Tylko w ubiegłym roku ZUS obniżył lub cofnął osobom na zwolnieniach zasiłki chorobowe na kwotę 177 mln zł. Sądy nie zawsze zgadzają się z tymi decyzjami. Eksperci nie widzą jednak konieczności zmiany przepisów.
Dowodem na różne podejście do kwestii zwolnień chorobowych jest najnowszy wyrok Sądu Rejonowego w Toruniu z 27 lutego 2024 r. (sygn. akt IV U 336/23). Sąd uznał, że własny ślub w trakcie zwolnienia lekarskiego z powodu rwy kulszowej z bólem lędźwiowo-krzyżowym nie jest powodem do odebrania zasiłku chorobowego. Mimo że, jak wykazał ZUS, kobieta tego samego dnia przyszła też do zakładu pracy z podziękowaniem dla pracowników za udział w ceremonii.
Sąd zmienił decyzję ZUS, w której nakazano zwrot wypłaconego zasiłku chorobowego w kwocie 2387,40 zł wraz z odsetkami rzędu 21,64 zł. Jak tłumaczył sąd, za takim wyrokiem przemawiało to, że lekarz napisał na zwolnieniu „chora może chodzić”, a ona sama w trakcie uroczystości ślubnej nie tańczyła ani nie piła alkoholu. Do tego termin ślubu był wyznaczony trzy miesiące wcześniej. Jak zauważają prawnicy, to nie pierwsza sytuacja w polskim orzecznictwie, kiedy sądy podważają decyzje ZUS.
Wakacje na zwolnieniu
– W wyroku z 2 kwietnia 1998 r. (I PKN 14/98) Sąd Najwyższy również uznał, że udział pracownika we własnym ślubie w czasie zwolnienia lekarskiego, wystawionego z adnotacją „chory może chodzić”, nie koliduje z obowiązkami pracowniczymi. Nie może zostać uznany za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych w rozumieniu art. 52 par. 1 pkt 1 kodeksu pracy – tłumaczy Agata Majewska, radca prawny.
Izabela Zawacka, radca prawny w kancelarii Prawo Przedsiębiorstw i HR, przywołuje z kolei wyrok Sądu Najwyższego z 24 czerwca 2013 r. (II PK 324/12).
– Powódka zaplanowała swój pięciodniowy pobyt w gospodarstwie agroturystycznym na przełomie marca i kwietnia 2009 r., wpłacając odpowiednią zaliczkę i planując sobie na ten okres urlop wypoczynkowy. 29 czerwca 2009 r., wracając z pracy, uległa wypadkowi, w wyniku którego doznała urazu nogi i ręki. Od 30 czerwca 2009 r. przebywała na zwolnieniu lekarskim wystawionym z adnotacją, że „może chodzić”. Ponieważ nie było przeciwwskazań lekarskich wobec wyjazdu na wcześniej zaplanowany urlop wypoczynkowy, powódka z niego nie zrezygnowała. Udała się na niego wraz z koleżanką, samochodem przez nią prowadzonym. Dodatkowo korzystała z opieki córki i zięcia przebywających w sąsiednim gospodarstwie. W czasie pobytu powódka przestrzegała ściśle zaleceń lekarza, przyjmowała zapisane leki i zastrzyki, nie forsowała nadwyrężonych ręki i nogi. Pracodawca zwolnił ją dyscyplinarnie. Sąd Najwyższy uznał jednak, że wyjazd na wczasy w okresie korzystania ze zwolnienia lekarskiego mógłby stanowić ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych tylko wtedy, gdyby takie zachowanie przekreślało cel udzielenia zwolnienia, którym jest powrót do zdrowia i tym samym odzyskanie zdolności do pracy – mówi Izabela Zawacka.
Agata Majewska przywołuje kolejne wyroki. Jednym z nich jest ten SN z 5 kwietnia 2016 r. (II UK 171/15). Uznano w nim, że wykonywanie przez przedstawiciela Skarbu Państwa czynności członka rady nadzorczej spółki akcyjnej realizującej misję publiczną (art. 21 ust. 1–3 ustawy o radiofonii i telewizji; t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1722) nie stanowi pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Tym samym działalność uzasadniona potrzebą środowiskową, społeczną czy publiczną, za którą otrzymuje się wynagrodzenie w okresie niezdolności do pracy, nie jest pracą zarobkową w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy.
Zwolnień dotyczył również wyrok SR dla Wrocławia Śródmieścia z 4 lutego 2013 r. (IV P 742/12). Sprawa dotyczyła aplikanta adwokackiego, któremu ZUS odmówił prawa do zasiłku chorobowego z tytułu problemów z kręgosłupem. Ubezpieczony, mimo zwolnienia lekarskiego i opinii lekarza o przeciwwskazaniach do statycznego i dynamicznego obciążania kręgosłupa, uczestniczył w szkoleniu dla aplikantów. ZUS uznał, że to wykorzystanie zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem. „Zwolnienie lekarskie miało m.in. na celu odciążenie kręgosłupa, dlatego przeciwwskazane było stanie lub nawet długie siedzenie” – podkreślano. Sąd uznał jednak, że „żaden przepis nie wprowadza zakazu uczestniczenia w zajęciach na uczelni wyższej w czasie zwolnienia lekarskiego”.
Innym ciekawym przypadkiem, jak zauważa Karolina Schiffter, partner, adwokat, PCS Paruch Chruściel Schiffter Stępień Kanclerz | Littler, jest wyrok z 17 stycznia 2024 r. (I UKSP 93/22). SN stwierdził, że nie każda podróż samolotem w okresie niezdolności do pracy stwierdzonej zwolnieniem lekarskim powinna skutkować pozbawieniem ubezpieczonego prawa do zasiłku. Sąd Najwyższy w tej sprawie pochylił się nad problemem podróżowania kobiet w ciąży samolotem, wskazując, że taki środek transportu jest dopuszczalny wyjątkowo, jeżeli lekarz wyraźnie stwierdził brak zagrożenia dla ciąży.
– Z kolei w wyroku z 6 czerwca 2023 r. (II UKSP 40/22) SN stwierdził, że udział radnego w sesjach rady miejskiej, będącej organem działającym w interesie publicznym, nie może być traktowany jak działalność zarobkowa w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. W tej sprawie sąd, przyznając rację ubezpieczonemu, zaznaczył jednak, że kluczowe znaczenie miały wyjątkowe okoliczności sesji rady miejskiej. Miała ona bowiem dotyczyć samego ubezpieczonego, a udział w sesji pozwalał na jego obronę – dodaje Karolina Schiffter. Wspomina jeszcze o wyroku SN (I UK 351/08), w którym orzeczono, że praca w ramach ochotniczej straży pożarnej nie stanowi pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Ponadto SN stwierdził, że ochotnicza straż pożarna pełni funkcję społeczną, dlatego ubezpieczony przebywający na zwolnieniu lekarskim może świadczyć pracę na rzecz takiej jednostki.
Przepisy do zmiany?
Może więc to oznacza, że polskie przepisy nie są doskonałe i wymagają zmian.
– W mojej ocenie nie. Wymagają natomiast odpowiedniego stosowania – w szczególności dokładnego badania okoliczności faktycznych każdego przypadku – uważa Agata Majewska. I dodaje, że art. 17 ustawy zasiłkowej (ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa; t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2780) wymienia dwie okoliczności, gdy nie występuje prawo do zasiłku chorobowego: wykonywanie pracy zarobkowej lub wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem.
– Zarówno ZUS, jak i sądy – zwłaszcza w odniesieniu do tej drugiej przesłanki – każdorazowo powinny dokładnie ustalać, czy w danym przypadku doszło do nieprawidłowego działania ze strony ubezpieczonego. Jest ona dość ogólna, w praktyce odnosi się do ogromnej liczby stanów faktycznych. Nie jestem natomiast zwolenniczką wprowadzenia do przepisu większej kazuistyki, która mogłaby jedynie usztywniać jego stosowanie – podkreśla. Dodaje, że z jej doświadczenia zawodowego wynika, że spory dotyczące odmowy przyznania prawa do zasiłku chorobowego są najczęściej spowodowane brakiem dokładnego zbadania okoliczności faktycznych sprawy. Dotyczy to z jednej strony kwestii zdrowotnych ubezpieczonego (charakter niezdolności do pracy, zalecenia lekarskie) i ich wpływu na proces powrotu do zdrowia w konkretnym, a nie abstrakcyjnym przypadku, a z drugiej – aktywności, którą podejmuje ubezpieczony.
Z kolei Robert Stępień, partner PCS Paruch Chruściel Schiffter Stępień Kanclerz | Littler, podkreśla, że pracownik podczas zwolnienia lekarskiego nie powinien podejmować żadnych działań, które opóźniają, utrudniają czy też uniemożliwiają powrót do zdrowia. Wynika to zarówno z treści, jak i z celu przepisów o ubezpieczeniach społecznych.
– Każde działanie przedłużające okres pobierania zasiłku jest nadużyciem i jest nieuczciwe. Narusza też szeroko rozumiany interes społeczny, ponieważ zasiłki są finansowane z pieniędzy publicznych – zaznacza. Dodaje, że z jego praktyki wynika, iż wykorzystywanie zwolnień lekarskich niezgodnie z ich celem jest nagminne. I zaznacza, że przy ocenie, czy taka sytuacja ma miejsce, należy wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności danego przypadku. Może się bowiem okazać, że w jednej sytuacji wyjazd poza miejsce zamieszkania podczas zwolnienia pozbawi pracownika zasiłku, a w innej niekoniecznie. ©℗
/>
