Nowe Niebieskie karty UE – pełen dostęp do rynku pracy i wyzwania dla pracodawców

Polska rajem dla cudzoziemców z wysokimi kwalifikacjami? Mają to umożliwić kluczowe zmiany w przepisach o Niebieskiej karcie UE i elektronizacja postępowań pobytowych.

9 lutego 2024 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt nowelizacji ustawy o cudzoziemcach i niektórych innych ustaw. Dwa najważniejsze punkty projektu to wdrożenie przepisów nowej unijnej dyrektywy o Niebieskich kartach UE (czyli zezwoleniach na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji) oraz częściowa elektronizacja procedury składania wniosków o zezwolenia na pobyt. Obie zmiany mają duży potencjał, żeby ułatwić realizację przyjazdu do Polski za pracą cudzoziemcom i ich polskim pracodawcom. Choć kilka zmian budzi wątpliwości i być może będzie oznaczać dla pracodawców zupełnie nowe wyzwania.

Niebieska karta UE

Niebieska karta UE to jednolite zezwolenie na pobyt i pracę dostępne od 2012 r. dla cudzoziemców, którzy podejmują w Polsce pracę wymagającą wysokich kwalifikacji za wynagrodzeniem wynoszącym co najmniej 150 proc. przeciętnego wynagrodzenia. W projektowanej nowelizacji ustawy o cudzoziemcach przepisy na ten temat mocno zmieniono w związku z rewizją unijnej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2021/1883 z 20 października 2021 r. w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu zatrudnienia w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji.

Niebieska karta UE od początku była pomyślana jako zezwolenie na pobyt i pracę przyznające posiadającym ją cudzoziemcom szczególne przywileje, jeśli chodzi o dostęp do rynku pracy. Nowa dyrektywa unijna przewiduje dalsze zwiększenie tych przywilejów, zaś polski projekt nowelizacji wdraża jej przepisy w sposób bardzo szczodry dla cudzoziemców.

Nowe przywileje dla starych kart

Z części ułatwień przewidzianych przez nowe przepisy o Niebieskich kartach będą mogły skorzystać osoby, które już mają taki dokument, wydany na starych zasadach.

W projekcie przewidziano nowe rozwiązania prawne ustanowione przez dyrektywę – mobilność krótkoterminową i długoterminową. Chodzi o to, że (z pewnymi ograniczeniami) posiadacze Niebieskich kart UE wydanych w innych krajach UE będą mieli uprawnienia do pracy i pobytu w Polsce.

Mobilność krótkoterminowa to prawo cudzoziemca, aby przez okres do 90 dni w ciągu 180 dni przebywać w naszym kraju i wykonywać pracę w ramach zatrudnienia u swojego pracodawcy z innego państwa UE, bez konieczności uzyskania jakiegokolwiek osobnego zezwolenia w Polsce ani nawet składania jakiegokolwiek powiadomienia. Lista czynności dozwolonych w ramach mobilności krótkoterminowej obejmuje szeroko pojęte działania biznesowe (np. udział w spotkaniach, konferencjach lub seminariach, negocjowanie umów handlowych, podejmowanie działalności związanej ze sprzedażą lub z marketingiem, udział w szkoleniach itp.).

Mobilność długoterminowa to z kolei prawo posiadacza Niebieskiej karty z innego kraju UE do przeniesienia się do Polski w celu wykonywania pracy na okres dłuższy niż 90 dni. W tym wypadku praca nie musi się ograniczać do działań biznesowych i może wynikać z zatrudnienia w polskim podmiocie. Aby korzystać z mobilności długoterminowej w Polsce, cudzoziemiec będzie musiał wystąpić u nas o specjalne zezwolenie na pobyt, przy czym legalnie będzie mógł pracować już od chwili złożenia wniosku, a zezwolenie ma być wydawane w specjalnym, przyśpieszonym trybie.

Pozostałe kraje UE też są zobowiązane wdrożyć dyrektywę, więc podobne uprawnienia będą mieli posiadacze polskich Niebieskich kart w innych państwach. Dla polskich pracodawców będzie to oznaczać np. możliwość delegowania zatrudnionych u siebie posiadaczy Niebieskich kart UE do innych krajów UE do wykonywania niektórych czynności. Takiego pracownika można będzie delegować na okresy do 90 dni bez uprzedniego uzyskiwania w danym państwie jakichkolwiek zezwoleń.

Wydłużony zostanie czas na poszukiwanie nowej pracy dla posiadaczy Niebieskich kart. Na gruncie obecnych przepisów są to trzy miesiące przez cały okres ważności tego dokumentu. Nowe regulacje przewidują, że cudzoziemiec mający za sobą dwa lata pobytu w Polsce na podstawie Niebieskiej karty będzie mógł pozostawać bez pracy nawet do sześciu miesięcy bez obawy o ryzyko jej cofnięcia. Chociaż posiadacze tego dokumentu będą musieli jeszcze uważniej pilnować obowiązku powiadamiania urzędu o utracie pracy (obowiązek taki istnieje już dziś). Niezłożenie tego powiadomienia w terminie samo w sobie będzie podstawą do cofnięcia cudzoziemcowi Niebieskiej karty UE.

Wreszcie ważną zmianą dla posiadaczy Niebieskich kart UE przebywających w Polsce – którą Polska zdecydowała się wprowadzić niezależnie od dyrektywy unijnej – będzie przyznanie im prawa do założenia i prowadzenia u nas jednoosobowej działalności gospodarczej. Obecnie nie są do tego uprawnieni. Po wejściu w życie nowych przepisów takie osoby będą mogły więc świadczyć usługi na rzecz polskich firm na podstawie tzw. umów B2B. Jednak nie ma pewności, czy będzie można całkowicie zastąpić współpracą B2B wykonywanie pracy na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej bez ryzyka cofnięcia Niebieskiej karty UE. Organy mogą wówczas uznać, że doszło do ustania celu pobytu. Są za tym mocne argumenty, jednak czas pokaże, jak ukształtuje się w tym zakresie praktyka urzędów.

Mniej informacji

Kolejna, kluczowa zmiana na korzyść będzie dotyczyć posiadaczy Niebieskich kart wydanych po wejściu nowych przepisów w życie. Jest nią propozycja wydawania Niebieskich kart UE bez wskazywania w treści decyzji warunków zatrudnienia innych niż wynagrodzenie. W szczególności nie będą podawani konkretny pracodawca ani konkretne stanowisko. Cudzoziemiec nie będzie więc „przywiązany” do pracodawcy i stanowiska wskazanych w decyzji – już od pierwszego dnia po wydaniu karty UE uzyska pełny dostęp do polskiego rynku pracy (choć będzie musiała to być praca w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji) i będzie mógł swobodnie zmieniać pracę. Jedyna formalność, jakiej będzie trzeba dopełnić, to zawiadomienie urzędu o zmianie pracodawcy. Obecnie tego rodzaju swoboda przysługuje posiadaczom Niebieskich kart UE dopiero po upływie dwóch lat pobytu w Polsce na podstawie tego dokumentu.

Dla polskich pracodawców, których cudzoziemscy pracownicy uzyskają Niebieskie karty UE pod rządami nowych przepisów, ta zmiana będzie oznaczać dwojakie skutki. Po pierwsze, uzyskają cenną możliwość zmiany warunków pracy pracownika, w szczególności awansowania go na nowe stanowisko, bez konieczności uprzedniego dopełniania żmudnych formalności. Po drugie, pracodawca wspierający pracownika w procesie uzyskania Niebieskiej karty UE będzie musiał się liczyć z tym, że ze świeżo wydaną kartą pracownik może bez żadnych trudności odejść do innego pracodawcy. Jakkolwiek zapewnianie zatrudnianym cudzoziemcom wsparcia prawnego w procesie legalizacji pobytu i pracy pozostanie rekomendowaną praktyką (ponieważ skutki odmowy wydania zezwolenia lub wydania nieprawidłowego zezwolenia odbijają się także na pracodawcy), to nowe przepisy otworzą zupełnie nowe pole do dyskusji – jak zabezpieczyć się przed odejściem pracownika, w którego proces pobytowy pracodawca zainwestował swoje środki. Prawo udostępnia w tym zakresie rozwiązania, które jak dotąd nie były popularne w praktyce.

Niebieskie karty UE z nieograniczonym dostępem do rynku pracy będą wydawane już od chwili wejścia w życie nowych przepisów, nawet jeśli wniosek został złożony jeszcze pod rządami starych norm. Nie można więc wykluczyć, że niektóre wnioski będące już dziś w toku zakończą się wydaniem Niebieskich kart UE na nowych zasadach.

Będzie łatwiej uzyskać

Projekt nowych przepisów przewiduje także złagodzenie wymogów, jakie będzie musiał spełnić wnioskodawca ubiegający się o wydanie Niebieskiej karty UE. Te zmienione wymogi obejmą wnioskodawców, którzy złożą wnioski o wydanie dokumentu już po wejściu w życie nowych przepisów.

Zmodyfikowane zostanie kryterium doświadczenia zawodowego wymaganego do wykazania, że cudzoziemiec posiada wyższe kwalifikacje zawodowe. Obecnie trzeba udokumentować ukończenie co najmniej trzyletnich studiów wyższych związanych z wykonywanym zawodem albo posiadanie co najmniej pięcioletniego doświadczenia w tym zawodzie. Nowe przepisy skracają wymóg doświadczenia zawodowego z pięciu lat do trzech, o ile cudzoziemiec uzyskał je w ciągu ostatnich siedmiu lat przed złożeniem wniosku i będzie wykonywał jeden z zawodów określonych w osobnym rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych. Najprawdopodobniej, jak wynika z dyrektywy, zawodami tymi będą kierownicy do spraw usług technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz specjaliści do spraw technologii informacyjno-komunikacyjnych.

Ułatwieniem dla cudzoziemców ubiegających się o Niebieską kartę UE będzie też skrócenie minimalnego okresu umowy zawartej z pracodawcą, jaką cudzoziemiec musi przedłożyć z wnioskiem – z roku do sześciu miesięcy.

Nowelizacja przewiduje także zaostrzenie kilku przepisów, które mają pomóc zwalczać nadużycia polegające na uzyskiwaniu zezwoleń w celu pracy u fikcyjnych lub nieuczciwych pracodawców. Pozytywna decyzja nie będzie wydana, jeśli pracodawca został ustanowiony lub działa głównie w celu ułatwiania cudzoziemcom wjazdu na terytorium Polski, zalega z uiszczaniem podatków lub jest prawomocnie ukarany za wymienione w ustawie wykroczenia bądź przestępstwa.

Elektroniczne składanie wniosków

Omawiając projekt wdrożenia w ustawie o cudzoziemcach przepisów o Niebieskiej karcie UE, nie sposób pominąć rewolucyjnej zmiany, jaką projektodawcy planują przy okazji wprowadzić odnośnie do trybu składania przez cudzoziemców wszelkiego rodzaju wniosków o zezwolenia na pobyt (z nielicznymi wyjątkami).

Zgodnie z projektem dotychczas obowiązujący tryb składania wniosków podczas osobistej wizyty cudzoziemca w urzędzie ma zostać zastąpiony trybem elektronicznym. Kandydaci do pracy będą wypełniać i składać wnioski o zezwolenia na pobyt przez indywidualne konta w Module Obsługi Spraw (MOS), czyli centralnym systemie elektronicznym prowadzonym przez Urząd do Spraw Cudzoziemców. Do założenia konta potrzebny będzie numer PESEL. Cudzoziemiec musi opatrzyć składany wniosek kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem zaufanym. Co interesujące, projekt przewiduje całkowitą rezygnację z możliwości złożenia wniosku o wydanie zezwolenia na pobyt w formie pisemnej – oczywiście nasuwa się więc pytanie o możliwość składania wniosków przez cudzoziemców niemających dostępu do internetu. Być może na etapie dalszych prac nad projektem taka opcja zostanie w jakiś sposób uwzględniona.

Według projektowanych przepisów do elektronicznie składanego formularza wniosku pobytowego trzeba będzie dołączyć aktualną fotografię i podstawowe załączniki. W szczególności – w przypadku Niebieskich kart UE i zwykłych zezwoleń na pobyt i pracę – załącznik nr 1 wypełniony przez pracodawcę i wskazujący warunki przewidywanego zatrudnienia cudzoziemca. Załącznik nr 1 wypełniony przez pracodawcę może być podpisany przez niego zwykłym podpisem (a niekoniecznie kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem zaufanym). Należy zakładać, że te dokumenty będą mogły zostać załączone do wniosku w postaci skanów.

Wizyta w urzędzie

Po złożeniu wniosku w trybie elektronicznym cudzoziemiec będzie otrzymywać z urzędu na swoje konto w systemie MOS wezwanie do osobistego stawienia się w urzędzie celem złożenia odcisków palców oraz do złożenia wszystkich pozostałych dokumentów potrzebnych do udokumentowania wniosku. Projektowany system nie przewiduje więc całkowitego przeprowadzenia postępowania pobytowego w trybie elektronicznym, a jedynie jego pierwszego etapu.

Jeszcze przed osobistym stawiennictwem w urzędzie, bezpośrednio po złożeniu wniosku w trybie elektronicznym, cudzoziemiec będzie otrzymywać elektroniczne zaświadczenie o złożeniu wniosku, które zastąpi stosowany obecnie stempel, wbijany do paszportu po złożeniu wniosku w urzędzie. Podobnie jak stempel zaświadczenie będzie potwierdzać, że pobyt cudzoziemca w Polsce w trakcie oczekiwania na wydanie zezwolenia na pobyt pozostaje legalny. Nasuwa to pytanie – czy i w jaki sposób wydanie elektronicznego zaświadczenia o skutecznym złożeniu wniosku będzie uzależnione od fizycznej obecności wnioskodawcy na terytorium Polski? Formalnie warunkiem otrzymania zaświadczenia pozostanie złożenie wniosku najpóźniej w ostatnim dniu legalnego pobytu wnioskodawcy (z pewnymi wyjątkami dotyczącymi składania wniosków w imieniu nieobecnego członka rodziny). Trudno powiedzieć, czy i jak będą wykrywane i eliminowane przypadki elektronicznego składania wniosków przez cudzoziemców przebywających poza terytorium kraju.

Co dalej z nowelizacją

Termin wdrożenia unijnych przepisów o Niebieskich kartach UE upłynął 18 listopada 2023 r. Stąd należy się spodziewać, że prace nad projektem będą postępować w tempie pozwalającym na wejście przepisów w życie w niedalekiej przyszłości. W projekcie przewidziano, że nastąpi to po upływie trzech miesięcy od ogłoszenia ustawy. Być może więc nowe regulacje o Niebieskich kartach i o elektronicznych wnioskach o zezwolenia na pobyt staną się elementem codzienności już w III kw. 2024 r. ©℗