Wczasy profilaktyczne, zaświadczenia lekarskie oraz status wspólnika spółki cywilnej. Poradnia ubezpieczeniowa

Czy dofinansowania do wczasów profilaktycznych przyznawane niektórym pracownikom są zwolnione z oskładkowania? Na jakich zasadach są wystawiane zaświadczenia lekarskie o niezdolności do pracy z mocą wsteczną? Jaki status pod względem ubezpieczeń społecznych ma wspólnik spółki cywilnej? Odpowiadamy!

Nie, takie dofinansowanie, o ile jego zasady zostaną ujęte np. w układzie zbiorowym lub regulaminie wynagradzania, nie będzie podlegało oskładkowaniu.

Taki wniosek można wysnuć z obowiązujących przepisów. Zgodnie z art. 18 ust. 1‒2 oraz art. 20 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z wyłączeniem wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych. Ponadto podstawy wymiaru składek nie stanowią przychody ujęte w par. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Do tego zamkniętego katalogu wyjątków od generalnej reguły oskładkowania przychodów ze stosunku pracy włączono także korzyści materialne wynikające z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu, a polegające na uprawnieniu do zakupu po cenach niższych niż detaliczne niektórych artykułów, przedmiotów lub usług oraz korzystaniu z bezpłatnych lub częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji (par. 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia).

Z pytaniem, że wskazany wyjątek obejmuje też dofinansowanie wczasów (turnusów) profilaktycznych, które pracodawca zapewnia z własnej inicjatywy, ale tylko niektórym pracownikom, zwrócił się do ZUS jeden z płatników. We wniosku wyjaśnił, że zamierza zapewnić tego rodzaju dofinansowanie pracownikom, którzy są zatrudnieni w warunkach zagrożeń zdrowia czynnikami związanymi ze środowiskiem pracy lub z uciążliwością prac, ulegli wypadkowi przy pracy, są zagrożeni albo nabyli chorobę zawodową, albo zachorowali na chorobę pozostającą w związku przyczynowym z charakterem wykonywanej pracy (nie musi być więc stwierdzona choroba zawodowa). Zasady korzystania z wczasów będą określone w zakładowym układzie zbiorowym pracy. Zdaniem wnioskodawcy nie jest on zobowiązany do odprowadzania składek w takim przypadku. ZUS w piśmie z 30 czerwca 2023 r., znak WPI/200000/43/556/2023, z takim stanowiskiem się zgodził. Wskazał, że korzyść uzyskiwana przez pracownika musi przy tym przybrać formę niepieniężną ‒ formę zakupu po cenach niższych niż detaliczne artykułu lub usługi. Składki na ubezpieczenia społeczne nie powinny być naliczane od przychodu pracownika z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy stanowiącego taką korzyść materialną wynikającą z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu, a polegającą na umożliwieniu pracownikowi skorzystania z artykułów, przedmiotów lub usług jedynie za częściową ich odpłatnością. Częściowa ich odpłatność polega w tym przypadku na partycypowaniu pracownika (choćby symbolicznym) w pokryciu kosztów zakupu artykułów, przedmiotów lub usług. Wszystkie te warunki zostały spełnione przez wnioskodawcę.

Podobnie w opisywanej w pytaniu sytuacji należy uznać, że warunki te będą spełnione, jeśli opisane zasady przyznawania dofinansowania będą zawarte w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie, a nie ustalane indywidualnie z każdym pracownikiem.

Nie, pracodawca nie ma w tym przypadku racji.

W odniesieniu do zasad wystawiania zaświadczeń o niezdolności do pracy (tzw. zwolnień lekarskich) trzeba odwołać się do przepisów wykonawczych ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, tj. do rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej w sprawie trybu i sposobu orzekania o czasowej niezdolności do pracy, wystawiania zaświadczenia lekarskiego oraz trybu i sposobu sprostowania błędu w zaświadczeniu lekarskim.

Z jego par. 7 ust. 1 wynika, że zaświadczenie lekarskie wystawia się na okres od dnia, w którym przeprowadzono badanie, lub od dnia bezpośrednio następującego po dniu badania. To zasada ogólna, która jednak ma kilka wyjątków. I tak, z ust. 2 wynika, że zaświadczenie lekarskie może być wystawione na okres rozpoczynający się po dniu badania, nie później jednak niż czwartego dnia po dniu badania, jeżeli:

• bezpośrednio po dniu badania przypadają dni wolne od pracy;
• badanie jest przeprowadzane w okresie wcześniej orzeczonej czasowej niezdolności do pracy.

W opisywanej sytuacji kluczowe znaczenie będą miały jednak ust. 3 i 4 opisywanego paragrafu. Zgodnie z tym pierwszym ustępem okres orzeczonej czasowej niezdolności do pracy może obejmować okres nie dłuższy niż trzy dni poprzedzające dzień, w którym przeprowadzono badanie, jeżeli jego wyniki wykazują, że ubezpieczony w tym okresie niewątpliwie był niezdolny do pracy. Natomiast ust. 4 przewiduje, że okres orzeczonej czasowej niezdolności do pracy przez lekarza psychiatrę może obejmować okres wcześniejszy niż określony w ust. 3, w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia zaburzeń psychicznych ograniczających zdolność ubezpieczonego do oceny własnego postępowania.

W opisywanej sytuacji zatem jest przesądzające to, że pracownik otrzymał zwolnienie lekarskie od lekarza psychiatry, a nie lekarza innej specjalności czy lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

Warto także zwrócić uwagę na par. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy. Zgodnie z nim pracownik powinien uprzedzić pracodawcę o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności w pracy, jeżeli przyczyna tej nieobecności jest z góry wiadoma lub możliwa do przewidzenia. W razie zaistnienia przyczyn uniemożliwiających stawienie się do pracy pracownik jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić pracodawcę o przyczynie swojej nieobecności i przewidywanym okresie jej trwania, nie później jednak niż w drugim dniu nieobecności w pracy. Co jednak najważniejsze, to par. 2 ust. 3 tego rozporządzenia stanowi, że niedotrzymanie powyższego terminu może być usprawiedliwione szczególnymi okolicznościami uniemożliwiającymi terminowe dopełnienie przez pracownika obowiązku określonego w tym przepisie, zwłaszcza jego obłożną chorobą połączoną z brakiem lub nieobecnością domowników albo innym zdarzeniem losowym.

Zatem w opisywanej sytuacji pracownik może także próbować zakwestionować rozwiązanie umowy o pracę, ponieważ może uzasadniać, że nie był w stanie zawiadomić o przyczynie nieobecności.

Przede wszystkim trzeba podkreślić, że wspólnik spółki cywilnej ma status osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, która podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu, a także, na swój wniosek, dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Zgodnie z art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych. Przyjmuje się przy tym powszechnie, że podstawą do powstania obowiązku ubezpieczenia na podstawie tych przepisów jest faktyczne wykonywanie działalności pozarolniczej.

Zatem wspólnicy spółki cywilnej, aby rozpocząć działalność w tej formie, muszą zarejestrować się m.in. w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, co prowadzi do zgłoszenia do ZUS jako oddzielni przedsiębiorcy. Dopiero gdy kogoś zatrudnią, spółka stanie się płatnikiem dla zatrudnionego. Jeśli jednak się okaże, że jeden ze wspólników nie wykonuje działalności, to ZUS ma prawo uznać, że nie podlega on ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu. Sam fakt podpisanej umowy spółki tego nie zmienia. Podobnie w sytuacji odwrotnej, gdy to wspólnik twierdzi, że działalności nie wykonuje.

W tym przypadku warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z 25 listopada 2021 r., sygn. akt II USKP 39/21, gdzie sąd podkreślił, że w systemie ubezpieczeń społecznych wspólnik spółki cywilnej traktowany jest tak jak osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą i dlatego jego ubezpieczenie zależy od osobistego prowadzenia takiej działalności. Osiąganie lub realizacja wspólnego celu gospodarczego spółki cywilnej nie stanowią warunku ubezpieczenia społecznego wspólnika. Jak zaznaczył sąd w uzasadnieniu, prowadzenie działalności gospodarczej o tyle stanowi tytuł podlegania ubezpieczeniom, o ile faktycznie ubezpieczony działalność tę wykonuje, choć stopień natężenia jego aktywności może być różny.

Sąd podkreślił, że w systemie ubezpieczeń społecznych wspólnik spółki cywilnej traktowany jest tak jak osoba prowadząca działalność gospodarczą i dlatego jego ubezpieczenie zależy od osobistego prowadzenia takiej działalności. Czym innym jest natomiast cel działalności gospodarczej spółki. Realizacja tego celu, mimo okresowego nieprowadzenia działalności gospodarczej przez jednego wspólnika, nie oznacza, że ten wspólnik, który ani nie występuje ze spółki, ani nie dokonuje wyrejestrowania z ewidencji swojej działalności, ma inną podstawę ubezpieczenia społecznego. Osiąganie lub realizacja wspólnego celu gospodarczego spółki nie stanowią warunku ubezpieczenia społecznego wspólnika, gdyż jest to cel wynikający z wewnętrznego zobowiązania wspólników. Ubezpieczenie społeczne stanowi pochodną prowadzenia działalności gospodarczej w rozumieniu wskazanych ustaw, natomiast ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie wkracza w zakres prawa zobowiązań dotyczącego spółki cywilnej.

Nie ma zatem znaczenia, czy strony nadal łączy umowa, a to, czy wspólnik rzeczywiście wykonuje działalność gospodarczą. ©℗