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego w związku z opieką nad tym samym dzieckiem, organ właściwy ustala, kto sprawuje opiekę, i w tym celu może zwrócić się do kierownika ośrodka pomocy społecznej o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, o którym mowa w u.p.s., w celu ustalenia osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem. Przepisy art. 15 ust. 2 i 3 u.p.p.w.d. stosuje się.
Wyżej przytoczona regulacja dotycząca zbiegu prawa rodziców, opiekunów prawnych lub opiekunów faktycznych dziecka nie dotyczy opieki naprzemiennej, o której mowa w art. 2 pkt 16 u.p.p.w.d., tylko przypadków zbiegu uprawnień, np. w przypadku złożenia wniosku przez oboje rodziców na to samo dziecko.
●Artykuł 4 ust. 3 u.p.p.w.d. reguluje kwestię wieku dziecka, do którego przysługuje świadczenie wychowawcze. Jest on ściśle powiązany z definicją pierwszego dziecka. Świadczenie wychowawcze przysługuje na dziecko w wieku do ukończenia przez nie 18. roku życia. Zgodnie z art. 112 zdanie drugie k.c. przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia. Oznacza to, że w przypadku, gdy dana osoba obchodzi 18. urodziny np. 10 czerwca 2016 r., zgodnie z przytoczoną regulacją k.c. dziecko to 18 lat ukończy 9 czerwca 2016 r. Zatem w opisanej sytuacji świadczenie wychowawcze będzie przysługiwało na to dziecko do 9 czerwca 2016 r.
●Świadczenie wychowawcze w przypadkach ściśle określonych w art. 5 ust. 2 u.p.p.w.d. jest świadczeniem podzielnym. Jedną z okoliczności uzasadniających dzielenie świadczenia stanowi ukończenie przez dziecko 18. roku życia.
Art. 5. [Wysokość świadczenia, kryterium dochodowe]
1. Świadczenie wychowawcze przysługuje osobom, o których mowa w art. 4 ust. 2, w wysokości 500,00 zł miesięcznie na dziecko w rodzinie.
2. W przypadku urodzenia dziecka, ukończenia przez dziecko 18. roku życia lub w przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu, kwotę świadczenia wychowawczego przysługującą za niepełny miesiąc ustala się, dzieląc kwotę tego świadczenia przez liczbę wszystkich dni kalendarzowych w tym miesiącu, a otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę dni kalendarzowych, za które to świadczenie przysługuje. Kwotę świadczenia wychowawczego przysługującą za niepełny miesiąc zaokrągla się do 10 groszy w górę.
3. Świadczenie wychowawcze przysługuje na pierwsze dziecko osobom, o których mowa w art. 4 ust. 2, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 800,00 zł.
4. Jeżeli członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne, świadczenie wychowawcze przysługuje na pierwsze dziecko osobom, o których mowa w art. 4 ust. 2, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 1200,00 zł.
komentarz
●U.p.p.w.d. przewiduje, że na drugie i każde kolejne dzieci świadczenie wychowawcze przysługuje wszystkim rodzinom, bez względu na osiągany dochód. Świadczenie wychowawcze przysługuje w wysokości 500 zł miesięcznie na każde uprawnione dziecko i jest co do zasady niepodzielne. [przykłady 6 i 7]
●U.p.p.w.d. określa w art. 5 ust. 2 trzy okoliczności, które powodują konieczność wypłaty świadczenia w innej niż 500 zł wysokości. W przypadku urodzenia dziecka, ukończenia przez dziecko 18. roku życia [przykład 8] lub gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu świadczenie wychowawcze należy odpowiednio podzielić. W takiej sytuacji świadczenie wychowawcze przysługujące za niepełny miesiąc należy ustalić, dzieląc kwotę tego świadczenia (500 zł) przez liczbę wszystkich dni kalendarzowych w danym miesiącu. Następnie otrzymaną kwotę należy pomnożyć przez liczbę dni kalendarzowych, za które świadczenie przysługuje. Otrzymaną w ten sposób kwotę świadczenia wychowawczego zaokrągla się do 10 groszy w górę.
●Opieka naprzemienna stanowi nowe rozwiązanie wprowadzone do k.r.o. ustawą z 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2015 r., poz. 1137). Zgodnie ze znowelizowanym art. 107 par. 1 k.r.o. w sytuacji, gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Sąd pozostawi władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili oni zgodne z dobrem dziecka pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem.
●Świadczenie wychowawcze przysługuje na pierwsze dziecko, definiowane jako jedyne lub najstarsze dziecko w rodzinie w wieku do ukończenia 18. roku życia, jeżeli przeciętny miesięczny dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 800 zł. [przykład 9]
●W sytuacji, gdy członkiem rodziny jest niepełnosprawne dziecko, świadczenie na pierwsze dziecko przysługuje, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 1200 zł. [przykład 10] Co istotne, sformułowanie „niepełnosprawne dziecko” odnosi się do każdego dziecka będącego członkiem rodziny. Tym samym aby skorzystać z podwyższonego kryterium dochodowego, nie jest konieczne, aby niepełnosprawnością było dotknięte dziecko, na które wnioskuje się o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego. [przykład 11]
PRZYKŁAD 6
Pewne 500 zł
W skład rodziny ubiegającej się o świadczenie wychowawcze na dzieci wchodzą rodzice oraz dwójka dzieci w wieku 2 i 6 lat.
Zgodnie z zawartą w u.p.p.w.d. definicją pierwszego dziecka, pierwszym dzieckiem w tej rodzinie jest dziecko 6-letnie. W tej rodzinie rodzice uzyskają prawo do świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko w przypadku, gdy dochód w przeliczeniu na członka rodziny nie przekroczy 800 zł. Natomiast na młodsze dziecko (2-letnie) świadczenie wychowawcze będzie przysługiwać bez względu na dochód rodziny.
PRZYKŁAD 7
Bez świadczenia, ale w składzie rodziny
W skład rodziny ubiegającej się o świadczenie wychowawcze na dzieci wchodzą rodzice oraz dzieci w wieku 8 i 22 lat.
Zgodnie z zawartą w u.p.p.w.d. definicją pierwszego dziecka (art. 2 pkt 14 u.p.p.w.d.), pierwszym dzieckiem w tej rodzinie będzie dziecko ośmioletnie.
W tej rodzinie rodzice uzyskają prawo do świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko w przypadku, gdy dochód w przeliczeniu na członka rodziny nie przekroczy 800 zł. Należy zauważyć, że zgodnie z art. 2 pkt 16 u.p.p.w.d. 22-letnie dziecko może być zaliczone do składu rodziny, jeżeli zamieszkuje wspólnie z rodzicami i pozostaje na ich utrzymaniu.
PRZYKŁAD 8
Osiemnaste urodziny – podzielne świadczenie
W skład rodziny ubiegającej się o świadczenie wychowawcze na dzieci wchodzą rodzice oraz dziecko w wieku 17 lat (które ukończy 18 lat 16 listopada 2016 r.). Dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w tej rodzinie wynosi 750 zł, a zatem nie przekracza kryterium dochodowego wynikającego z art. 5 ust. 3 u.p.p.w.d. (800 zł).
Zgodnie z zawartą w u.p.p.w.d. definicją pierwszego dziecka pierwszym i zarazem jedynym dzieckiem w tej rodzinie jest dziecko 17-letnie, które ukończy 18 lat 16 listopada 2016 r. W tej rodzinie rodzice otrzymają świadczenie wychowawcze na dziecko, ponieważ jest spełnione kryterium dochodowe określone w ustawie.
Należy pamiętać, że świadczenie wychowawcze za listopad 2016 r. jest podzielne i w tym przypadku wynosi 250 zł.
Jak to liczymy
(500 zł (kwota świadczenia) : 30 dni (liczba wszystkich dni kalendarzowych w listopadzie) = 16,66......6 zł
16,66......6 zł dziennie x 15 (liczba dni, za które świadczenie wychowawcze przysługuje) = 249,99 zł. Po zaokrągleniu kwota wynosi 250 zł.
PRZYKŁAD 9
Gdy dochód na osobę nie przekracza 800 zł
W skład rodziny ubiegającej się o świadczenie wychowawcze na dzieci wchodzą rodzice oraz dzieci: jedno dziecko w wieku 10 lat oraz dwójka dzieci w wieku 14 lat (bliźnięta).
Zgodnie z zawartą w art. 2 pkt 14 u.p.p.w.d. definicją pierwszego dziecka pierwszym dzieckiem w tej rodzinie będzie jedno z bliźniąt, wskazane przez rodzica.
W tej rodzinie rodzice otrzymają świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko (14 lat), gdy dochód w przeliczeniu na członka rodziny nie przekroczy 800 zł. Natomiast na pozostałą dwójkę dzieci (14 i 10 lat) świadczenie wychowawcze będzie przysługiwać bez względu na wysokość dochodów osiąganych przez rodzinę.
PRZYKŁAD 10
Wyższy próg przy niepełnosprawnym dziecku
W skład rodziny ubiegającej się o świadczenie wychowawcze wchodzi rozwiedziona matka oraz dziecko w wieku 8 lat. Dziecko legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności określonym w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Zgodnie z zawartą w u.p.p.w.d. definicją pierwszego dziecka pierwszym dzieckiem w tej rodzinie będzie 8-letnie dziecko.
Ponadto w związku z tym, że dziecko legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności określonym w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, matka otrzyma świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko, jeśli dochód w przeliczeniu na członka rodziny nie przekroczy kryterium dochodowego, które w tej sytuacji wynosi 1200 zł.
PRZYKŁAD 11
Niepełnosprawne dorosłe dziecko ważne dla kryterium dochodowego
W skład rodziny ubiegającej się o świadczenie wychowawcze wchodzą rodzice oraz trójka dzieci w wieku 13, 16 i 23 lat. Najstarsze dziecko legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
Zgodnie z zawartą w art. 2 pkt 14 u.p.p.w.d. definicją pierwszego dziecka pierwszym dzieckiem w tej rodzinie będzie dziecko 16-letnie. W myśl art. 2 pkt 9 u.p.p.w.d. 23-letnie dziecko legitymujące się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności jest niepełnosprawnym dzieckiem. Zgodnie z art. 5 ust. 4 u.p.p.w.d. w tej rodzinie rodzice otrzymają świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko (16 lat), jeśli dochód w przeliczeniu na członka rodziny nie przekroczy kryterium dochodowego wynoszącego 1200 zł. Natomiast na kolejne dziecko (13 lat) świadczenie wychowawcze będzie przysługiwać bez względu na dochód osiągany przez rodzinę.