Ścieżka kariery zawodowej nauczycieli – podsumowanie po roku od rewolucji

Wszyscy nauczyciele, którzy są objęci przepisami ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 984; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1672; dalej: KN) podlegają systemowi uzyskiwania stopni awansu zawodowego. Oznacza to, że każdy nauczyciel zatrudniany w szkole powinien posiadać stopień w karierze zawodowej, a jeżeli podejmuje pracę po raz pierwszy, to z dniem zatrudnienia otrzymuje z mocy prawa status nauczyciela początkującego (tj. nieposiadającego stopnia awansu zawodowego). Zasady awansu w hierarchii zawodowej zostały gruntowanie przemodelowane rok temu. Dokonała tego ustawa z 5 sierpnia 2022 r. o zmianie ustawy – Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1730; dalej: nowelizacja z 2022 r.). Po roku od wejścia w życie tych rewolucyjnych zmian (nastąpiło to 1 września 2022 r.) warto jeszcze raz omówić ten temat.

Często podkreśla się, że w 2022 r. miała miejsca największa zmiana w KN. Na czym ona polegała? Przede wszystkim nowelizacja z 2022 r. spłaszczyła drabinę kariery zawodowej. Zniknęły dwa stopnie: nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego. Celem skrócenia ścieżki awansu zawodowego był szybszy wzrost wynagrodzeń pedagogów. Uznano, że nadmierna liczba stopni, którym zostały przyporządkowane stawki średniego wynagrodzenia oraz minimalne stawki pensji zasadniczej, niekorzystnie wpływała na poziom zarobków nauczycieli rozpoczynających pracę w szkole, co mogło zniechęcać do pracy w tym zawodzie.

Kolejna zmiana polegała na likwidacji staży, czyli okresów przygotowujących do przeskoczenia na wyższy stopień. W tym czasie było wiele biurokratycznych obowiązków, m.in. opracowywanie planów rozwoju zawodowego oraz przygotowywanie sprawozdań z ich realizacji. Obecnie wszystko to nie obowiązuje, gdyż z założenia zmiany miały położyć nacisk na umiejętności praktyczne pedagogów, równomierny ich rozwój w okresie całej ścieżki awansu zawodowego, a nie tylko w okresie staży.

Skrócenie i odbiurokratyzowanie awansu nie spowodowało jednak uproszenia procedury. Ta nadal jest skomplikowana. Trafnie wskazuje się w literaturze, że wprowadzone w 2022 r. przepisy dotyczące procedury awansu zawodowego, likwidując pojęcie stażu i dość formalne obowiązki z tym związane, jednocześnie powołały nowe, liczne reguły określające kolejne etapy funkcjonowania nauczyciela w szkole. Droga osoby, która chce uzyskać status nauczyciela (ze stopniem), staje się bardzo skomplikowana i w praktyce nie ma odzwierciedlenia w innych pragmatykach zawodowych pracowników sektora publicznego (A. Klawenek, „Wynagrodzenia w oświacie”, Legalis 2023/el).

Cały czas trwa również poprawianie przepisów KN dotyczących awansu zawodowego. Ostatnio miało to miejsce w ustawie z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy ‒ Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1672; dalej: nowelizacja z 2023 r.). Tym razem zmiany głównie dotyczyły doprecyzowania przepisów regulujących przygotowanie do wykonywania zawodu przez nauczycieli początkujących.

Skutki awansu

Awans oznacza nie tylko wejście na wyższy poziom na drabinie kariery. Wraz z uzyskiwaniem poszczególnych stopni przez nauczyciela wzrasta jego wynagrodzenie. Awans ma też wpływ na zatrudnienie – im wyższy stopień, tym trwalsza podstawa zatrudnienia.

Obecnie istnieją dwa stopnie awansu zawodowego:

1) nauczyciel mianowany,

2) nauczyciel dyplomowany.

Wyliczenie to ma charakter hierarchiczny. Warto wspomnieć, że nowelizacja z 2022 r. likwidując stopień stażysty i nauczyciela kontraktowego, nie wprowadziła żadnego okresu przejściowego i nauczyciele posiadający któryś z tych stopni automatycznie 1 września 2022 r. go utracili. Dodatkowo należy przypomnieć, że wnioski o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego na stopień nauczyciela kontraktowego złożone i nierozpatrzone przed 1 września 2022 r. pozostawiono bez rozpatrzenia. Przechodząc do omawiania poziomów w karierze zawodowej nauczyciela, należy podkreślić, że przepisów o awansie zawodowym, zawartych w rozdziale 3a KN, nie stosuje się do zatrudnionych w szkole (za zgodą organu sprawującego nadzór pedagogiczny) nauczycieli nieposiadających wymaganych kwalifikacji (art. 10 ust. 10 KN). Przepisy te nie mają także zastosowania do osób niebędących nauczycielami, które mogą zostać zatrudnione w szkole za zgodą organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Osoby te nie są zatrudniane na podstawie przepisów KN, ale na podstawie przepisów ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465; dalej: k.p.). Dla celów płacowych nauczyciele ci są traktowani jak nauczyciele początkujący.

Początki w szkole

Osoba zatrudniona w szkole uzyskuje status nauczyciela z dniem zatrudnienia. Nauczyciel początkujący jest zatrudniany na czasowy, dwuletni angaż. Wraz z przyjęciem do pracy nauczyciel uzyskuje status nauczyciela bez stopnia, czyli początkującego.

Nie wydaje się mu w związku z tym aktu nadania stopnia awansu zawodowego ani innego dokumentu potwierdzającego status nauczyciela początkującego. Wskazuje na to wprost art. 9b ust. 4 KN, który określa jedynie organy nadające stopnie awansu zawodowego decyzją administracyjną. Okres do uzyskania pierwszego stopnia nazywany jest „przygotowaniem do zawodu nauczyciela”. Jest to proces wieloetapowy. [ramka 1]

Ramka 1

Co do zasady wymiar przygotowania do zawodu wynosi trzy lata i dziewięć miesięcy (nie wliczając w to okresu między dniem zakończenia tego wymiaru a momentem uzyskania stopnia awansu zawodowego nauczyciela mianowanego). Okres przygotowania do zawodu nauczyciela może być skrócony do dwóch lat i dziewięciu miesięcy lub wydłużony o jeden rok i dziewięć miesięcy (przesłanki skrócenia lub wydłużenia opisano poniżej).

Tu warto dodać, że nowelizacja z 2023 r. doprecyzowała treść art. 9a ust. 2 KN, by nie było wątpliwości, że także nauczyciel bez uprawnień pedagogicznych może realizować przygotowanie do zawodu.

Wskazać należy, że art. 10 ust. 3 KN dotyczy zatrudnienia nauczyciela, który nie ma przygotowania pedagogicznego. Zgodnie z tym przepisem w szczególnych przypadkach uzasadnionych potrzebami szkoły z osobą legitymującą się wymaganym poziomem wykształcenia, lecz nieposiadającą przygotowania pedagogicznego, może być nawiązany stosunek pracy, o ile osoba ta zobowiąże się do uzyskania przygotowania pedagogicznego w trakcie pierwszego roku pracy w szkole. W przypadku gdy nauczyciel w trakcie pierwszego roku pracy w szkole nie uzyska przygotowania pedagogicznego, dyrektor szkoły rozwiązuje z nauczycielem umowę o pracę z końcem tego roku szkolnego bez wypowiedzenia. Dyrektor szkoły może nie rozwiązać umowy o pracę z nauczycielem, jeżeli nauczyciel nie uzyskał przygotowania pedagogicznego z przyczyn od niego niezależnych i zobowiąże się do uzyskania przygotowania pedagogicznego w trakcie drugiego roku pracy w szkole.

Przygotowanie pedagogiczne

Co oznacza pojęcie przygotowania pedagogicznego wyjaśnia par. 2 ust. 2 rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1289). Zgodnie z tym przepisem przygotowanie pedagogiczne to nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej, nauczanych w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin w powiązaniu z kierunkiem (specjalnością) kształcenia oraz pozytywnie ocenioną praktyką pedagogiczną w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin; w przypadku nauczycieli praktycznej nauki zawodu niezbędny wymiar zajęć z zakresu przygotowania pedagogicznego wynosi nie mniej niż 150 godzin; o posiadaniu przygotowania pedagogicznego świadczy dyplom ukończenia studiów lub inny dokument wydany przez uczelnię, dyplom ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli lub świadectwo ukończenia kursu kwalifikacyjnego. [przykład 1]

Przykład 1

Skrócenie i wydłużenie wymiaru

Oprócz modelowego okresu (trzy lata i dziewięć miesięcy) KN w art. 9ca przewiduje sytuacje, gdy okres przygotowania do zawodu może być skrócony. I tak okres przygotowania do zawodu może być zredukowany do dwóch lat i dziewięciu miesięcy w stosunku do nauczyciela początkującego, który:

• posiada stopień naukowy lub
• przed nawiązaniem stosunku pracy w szkole w Polsce prowadził zajęcia w szkole za granicą.

Aby realizować przygotowanie do zawodu w skróconym wymiarze, nauczyciel musi złożyć dyrektorowi szkoły oświadczenie o wymiarze, w jakim zamierza odbyć przygotowanie do zawodu. Musi to nastąpić nie później niż do zakończenia roku szkolnego w drugim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela. Skrócenie przygotowania do zawodu nauczyciela w tym trybie nie podlega uznaniu dyrektora szkoły. Oznacza to, że nie może on nie wyrazić zgody na to, by początkujący pedagog, spełniający ustawowe wymagania odbywał przygotowanie w skróconym wymiarze.

Odmiennie uregulowano sytuację nauczyciela początkującego, który:

• przed nawiązaniem stosunku pracy w szkole był nauczycielem akademickim i legitymował się co najmniej trzyletnim okresem pracy w uczelni lub
• w dniu nawiązania po raz pierwszy stosunku pracy w szkole posiadał co najmniej pięcioletni okres pracy i znaczący dorobek zawodowy.

W takich przypadkach dyrektor szkoły może (ale nie musi) wyrazić zgodę na odbywanie przygotowania do zawodu nauczyciela w wymiarze dwóch lat i dziewięciu miesięcy, ale nie ma takiego obowiązku. Przepisy KN nie określają żadnych wytycznych lub katalogu okoliczności, które dyrektor powinien wziąć pod uwagę, podejmując decyzję w tym przedmiocie.

Co do terminu dla nauczyciela na złożenie wniosku o redukcję wymiaru, to musi to nastąpić nie później niż do zakończenia roku szkolnego w drugim roku odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela.

Przepisy KN przewidują także cztery przypadki przedłużenia okresu przygotowania do zawodu nauczyciela. [ramka 2]

Przerwy nie wliczane do okresu przygotowania

Na podstawie art. 9ca ust. 9 KN do okresu przygotowania zawodowego nie wlicza się okresów nieobecności nauczyciela w pracy trwającej nieprzerwanie dłużej niż 30 dni, z wyjątkiem okresów urlopu wypoczynkowego. Oznacza to, że np. gdy nauczyciel zaczął przygotowanie zawodowe 1 września 2023 r., to w świetle art. 9ca ust. 1 KN powinien je skończyć z upływem dziewiątego miesiąca czwartego roku przygotowania zawodowego, czyli z ostatnim dniem maja 2027 r. Każda nieobecność trwająca dłużej niż 30 dni przedłuża czas trwania przygotowania zawodowego. Przedłużenie przygotowania zawodowego następuje od dnia następującego po dniu, w którym przygotowanie miało się zakończyć, czyli od 1 czerwca 2027 r. [przykład 2]

Przykład 2

Obowiązki stron angażu

W par. 2 ust. 1 rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 6 września 2022 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz.U. poz. 1914; dalej: r.s.a.z.) określone zostały zadania nauczyciela w trakcie przygotowania do zawodu. Podczas jego odbywania nauczyciel:

• poznaje organizację, zadania i zasady funkcjonowania szkoły;
• prowadzi powierzone mu zajęcia i uczestniczy w pracach związanych z realizacją zadań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych i innych statutowych zadań szkoły wynikających z potrzeb szkoły i środowiska lokalnego;
• uczestniczy jako obserwator w zajęciach prowadzonych przez mentora lub innego nauczyciela; doskonalił kompetencje w związku z wykonywanymi obowiązkami, w szczególności w zakresie kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym uczniów szczególnie uzdolnionych;
• przeprowadza zajęcia, w których uczestniczą inne osoby;
• dokonuje ewaluacji własnej pracy i wykorzystuje jej wyniki do doskonalenia dalszej pracy; dzieli się wiedzą z innymi nauczycielami w ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia zawodowego.

Przepisy określiły również obowiązki dyrektora w stosunku do nauczyciela początkującego w trakcie przygotowania do zawodu (par. 2 ust. 2 r.s.a.z.). Musi on zapewnić nauczycielowi odbywającemu przygotowanie do zawodu wsparcie w realizacji obowiązków oraz doskonaleniu wiedzy i umiejętności. W szczególności powinien zagwarantować mu warunki do udziału w formach doskonalenia zawodowego oraz korzystania z pomocy merytorycznej i metodycznej biblioteki pedagogicznej, poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innych placówek działających w systemie oświaty.

Wyznaczenie mentora

Kolejnym istotnym obowiązkiem dyrektora jest wyznaczenie mentora dla nauczyciela początkującego spośród nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych, zatrudnionych w danej szkole. [wzór]

wzór

Mentorem nie może być nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze. Co do jego obowiązków, to należy wskazać, że jest nim m.in. udzielanie pomocy nauczycielowi odbywającemu przygotowanie do zawodu. Ze względu na swoją rolę mentor musi poszerzać wiedzę i doskonalić umiejętności w zakresie niezbędnym do pełnienia tej funkcji. Bierze on udział w ocenie pracy nauczyciela początkującego. Przy dokonywaniu oceny pracy nauczyciela odbywającego przygotowanie do zawodu nauczyciela dyrektor szkoły zasięga jego opinii. Ten z kolei przedstawia pisemną opinię w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o dokonywanej ocenie pracy nauczyciela.

Zgodnie z par. 5 pkt 2 lit. c rozporządzenia ministra edukacji narodowej i sportu z 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 416; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 352) nauczycielowi za sprawowanie funkcji mentora przysługuje dodatek funkcyjny. Jego wysokość i szczegółowe zasady jego wypłacania określa organ prowadzący szkołę w regulaminie wynagradzania nauczycieli (art. 30 ust. 6 pkt 1 KN).

Przeprowadzenie hospitacji

Etapem przygotowania do zawodu jest przeprowadzenie przez nauczyciela co najmniej jednogodzinnych obserwowanych zajęć (w drugim roku przygotowania do zawodu). Odbywają się one w obecności:

• dyrektora szkoły,
• mentora,
• doradcy metodycznego albo nauczyciela konsultanta, albo przedstawiciela organu sprawującego nadzór pedagogiczny, albo nauczyciela dyplomowanego, który naucza tego samego przedmiotu lub prowadzi ten sam rodzaj zajęć, zatrudnionego w tej samej lub innej szkole; osobę tę będzie wskazywał dyrektor szkoły.

O konkretnym wymiarze hospitacji decyduje dyrektor szkoły. Podejmując decyzję, bierze pod uwagę potrzeby nauczyciela w zakresie doskonalenia umiejętności praktycznych. Po przeprowadzeniu zajęć osoby obecne podczas hospitacji omawiają je z nauczycielem.

Następnie procedura przechodzi do drugiego i trzeciego etapu, w którym dyrektor szkoły dokonuje oceny pracy nauczyciela. Pierwsza obligatoryjna ocena przeprowadzana jest w drugim roku odbywania przygotowania do zawodu. Natomiast druga ocena przypada na ostatni rok przygotowania. Wskazać należy, że nowelizacja z 2022 r. powiązała procedury, które do 1 września 2022 r. funkcjonowały niezależnie od siebie. Obecnie to powiązanie polega na uzależnieniu podjęcia postępowania egzaminacyjnego i jego zakończenia od oceny pracy nauczyciela w okresie przygotowania do zawodu. A wynik oceny ma wpływ nie tylko na awans, lecz także na formę zatrudnienia ocenianego nauczyciela. [ramka 3]

Pozytywna (co najmniej dobra) ocena pracy nauczyciela w ostatnim roku przygotowania do zawodu otwiera mu drogę do kolejnego etapu, czyli do hospitacji w obecności komisji. Nauczyciel, który uzyskał negatywną ocenę pracy w ostatnim roku przygotowania do zawodu, po podjęciu zatrudnienia w innej szkole odbywa dodatkowe przygotowanie w wymiarze jednego roku i dziewięciu miesięcy. Natomiast w ostatnim roku odbywania dodatkowego przygotowania do zawodu w innej szkole nauczyciel, który w tym okresie uzyskał co najmniej dobrą ocenę pracy, przeprowadza zajęcia, w wymiarze jednej godziny, w obecności komisji powołanej przez dyrektora szkoły. Do zajęć tych oraz sposobu powoływania komisji i przygotowania opinii, będącej efektem tych prac, stosuje się poniższe zasady.

Zajęcia w obecności komisji

Hospitacja dotyczy jednej godziny. W tym przypadku ustawodawca nie zdecydował się na danie dyrektorowi szkoły dowolności w zakresie określenia wymiaru godzinowego tych zajęć. Zajęcia odbywają się w obecności komisji powołanej przez dyrektora szkoły. W jej skład wchodzą:

• dyrektor szkoły, jako jej przewodniczący;
• ekspert z listy ekspertów, posiadający kwalifikacje z zakresu psychologii lub pedagogiki, w tym pedagogiki specjalnej, albo nauczyciel mianowany lub dyplomowany zatrudniony na stanowisku psychologa, pedagoga lub pedagoga specjalnego, w tej samej lub innej szkole;
• doradca metodyczny albo nauczyciel konsultant, albo przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, albo nauczyciel dyplomowany, który naucza tego samego przedmiotu lub prowadzi ten sam rodzaj zajęć, zatrudniony w tej samej lub innej szkole.

Na wniosek nauczyciela w pracach komisji może brać również udział w charakterze obserwatora przedstawiciel związku zawodowego wskazanego w tym wniosku.

Jeżeli chodzi o samą procedurę, to należy wskazać, że komisja po przeprowadzeniu zajęć przez nauczyciela:

• omawia je z nim, odnosząc się do ich poprawności merytorycznej, realizacji celu zajęć oraz umiejętności nauczyciela (w szczególności w zakresie elastycznego reagowania na zmieniającą się sytuację na zajęciach, kultury osobistej oraz komunikacji werbalnej i pozawerbalnej między uczniem a nauczycielem);
• przeprowadza z nauczycielem rozmowę dotyczącą zastosowanych metod i form pracy oraz indywidualizacji nauczania, w trakcie której nauczyciel wykonuje zadanie wskazane przez komisję z użyciem narzędzi multimedialnych, o ile narzędzia takie nie były wykorzystane w trakcie tych zajęć.

Opinia

Po omówieniu przeprowadzonych zajęć i przeprowadzeniu rozmowy z nauczycielem komisja wydaje opinię. Ta może być pozytywna albo negatywna i jest ustalana na podstawie liczby punktów przyznanych przez komisję. Opinia jest sporządzana na piśmie i zawiera:

• oznaczenie komisji wydającej opinię,
• datę wydania opinii,
• wskazanie podstawy prawnej,
• datę przeprowadzenia zajęć i ich rodzaj,
• imię (imiona) i nazwisko oraz datę urodzenia nauczyciela,
• informację o uzyskanej opinii,
• informację o liczbie punktów uzyskanych przez nauczyciela,
• uzasadnienie opinii,
• pouczenie, czy i w jakim trybie nauczycielowi służy wniosek o ponowne przeprowadzenie zajęć,
• imię i nazwisko oraz podpis przewodniczącego komisji.

Wzór tej opinii stanowi załącznik nr 1 do r.s.a.z. Jeśli opinia jest negatywna, to w terminie 14 dni od dnia jej otrzymania nauczyciel może złożyć do dyrektora szkoły wniosek o ponowne przeprowadzenie zajęć, w wymiarze jednej godziny, w obecności komisji powołanej przez dyrektora szkoły. Sposób określania składu komisji i sposób oceny prowadzenia zajęć pozostaje bez zmian. Do decyzji dyrektora pozostaje natomiast to, czy skład komisji będzie taki sam jak przy obserwacji zajęć przed złożeniem odwołania, czy też zostanie dokonana zmiana w składzie komisji.

Dodatkowe przygotowanie do zawodu

Nauczyciel odbywa dodatkowe przygotowanie do zawodu w wymiarze jednego roku i dziewięciu miesięcy, w przypadku gdy uzyskał negatywną opinię o prowadzonych zajęciach, oraz:

• nie złożył wniosku o ponowne przeprowadzenie zajęć lub
• po ponownym przeprowadzeniu zajęć uzyskał ponownie negatywną opinię na ich temat.

W ostatnim roku odbywania dodatkowego przygotowania do zawodu nauczyciel, który w tym okresie uzyskał co najmniej dobrą ocenę pracy, ponownie przeprowadza zajęcia w wymiarze jednej godziny w obecności komisji powołanej przez dyrektora szkoły.

W takim przypadku do okresu dodatkowego przygotowania stosuje się przepisy o odbywaniu przygotowania do zawodu nauczyciela w zakresie:

• minimalnego wymiaru etatu wymaganego dla możliwości odbywania tego przygotowania oraz
• niewliczaniu trwających nieprzerwanie ponad 30 dni nieobecności nauczyciela.

Nauczycielowi odbywającemu dodatkowe przygotowanie do zawodu nauczyciela wyznacza się również mentora. Może być nim zarówno osoba, która dotychczas pełniła tę funkcję, jak też inna osoba wskazana przez dyrektora.

W razie ponownego uzyskania negatywnej opinii o prowadzonych zajęciach po odbyciu dodatkowego przygotowania do zawodu, nauczyciel również ma prawo złożenia wniosku o ponowne przeprowadzenie zajęć. Niezłożenie takiego wniosku lub uzyskanie w wyniku ponownego przeprowadzenia zajęć negatywnej opinii o prowadzonych zajęciach powoduje rozwiązanie z nim stosunku pracy z końcem roku szkolnego, w którym upłynął okres sześciu lat od rozpoczęcia odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela (art. 27 ust. 4 i 6 KN).

Złożenie wniosku o egzamin – wszczęcie procedury administracyjnej

Piątym etapem przygotowania do zawodu jest złożenie przez nauczyciela początkującego wniosku do organu prowadzącego szkołę o nadanie stopnia nauczyciela mianowanego. Złożenie wniosku wszczyna postępowanie administracyjne, zgodnie z art. 61 par. 3 ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 775; dalej: k.p.a.). Z tego względu spełnienie wymagań niezbędnych do nadania stopnia awansu zawodowego trzeba badać na ten właśnie dzień.

Co ważne, organ, do którego nauczyciel złoży wniosek o nadanie stopnia awansu zawodowego, nie może odmówić wszczęcia postępowania administracyjnego. Wskazuje na to nie tylko treść przepisów k.p.a., lecz także art. 9b ust. 4 i 6 KN, które określają formę rozstrzygnięcia sprawy zainicjowanej wnioskiem nauczyciela. Jest to decyzja administracyjna. Wniosek o wszczęcie postępowania egzaminacyjnego musi zawierać następujące dane:

• imię (imiona) i nazwisko, datę urodzenia oraz adres do korespondencji nauczyciela;
• miejsce zatrudnienia i zajmowane stanowisko;
• podpis nauczyciela.

Do wniosku o podjęcie postępowania egzaminacyjnego nauczyciel musi dołączyć oryginały lub kopie dokumentów potwierdzających spełnianie warunków niezbędnych do uzyskania stopnia awansu zawodowego. Listę tych dokumentów określa par. 4 r.s.a.z.

Obowiązują dwa terminy, w których są nadawane stopnie awansu. Nauczycielom, którzy złożą wnioski o podjęcie postępowania egzaminacyjnego do:

1) 30 czerwca danego roku ‒ organ prowadzący wyda decyzję o nadaniu lub o odmowie nadania stopnia awansu zawodowego w terminie do 31 sierpnia danego roku,

2) 31 października danego roku ‒ organ prowadzący wyda rozstrzygnięcie do 31 grudnia danego roku.

Kontrola formalna wniosku

Postępowanie egzaminacyjne jest dwuetapowe i składa się z kontroli formalnej wniosku i złożonych dokumentów oraz oceny merytorycznego spełnienia przez nauczyciela ustawowych wymagań. Analizę formalną wniosku o podjęcie postępowania egzaminacyjnego i dokumentacji przeprowadza organ nadający stopień awansu zawodowego, czyli w tym przypadku organ prowadzący szkołę (wójt/burmistrz/prezydent miasta/zarząd powiatu lub województwa).

Jeżeli wniosek nie spełnia wymagań formalnych, to organ prowadzący wskazuje wnioskodawcy szczegółowo stwierdzone braki i wzywa do ich usunięcia w terminie 14 dni wraz z pouczeniem, że nieusunięcie tych braków w terminie spowoduje pozostawienie wniosku bez rozpoznania. W sytuacji gdy nauczyciel uzupełni braki formalne wniosku przed upływem wskazanego terminu, właściwy organ powołuje komisję niezwłocznie. Nieuzasadnione jest wyczekiwanie, aż minie pierwotnie wskazany termin na uzupełnienie braków, ponieważ po ich uzupełnieniu nie ma już przeszkód dla powołania i podjęcia prac przez komisję.

W literaturze jednomyślnie wskazuje się, że do wniosku stosuje się art. 58 k.p.a., co w praktyce oznacza, że nauczycielowi przysługuje prawo wystąpienia o przywrócenie terminu. Przywrócić termin, zgodnie z art. 58 k.p.a., można na prośbę zainteresowanego, jeżeli uprawdopodobni, że uchybienie nastąpiło bez jego winy. Prośbę o przywrócenie terminu należy wnieść w ciągu siedmiu dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu (okoliczności, która doprowadziła do uchybienia terminowi). Jednocześnie z wniesieniem prośby należy dopełnić czynności, dla której określony był termin, czyli w tym przypadku uzupełnić jednocześnie braki formalne wniosku.

Przeprowadzenie egzaminu

Jeżeli dokonana przez organ analiza wniosku i załączonej do niego dokumentacji jest pozytywna, to organ niezwłocznie powołuje komisję egzaminacyjną, a następnie powiadamia nauczyciela, który złożył wniosek, o terminie i miejscu przeprowadzenia egzaminu (na co najmniej siedem dni przed datą posiedzenia komisji). Egzamin na stopień nauczyciela mianowanego przeprowadza komisja, w skład której wchodzą:

• przedstawiciel organu prowadzącego szkołę – jako jej przewodniczący;
• przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny;
• dyrektor szkoły;
• dwaj eksperci z listy ekspertów ustalonej przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.

Na wniosek nauczyciela w skład komisji kwalifikacyjnych i egzaminacyjnych wchodzą przedstawiciele wskazanego we wniosku związku zawodowego (wskazuje ich właściwy organ statutowy związku). Zakres wymagań, które będą weryfikowane przez komisję egzaminacyjną, określa par. 6 r.s.a.z. [ramka 4]

Jeżeli chodzi o przebieg egzaminu, to należy wskazać, że komisja egzaminacyjna na początku zapoznaje się z opinią o przeprowadzonych zajęciach i oceną pracy nauczyciela. Następnie przeprowadza egzamin, podczas którego nauczyciel:

• odpowiada na pytania członków komisji egzaminacyjnej dotyczące wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności niezbędnych do efektywnego realizowania obowiązków nauczyciela;
• wykazuje się umiejętnością rozwiązania wskazanego przez komisję egzaminacyjną problemu związanego z wykonywaną pracą, z uwzględnieniem przepisów prawa.

Przy czym spełnienie przez nauczyciela tych wymagań ocenia każdy z członków komisji egzaminacyjnej, przyznając łącznie za wszystkie wymagania punkty według skali od 0 do 10. Na podstawie liczby punktów przyznanych przez poszczególnych członków komisji egzaminacyjnej oblicza średnią arytmetyczną punktów, z tym że jeżeli komisja egzaminacyjna liczy ponad trzech członków, to wówczas odrzucana jedna najwyższa i jedna najniższa ocena punktowa.

Komisja egzaminacyjna podejmuje rozstrzygnięcia w obecności co najmniej dwóch trzecich składu swoich członków. Nauczyciel zda egzamin przed komisją egzaminacyjną, jeżeli średnia arytmetyczna otrzymanych punktów wynosi co najmniej siedem.

Z przebiegu pracy komisji egzaminacyjnej sporządzany jest protokół. W jego treści wpisuje się:

• datę i miejsce posiedzenia komisji;
• imiona i nazwiska członków komisji;
• imiona i nazwiska osób uczestniczących w pracach komisji w charakterze obserwatorów;
• informacje o przebiegu egzaminu, w tym pytania zadane nauczycielowi przez komisję i informacje o udzielonych odpowiedziach;
• uzyskane przez nauczyciela oceny punktowe;
• średnią arytmetyczną punktów;
• uzasadnienie rozstrzygnięcia komisji;
• podpisy członków komisji uczestniczących w jej pracach.

W sprawach dotyczących prac komisji egzaminacyjnej nieuregulowanych w KN lub r.s.a.z. decyduje komisja egzaminacyjna w drodze głosowania, zwykłą większością głosów członków obecnych na posiedzeniu.

Komisja egzaminacyjna wydaje nauczycielowi zaświadczenie o zdaniu egzaminu. Wzór zaświadczenia stanowi załącznik nr 2 do r.s.a.z. Stopień awansu zawodowego nauczyciela mianowanego nadaje organ prowadzący. Wzór tego dokumentu stanowi załącznik nr 5 do r.s.a.z.

Decyzja administracyjna o nadaniu stopnia awansu zawodowego

Awans nauczyciela początkującego uzależniony jest nie tylko od zdania egzaminu, lecz także od spełnienia wymogów określonych w art. 9b ust. 1 KN. [ramka 5]

Gdy nauczyciel spełnia te wymogi, to nadaje mu się stopień nauczyciela mianowanego. Nadanie stopnia awansu zawodowego następuje w drodze decyzji administracyjnej. Wymogi co do jej treści określa art. 107 par. 1 k.p.a. Zatem prawidłowo wydana decyzja powinna zawierać: oznaczenie organu administracji publicznej; datę wydania; oznaczenie strony lub stron; powołanie podstawy prawnej; rozstrzygnięcie; uzasadnienie faktyczne i prawne; pouczenie, czy i w jakim trybie służy od niej odwołanie oraz o prawie do zrzeczenia się odwołania i skutkach zrzeczenia się odwołania; podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego pracownika organu upoważnionego do wydania decyzji; w przypadku decyzji, w stosunku do której może być wniesione powództwo do sądu powszechnego, sprzeciw od decyzji lub skarga do sądu administracyjnego ‒ pouczenie o dopuszczalności wniesienia powództwa, sprzeciwu od decyzji lub skargi oraz wysokości opłaty od powództwa lub wpisu od skargi lub sprzeciwu od decyzji, jeżeli mają one charakter stały, albo o podstawie do wyliczenia opłaty lub wpisu o charakterze stosunkowym, a także możliwości ubiegania się przez stronę o zwolnienie od kosztów albo przyznanie prawa pomocy.

Poza tym art. 9b ust. 5 KN określa inne składniki, jakie powinien zawierać akt nadania stopnia awansu. Decyzja w sprawie nadania stopnia awansu zawodowego powinna być zgodna z odpowiednim wzorem ustalonym w załącznikach do r.s.a.z. Odmowa nadania stopnia awansu zawodowego następuje w formie decyzji administracyjnej. Nauczycielowi przysługuje od niej odwołanie w terminie 14 dni od doręczenia. Organem wyższego stopnia, który rozpatruje odwołanie, jest kurator oświaty (art. 9b ust. 7 pkt 2 KN).

Skutki niezdania egzaminu

W przypadku gdy nauczyciel nie zdał egzaminu na stopień nauczyciela mianowanego, odbywa dodatkowe przygotowanie do zawodu nauczyciela w wymiarze jednego roku i dziewięciu miesięcy. W ostatnim roku odbywania dodatkowego przygotowania do zawodu nauczyciel, który w tym okresie uzyskał co najmniej dobrą ocenę pracy, ponownie przeprowadza zajęcia, w wymiarze jednej godziny, w obecności komisji powołanej przez dyrektora szkoły.

Przepisy KN przewidują rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli w ciągu sześciu lat od rozpoczęcia odbywania przygotowania do zawodu nauczyciela nauczyciel nie uzyskał stopnia nauczyciela mianowanego. Nauczyciel taki będzie mógł być zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas określony na jeden rok szkolny więcej niż jeden raz.

Awans na nauczyciela dyplomowanego

O najwyższy stopień awansu zawodowego ‒ nauczyciela dyplomowanego ‒ nauczyciel może się ubiegać po okresie pracy w szkole trwającym co najmniej pięć lat i dziewięć miesięcy od dnia nadania stopnia nauczyciela mianowanego. Okres ten może być skrócony do czterech lat i dziewięciu miesięcy w przypadku nauczyciela:

• mającego stopień naukowy lub
• takiego, który przed nawiązaniem stosunku pracy w szkole w Polsce prowadził zajęcia w szkole za granicą.

Zgodnie z art. 6a ust. 1dd KN ocena pracy nauczyciela mianowanego, który zamierza ubiegać się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego, jest dokonywana na wniosek tego nauczyciela. Przy czym w myśl art. 6a ust. 1de KN oceny pracy nauczyciela dokonuje się za okres ostatnich trzech lat pracy przed dokonaniem tej oceny.

Wniosek do kuratora oświaty

Postępowanie w sprawie nadania stopnia awansu zawodowego inicjuje zainteresowany nauczyciel. W tym celu składa wniosek do kuratora oświaty. Wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego musi zawierać:

• imię (imiona) i nazwisko, datę urodzenia oraz adres do korespondencji nauczyciela;
• miejsce zatrudnienia i zajmowane stanowisko;
• podpis nauczyciela.

Do wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego wnioskodawca dołącza oryginały lub kopie dokumentów potwierdzających spełnianie warunków niezbędnych do uzyskania stopnia awansu zawodowego. Ich zakres zależy od kategorii wnioskodawcy. Obszerny katalog dokumentów określa par. 5 r.s.a.z.

Jednym z warunków awansu na nauczyciela dyplomowanego jest uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej po dokonaniu analizy dorobku zawodowego nauczyciela i przeprowadzonej rozmowie. Wskazany stopień awansu zawodowego nadaje kurator oświaty. Analogicznie do przypadku awansu na nauczyciela mianowanego, także i w omawianej procedurze występują dwa terminy rozstrzygania wniosków.

Weryfikacja formalna podania

Po złożeniu wniosku przez nauczyciela kurator oświaty dokonuje jego oceny i dołączonych dokumentów. Jeżeli wniosek lub dokumentacja nie spełnia wymogów formalnych, to organ stwierdza braki i wzywa nauczyciela do ich usunięcia w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania wraz z pouczeniem, że nieusunięcie tych braków w wyznaczonym terminie spowoduje pozostawienie wniosku bez rozpoznania. Kurator oświaty powiadamia nauczyciela, który złożył wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego, o terminie i miejscu przeprowadzenia rozmowy, co najmniej na siedem dni przed dniem posiedzenia komisji kwalifikacyjnej.

Powołanie komisji

Komisję kwalifikacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego powołuje kurator oświaty. W jej skład wchodzą:

• przedstawiciel kuratora oświaty – jako jej przewodniczący, a w przypadku gdy o awans ubiega się dyrektor szkoły – także przedstawiciel organu prowadzącego szkołę;
• dyrektor szkoły, z wyjątkiem sytuacji, gdy to on ubiega się o awans;
• dwaj eksperci z listy ekspertów ministra edukacji.

W pracach komisji (o ile nie wchodził w jej skład) może brać udział – w charakterze obserwatora – przedstawiciel organu prowadzącego szkołę i kuratora oświaty. Na wniosek nauczyciela w skład komisji wchodzi przedstawiciel wskazanego we wniosku związku zawodowego.

Kurator oświaty zapewnia udział w składzie komisji ekspertów mających kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole tego samego typu co szkoła, w której nauczyciel jest zatrudniony, z których co najmniej jeden, w miarę możliwości, naucza tego samego przedmiotu lub prowadzi ten sam rodzaj zajęć.

Zakres wymagań dotyczących realizowania zadań lub podejmowania działań na rzecz oświaty oraz ich efektów, których spełnianie sprawdza komisja kwalifikacyjna obejmuje:

• doskonalenie warsztatu pracy, w tym w zakresie stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej, oraz pogłębianie wiedzy i umiejętności w celu podnoszenia jakości pracy szkoły;
• umiejętność dzielenia się wiedzą i doświadczeniem z innymi nauczycielami, w tym przez prowadzenie:

a) zajęć otwartych, w szczególności dla nauczycieli odbywających przygotowanie do zawodu lub

b) zajęć w ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia zawodowego lub innych zajęć dla nauczycieli;

• umiejętność wykorzystywania w pracy metod aktywizujących ucznia oraz narzędzi multimedialnych i informatycznych sprzyjających procesowi uczenia się;
• realizację co najmniej jednego z następujących zadań:

a) wykonywanie zadań mentora, opiekuna praktyk pedagogicznych, społecznego kuratora sądowego, egzaminatora okręgowej komisji egzaminacyjnej, rzeczoznawcy do spraw podręczników, konsultanta Centrum Edukacji Artystycznej, wolontariusza wykonującego świadczenia na rzecz stowarzyszenia lub innej organizacji, których celem statutowym jest działalność wychowawcza albo rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej szkoły, instruktora harcerstwa lub innych zadań służących podniesieniu jakości pracy szkoły lub wykonywanych na rzecz dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi lub zagrożonych wykluczeniem społecznym,

b) opracowanie i wdrożenie innowacji lub działań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych lub innych związanych z oświatą, w tym podejmowanie działań w ramach realizowanego w szkole eksperymentu pedagogicznego,

c) opracowanie podręcznika lub autorskiej pracy z zakresu oświaty lub rozwoju dziecka opublikowanej w czasopiśmie branżowym lub w formie innej zwartej publikacji,

d) prowadzenie cyklicznych zajęć szkoleniowych dla nauczycieli lub rodziców uczniów, o ile nie należą one do obowiązków nauczyciela,

e) przeprowadzanie i analizowanie badań naukowych z zakresu oświaty, w szczególności związanych ze specyfiką i potrzebami szkoły, oraz wykorzystywanie wyników tych badań do podnoszenia jakości pracy szkoły.

Przeprowadzenie postępowania

Posiedzenie komisji rozpoczyna się od zapoznania się z oceną pracy nauczyciela, opisem i analizą sposobu realizacji wymagań. Następnie przeprowadzana jest rozmowa, podczas której nauczyciel dokonuje prezentacji dorobku zawodowego oraz odpowiada na pytania członków komisji kwalifikacyjnej dotyczące działań i zadań zrealizowanych przez nauczyciela na rzecz oświaty oraz ich efektów.

Każdy z członków komisji kwalifikacyjnej, po dokonaniu analizy dorobku zawodowego i przeprowadzonej rozmowie, ocenia spełnienie przez nauczyciela wymagań, przyznając łącznie za wszystkie wymagania punkty według skali od 0 do 10.

Na podstawie liczby punktów przyznanych przez poszczególnych członków komisji kwalifikacyjnej jest obliczana średnia arytmetyczna punktów, z tym że jeżeli liczba członków komisji kwalifikacyjnej jest większa niż trzech, to odrzucana jest jedna najwyższa i jedna najniższa ocena punktowa.

Komisja kwalifikacyjna podejmuje rozstrzygnięcia w obecności co najmniej dwóch trzecich składu swoich członków. Nauczyciel uzyskuje akceptację komisji kwalifikacyjnej, jeżeli średnia arytmetyczna otrzymanych punktów wynosi co najmniej siedem. Wzór zaświadczenia o uzyskaniu akceptacji komisji kwalifikacyjnej stanowi załącznik nr 3 do r.s.a.z.

Kurator oświaty w trakcie rozmowy zapewnia nauczycielowi dostęp do aktów prawnych i umożliwia mu dokonanie prezentacji. Z przebiegu pracy komisji kwalifikacyjnej sporządzany jest protokół zawierający:

• datę i miejsce posiedzenia komisji;
• imiona i nazwiska członków komisji;
• imiona i nazwiska osób uczestniczących w pracach komisji w charakterze obserwatorów;
• informacje o przebiegu egzaminu lub rozmowy, w tym pytania zadane nauczycielowi przez komisję i informacje o udzielonych odpowiedziach;
• uzyskane przez nauczyciela oceny punktowe;
• średnią arytmetyczną punktów;
• uzasadnienie rozstrzygnięcia komisji;
• podpisy członków komisji.

Nauczyciel, który nie uzyskał akceptacji komisji kwalifikacyjnej, może ponownie złożyć wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego po przepracowaniu w szkole co najmniej dziewięciu miesięcy. W przypadku powtórnego nieuzyskania akceptacji komisji kwalifikacyjnej przed kolejnym ubieganiem się o uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej nauczyciel jest obowiązany do przepracowania w szkole co najmniej dwóch lat i dziewięciu miesięcy. Do ustalania okresów pracy w szkole stosuje się art. 9ca ust. 8 i 9 KN. Oznacza to, że wlicza się tylko okres zatrudnienia w wymiarze co najmniej jednej drugiej obowiązkowego wymiaru zajęć zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami. Nie wlicza się natomiast okresów nieobecności nauczyciela w pracy trwającej nieprzerwanie dłużej niż 30 dni, z wyjątkiem okresów urlopu wypoczynkowego.

Nadanie stopnia

Akceptacja komisji kwalifikacyjnej nie wyczerpuje wymogów awansu. Listę warunków nadania stopnia nauczyciela dyplomowanego wskazuje art. 9b ust. 1a KN. [ramka 6]

Analogicznie jak w przypadku awansu na stopień nauczyciela mianowanego, nadanie stopnia nauczyciela dyplomowanego następuje w formie decyzji. Powinna być ona zgodna z wzorem, stanowiącym załącznik nr 8 do r.s.a.z. Decyzję o nadaniu stopnia awansu zawodowego doręcza się nauczycielowi na piśmie i nie może być ona ogłoszona ustnie (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 25 marca 2010 r., sygn. akt III SA/Gd 24/10).

W przypadku gdy nauczyciel nie spełnia wymagań określonych w art. 9b ust. 1 KN, kurator oświaty wydaje decyzję o odmowie nadania stopnia awansu zawodowego. W uzasadnieniu decyzji odmownej należy wskazać przyczyny takiego rozstrzygnięcia, tj. jakie okoliczności spowodowały odmowę nadania stopnia awansu zawodowego. Od decyzji odmownej nauczycielowi przysługuje odwołanie, które należy wnieść do kuratora oświaty w terminie 14 dni od doręczenia. Odwołanie to rozpatruje minister edukacji i nauki.

Na zakończenie należy wskazać, że co do zasady zgodnie z art. 10 ust. 5 KN stosunek pracy z nauczycielem mianowanym i z dyplomowanym nawiązuje się na podstawie mianowania. Przekształcenie podstawy prawnej stosunku pracy w mianowanie potwierdza na piśmie dyrektor szkoły (art. 10 ust. 5b KN). ©℗