W styczniu 2022 r. ZUS odmówił mi umorzenia zaległych składek należnych z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Uzasadnił, że nie było wystarczających przesłanek do umorzenia. W ostatnim miesiącu moja sytuacja materialna się jednak pogorszyła, bo po podwyżce stóp procentowych znacznie wzrosła wysokość rat kredytowych. Czy taki argument można wykorzystać i złożyć nowe wniosek? A może upłynęło zbyt mało czasu od otrzymania decyzji odmownej?
Zasady umorzenia zaległych składek określa ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Zgodnie z art. 28 ust. 1 należności z tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUS. Można to zrobić jedynie w przypadku ich całkowitej nieściągalności, której definicję zawarto w ust. 3. Za całkowitą nieściągalność można uznać sytuację, gdy np. dłużnik zmarł, nie pozostawiając żadnego majątku, i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie. Ustawa systemowa przewiduje jednak wyjątkowe rozwiązanie dla osób, których sytuacja nie spełnia warunku całkowitej nieściągalności. Zgodnie z ust. 3a należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane mimo braku ich całkowitej nieściągalności. Chociaż decyzja ZUS w każdym z tym przypadków jej uznaniowa, to jednak ramy, w jakich porusza się organ, oceniając taki wniosek, są wyznaczone przez przepisy rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Z przepisów tego rozporządzenia wynika, że ZUS może umorzyć ubezpieczonemu będącemu płatnikiem składek należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie ich opłacić, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny. Taka sytuacja ma miejsce, gdy:
- opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych,
- poniesione straty materialne w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodują, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności,
- przewlekła choroba zobowiązanego lub konieczność sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny pozbawia zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.
Nie ma wymaganej przerwy
W opisywanym przypadku sytuacja materialna i osobista przedsiębiorcy była już przez ZUS oceniana, ale skutkowało to wydaniem decyzji odmownej. Podkreślenia jednak wymaga, że nie wyklucza to złożenia nowego wniosku o umorzenie składek. Przepisy nie przewidują bowiem określonej przerwy między decyzją a złożeniem kolejnego wniosku.
Możliwość ta nie jest także kwestionowana w orzecznictwie sądowym. W tym zakresie można odnotować stanowisko zawarte w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 29 listopada 2017 r., sygn. akt I SA/Gd 1193/17. W tym orzeczeniu m.in. stwierdzono, że każda zmiana okoliczności faktycznych, w szczególności sytuacji majątkowej, rodzinnej lub zdrowotnej osoby zobowiązanej, może być zawsze podstawą do ponownego wystąpienia z wnioskiem o umorzenie zaległości lub z wnioskiem o rozłożenie należności na raty w myśl art. 28 ustawy systemowej. Odmowa ich umorzenia nie stwarza sytuacji powagi rzeczy osądzonej i zobowiązany do uiszczenia zaległości może występować o jej umorzenie tak długo, jak długo zaległość ta istnieje, zwłaszcza jeśli jego sytuacja ulegnie pogorszeniu. W podobnym kierunku podążył WSA w Opolu w wyroku z 26 stycznia 2022 r., sygn. akt I SA/Op 530/21. W orzeczeniu tym wskazano m.in., że jeśli sąd nie dopatrzy się uchybień organu w sposobie procesowania i rozstrzygania na podstawie kompletnych dowodów (w dacie wydania zaskarżonej decyzji), to nie ma podstaw prawnych do eliminowania decyzji z obrotu prawnego. W tych warunkach twierdzeniom organu o braku podstaw do umorzenia w całości kwoty należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne nie można zarzucić dowolności. Jednocześnie jednak WSA podkreślił, że wniosek o umorzenie należności składkowych na rzecz ZUS nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej, a więc może być ponawiany w przypadku zmiany stanu faktycznego lub po uzyskaniu nowych dowodów. Z tego też względu skarżący może wystąpić do ZUS z nowym wnioskiem, wskazując na nowe okoliczności sprawy.
Pogorszenie sytuacji materialnej
Decyzja ZUS nie zamyka zatem możliwości ponownego ubiegania się o zastosowanie ulgi w spłacaniu składek, np. w postaci umorzenia składek lub rozłożenia na raty. Należy jednak wykazać nowe okoliczności sprawy, nowe dowody, a takimi mogą być m.in. argumenty dotyczące niezależnego od przedsiębiorcy wzrostu obciążeń kredytowych spowodowanych podnoszeniem stóp procentowych, co pociąga zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny. Jak powszechnie wiadomo, ZUS podchodzi bardzo restrykcyjnie do kwestii umarzania składek i robi to w wyjątkowych sytuacjach. Można się spodziewać, że ostatnie znaczne podwyżki stóp procentowych pogorszyły sytuację materialną wielu dłużników ZUS, co skutkować będzie zwiększonym wpływem wniosków w sprawie umorzenia składek. Trudno jednak przewidzieć decyzję ZUS w tej indywidualnej sprawie, można jedynie wskazać, że taka okoliczność powinna być wzięta pod uwagę przy ocenie wniosku. ©℗
Podstawa prawna
• art. 28 ust. 1‒3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655)
• rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. nr 141, poz. 1365)
