Nagroda jubileuszowa a składki, podstawa wymiaru zasiłku, wznowienie postępowania emerytalno-rentowego. Poradnia ubezpieczeniowa

Dlaczego wartość nagrody jubileuszowej w formie rzeczowej korzysta ze zwolnienia ze składek? Czy do podstawy wymiaru zasiłku należy wliczać nagrody u płatnika, u którego dopiero zaczęto je wypłacać? Na jakich zasadach dochodzi do wznowienia postępowania w sprawie emerytalno-rentowej? Odpowiadamy!

Nie, wartość takiej nagrody nie powinna zostać doliczona do podstawy wymiaru składek, ponieważ jest zwolniona z oskładkowania. Zgodnie z art. 8 ust. 1 i 2 oraz art. 20 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Wyjątek dotyczy przychodów wymienionych w par. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych. Za przychody ze stosunku pracy uważa się: wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Wspomniany wyżej par. 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia stanowi, że podstawy wymiaru składek nie stanowią nagrody jubileuszowe, które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co pięć lat.

Przepis ten nie wskazuje jednak wprost, czy pod pojęciem „nagrody” kryją się także nagrody rzeczowe. Wątpliwość w tej sprawie powziął jeden z płatników i wystąpił do ZUS z wnioskiem o wydanie interpretacji w tej sprawie. ZUS w decyzji z 13 października 2022 r., znak DI/100000/43/1027/2022, uznał, że wartość takiej nagrody również jest objęta zwolnieniem składkowym.

ZUS stwierdził, że decydujące znaczenie w kontekście zwolnienia tego typu świadczeń z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne ustawodawca przypisał periodycznemu (nie częstszemu niż co pięć lat) nabywaniu przez pracownika prawa do ich uzyskania na podstawie wewnętrznych przepisów obowiązujących u pracodawcy. Wyłączeniu z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne nagrody jubileuszowe podlegają jedynie wtedy, gdy zasady ich przyznawania zostaną uregulowane w zakładowych źródłach prawa pracy (np. w regulaminie wynagradzania, zakładowym układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie nagród jubileuszowych).

ZUS uznał, że także nagroda jubileuszowa w postaci rzeczowej, jeżeli jest przyznawana periodycznie według zasad określonych w zakładowych źródłach prawa pracy, nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Zaznaczył jednak, że w sytuacji gdy prawo do nagrody wynika z indywidualnej decyzji pracodawcy (podejmowanej np. w stosunku do wybranej grupy pracowników), a nie z wewnętrznych przepisów regulujących zasady przyznawania nagród, określających stałe i klarowne zasady wypłaty nagrody oraz sposób obliczania jej wysokości, lub gdy według zasad określających warunki przyznawania nagród będzie ona przysługiwała pracownikowi częściej niż co pięć lat, wysokość nagrody będzie stanowiła podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Zatem należy uznać, że w opisywanej sytuacji wartość nagród jubileuszowych nie będzie oskładkowana.

Aby odpowiedzieć na to pytanie, przede wszystkim trzeba odwołać się do art. 41 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Zgodnie z jego ust. 1 przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania tego zasiłku zgodnie z postanowieniami układów zbiorowych pracy lub przepisami o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego zasiłku. To ogólna zasada, z której wynika, że wliczanie nagrody lub innego składnika do podstawy wymiaru składek zależy tak naprawdę od wcześniejszych działań samego płatnika. Jeśli przyjmie on zasadę, że taki składnik jest wypłacany także za okres choroby, a więc nie jest pomniejszany w miesiącu, w którym pracownik chorował przez jakiś czas, to taki składnik nie będzie wliczany do zasiłku. W opisywanej sytuacji płatnik takiej decyzji jeszcze de facto nie podjął, bo nie uregulował zasad wynagradzania w regulaminie ani nie wypłacił jeszcze żadnej nagrody w miesiącu choroby.

ZUS stoi bowiem na stanowisku, że mimo iż wspomniany art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej mówi o przepisach wewnętrznych, to liczy się faktyczne działanie pracodawcy. Jeśli zatem w przepisach wewnętrznych nie zapisano zasad zmniejszania składników za okres choroby, to istotne jest w takim przypadku, czy do takiego zmniejszenia rzeczywiście dochodzi. Może się również zdarzyć, że pracodawca postępuje inaczej, niż zapisano np. w regulaminie (często dochodzi do takich przypadków, gdy regulamin jest niejasny lub zbyt skomplikowany), wówczas również znaczenie ma działanie faktyczne.

Przyjmuje się, że co do zasady nagrody wlicza się do podstawy wymiaru zasiłku, bo są przyznawane za szczególny wkład pracy i nie mają charakteru roszczeniowego. Pracodawca może, ale nie musi ich przyznawać. Stąd też założenie, że nieobecność pracownika w pracy z powodu choroby ma wpływ na wysokość nagrody, bo jego nakład pracy jest mniejszy. Może się jednak zdarzyć, że pracodawca wypłaca składniki nazywane „nagrodami” wszystkim, niezależnie od wkładu pracy i obecności w pracy. A to oznacza, że taki składnik nie może być wliczany do zasiłku.

Trzeba zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z 6 września 2006 r., sygn. akt III UK 48/06, który stwierdził, że skoro przy ustaleniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, jeżeli postanowienia układów zbiorowych pracy lub przepisy o wynagradzaniu nie przewidują ich zmniejszenia za okres pobierania zasiłku chorobowego, to w odniesieniu do nagród oznacza to, że można wyłączyć je z podstawy wymiaru zasiłku chorobowego dopiero po podjęciu decyzji o ich przyznaniu w okresie zasiłkowym oraz faktycznym wypłaceniu obok i niezależnie od uzyskanych świadczeń chorobowych.

Podobnie zatem w opisywanej sytuacji płatnik co do zasady powinien wliczać nagrody do podstawy wymiaru zasiłku, chyba że podejmie decyzję o wypłacaniu nagród także za okres pobierania zasiłku, co może wyrazić, zapisując to wprost w regulaminie lub dokonując faktycznych wypłat nagród za takie okresy.

Nie, w tym przypadku postępowanie nie będzie wznowione, ale wszczęte zostanie nowe.

Zgodnie bowiem z art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:

• po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;
• decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;
• dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;
• decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;
• decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;
• przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

W opisywanej sytuacji nie doszło do zaistnienia żadnej z wymienionych wyżej okoliczności. Podstawą do wznowienia postępowania nie może być, powoływany niekiedy przez wnioskodawców, art. 114 ust. 1 pkt 1, który mówi o „nowych okolicznościach istniejących przed wydaniem decyzji”.

Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z 16 września 2021 r., sygn. akt II USKP 67/21, przy wznowieniu postępowania w sprawie o rentę z tytułu niezdolności do pracy chodzi o ocenę prawidłowości zamieszczonego w decyzji rozstrzygnięcia przy uwzględnieniu nowych okoliczności, które zostały ujawnione po wydaniu decyzji. W ponowionym postępowaniu organ rentowy dąży więc do ustalenia, czy przedłożone przez ubezpieczonego dowody lub ujawnione okoliczności mają wpływ na zmianę dokonanych wcześniej ustaleń. Przedłożone dowody albo ujawnione fakty powinny dotyczyć „okoliczności” istniejących przed wydaniem prawomocnej decyzji, której wzruszenia domaga się ubezpieczony, ponieważ w wyniku wznowienia postępowania następuje kontynuacja postępowania zakończonego decyzją organu rentowego, przy wydaniu której nieznane były organowi rentowemu okoliczności ujawnione po wydaniu decyzji, a nie postępowania w sprawie, zakończonej kolejną prawomocną decyzją, w której w trakcie postępowania administracyjnego organ rentowy mógł już ocenić te nowe okoliczności w sprawie zainicjowanej nowym wnioskiem o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

W opisywanej w pytaniu sytuacji stan zdrowia wnioskodawcy zmienił się po wydaniu decyzji przez ZUS. Nie można zatem powiedzieć, że przed wydaniem decyzji istniały okoliczności, których ZUS nie wziął pod uwagę, a które wpłynęłyby na rozstrzygnięcie. Jak zaś potwierdził SN w wyroku z 22 kwietnia 2021 r., sygn. akt I USKP 24/21, instytucja ponownego ustalenia prawa do świadczenia opisana w art. 114 ust. 1 pkt 1 ma na celu korektę prawomocnej decyzji organu rentowego, która z obiektywnych przyczyn jest wadliwa.

W opisywanej sytuacji nowe okoliczności (gorszy stan zdrowia) pojawiły się po wydaniu decyzji, nie może zatem ona podlegać korekcie z tego powodu. Nowe okoliczności mogą być podstawą do złożenia nowego wniosku o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy, który ZUS rozstrzygnie w nowym postępowaniu. Wnioskodawca ponownie zostanie poddany badaniu przez lekarza orzecznika ZUS, a następnie komisji lekarskiej, jeśli zaskarży orzeczenie lekarza. Co jednak istotne, w takiej sytuacji ewentualnie przyznana renta będzie przyznana od miesiąca zgłoszenia ponownego, a nie pierwotnego wniosku. ©℗