Pośpiech w zwolnieniu nie uchroni przed przymusowym przywróceniem

Nowe zabezpieczenie w postaci nakazu zatrudnienia do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sporu dotyczy także postępowań wszczętych i niezakończonych przed wejściem nowych przepisów w życie. W błędzie są ci, którzy sądzą, że można uprzedzić zmiany w k.p.c., wręczając wypowiedzenie teraz.

Podpisana niedawno przez prezydenta ustawa z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych oraz niektórych innych ustaw wprowadza bardzo ważne zmiany do ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 403; dalej: k.p.c.), na mocy których sąd w zasadzie będzie musiał nakazać pracodawcy zatrudnienie zwolnionego pracownika podlegającego szczególnej ochronie do czasu prawomocnego zakończenia sprawy. Na ten moment jeszcze nie wiadomo, kiedy dokładnie nowe zasady wejdą w życie (ma to nastąpić 30 dni od dnia ogłoszenia ustawy), ale sąd będzie miał obowiązek je stosować również w postępowaniach wszczętych i niezakończonych, także wtedy, gdy wniosek o zabezpieczenie został już rozstrzygnięty. Wydaje się również, że w jednym z przepisów przejściowych popełniono błąd, co nie pozwoli na jego zastosowanie zgodnie z zamysłem ustawodawcy.

Wystarczy uprawdopodobnić

Wspomniany nakaz udzielenia zabezpieczenia będzie wynikał z nowo dodanego art. 7555 k.p.c. Zgodnie z jego par. 1 w sprawach z zakresu prawa pracy, w których pracownik podlegający szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia dochodzi roszczenia o uznanie wypowiedzenia stosunku pracy za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy, sąd na wniosek uprawnionego na każdym etapie postępowania udzieli zabezpieczenia przez nakazanie dalszego zatrudnienia go przez pracodawcę do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Nowelizacja nie zawęża pojęcia „pracownika podlegającego szczególnej ochronie”, zatem trzeba przyjąć, że są to osoby, których stosunek pracy na podstawie jakichkolwiek przepisów (nie tylko kodeksu pracy; dalej: k.p.) podlega ochronie. Przede wszystkim można tu wymienić działaczy organizacji związkowych, osoby znajdujące się w wieku przedemerytalnym oraz rodziców korzystających z urlopów rodzicielskich.

Trzeba zwrócić uwagę, że w przepisie użyto wyrażenia „udzieli”, a nie „może udzielić”. Jak wynika z uzasadnienia do ustawy, jest to celowy zabieg autorów. Sąd nie będzie miał zatem tylko możliwości udzielenia takiego zabezpieczenia, ale, o ile wystąpi o to odwołujący się pracownik, będzie to jego obowiązek. Jak wynika z dalszego brzmienia par. 1, podstawą udzielenia zabezpieczenia jest bowiem jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia, a sąd może odmówić udzielenia zabezpieczenia wyłącznie w sytuacji, gdy roszczenie jest oczywiście bezzasadne. Mimo wszystko pracodawca będzie mógł zakwestionować postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, składając zażalenie do sądu drugiej instancji.

Wymaganie jedynie „uprawdopodobnienia roszczenia” jest wyjątkiem od zasady wskazanej w art. 7301 par. 1 k.p.c., zgodnie z którą udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub każdy uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Dzięki dodaniu do k.p.c. art. 7555 w podanym brzmieniu pracownik, żeby zostać przywróconym do pracy na czas procesu, nie musi uprawdopodabniać drugiej przesłanki zabezpieczenia, tj. interesu prawnego.

Jak zaś wynika z ostatniego zdania art. 7555 par. 1 k.p.c., sąd będzie miał możliwość nieuwzględnienia wniosku o zabezpieczenie tylko wtedy, gdy roszczenie jest oczywiście bezzasadne. To ostatnie pojęcie nie jest zdefiniowane w przepisach, można zatem posługiwać się jedynie stanowiskiem doktryny i orzecznictwem, a tam przyjmuje się powszechnie, że roszczenie jest bezzasadne, gdy dla każdego prawnika, bez potrzeby analizowania sprawy pod względem faktycznym i prawnym, jest zupełnie oczywiste, że powództwo nie może być uwzględnione.

Co również istotne, postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu w drodze egzekucji, a sąd będzie mu nadawał klauzulę wykonalności z urzędu. Artykuł 7555 par. 2 k.p.c. przewiduje ponadto, że art. 7562 stosuje się odpowiednio. Zgodnie z nim sąd, uwzględniając wniosek o zabezpieczenie w sprawach np. kontaktów z dzieckiem, może, na wniosek uprawnionego, w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia zagrozić obowiązanemu nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego na wypadek naruszenia obowiązków określonych w tym postanowieniu. Taką samą możliwość, ale już nie obowiązek, będzie miał sąd w sprawach, gdzie pracownik domaga się udzielenia zabezpieczenia w postaci nakazania zatrudnienia. Jeśli zatem pracownik złoży odpowiedni wniosek, to sąd może zagrozić pracodawcy, że w przypadku nieprzywrócenia do pracy zgodnie z postanowieniem o zabezpieczeniu będzie musiał zapłacić określoną sumę pracownikowi.

Nowe przepisy dopuszczają, co prawda, możliwość uchylenia prawomocnego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, ale wyłącznie wtedy, gdy pracodawca wykaże, że po udzieleniu zabezpieczenia zaistniały przesłanki, o których mowa w art. 52 par. 1 k.p. Chodzi o przesłanki pozwalające pracodawcy rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, tj. w razie:

• ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych;
• popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem;
• zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.

Z nowych przepisów wynika także, że zmiana postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia jest niedopuszczalna. Jak wyjaśniają twórcy ustawy, oznacza to, że wyłączone będzie stosowanie art. 742 par. 1 k.p.c. Wynika z niego, że obowiązany może w każdym czasie żądać uchylenia lub zmiany prawomocnego postanowienia, którym udzielono zabezpieczenia, gdy odpadnie lub zmieni się przyczyna zabezpieczenia. Wynika z niego także, że jeśli obowiązany złoży na rachunek depozytowy ministra finansów sumę zabezpieczenia żądaną przez uprawnionego we wniosku o udzielenie zabezpieczenia, zabezpieczenie upada.

Projektodawcy w uzasadnieniu do nowych przepisów wyjaśnili, że nie jest ograniczone stosowanie art. 742 par. 2‒3 k.p.c. Wynika z nich, że przed wydaniem postanowienia w przedmiocie uchylenia lub ograniczenia zabezpieczenia sąd wysłucha uprawnionego (w tym przypadku zatem – pracownika), a wniesienie zażalenia na postanowienie uchylające lub zmieniające postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia wstrzymuje wykonanie postanowienia.

Przepisy przejściowe

Powyższe zasady będą stosowane w postępowaniach wszczętych po wejściu w życie nowych przepisów. Z ogólnych zasad intertemporalnych wynika także, że nowe prawo procesowe stosuje się do czynności procesowych dokonywanych po jego wejściu w życie, o ile ustawa nie stanowi inaczej. W przypadku opisywanych przepisów ustawodawca zezwolił pracownikom na występowanie z wnioskiem o zabezpieczenie na nowych zasadach także wtedy, gdy wniosek o zabezpieczenie został już wcześniej rozstrzygnięty. Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy nowelizacyjnej z 28 lipca 2023 r. prawomocne oddalenie wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia pracownika podlegającego szczególnej ochronie przed dniem wejścia w życie nowych przepisów nie stoi na przeszkodzie ‒ w postępowaniach wszczętych i niezakończonych przed tym dniem ‒ złożeniu wniosku o udzielenie zabezpieczenia na podstawie dodawanego art. 7555 par. 1 k.p.c.

Zdziwienie budzi jednak konstrukcja art. 6 ust. 2 ustawy nowelizacyjnej. Wynika z niego, że w postępowaniach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowych przepisów obowiązany może wystąpić z wnioskiem, o którym mowa w art. 7555 par. 1 k.p.c., także jeżeli postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia zostało wydane na podstawie dotychczasowych przepisów k.p.c. Innymi słowy z literelnego brzmienia tego przepisu wynika, że to pracodawca (obowiązany) może wystąpić z wnioskiem o zabezpieczenie. Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że mogła nastąpić pomyłka podczas redakcji tego przepisu (nie było go w pierwotnej wersji ustawy, został dodany w trakcie prac sejmowych), i można przypuszczać że zamiast „obowiązanego” powinno być użyte wyrażenie „uprawniony”, a więc pracownik. Eksperci zwracają jednak uwagę, że do pomyłki mogło dojść w innym miejscu tego ustępu. Może projektodawcom nie chodziło w nim o wniosek z art. 7555 k.p.c., ale nie z par. 1, tylko z par. 3, zgodnie z którym obowiązany może żądać uchylenia prawomocnego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wyłącznie wtedy, gdy wykaże, że po udzieleniu zabezpieczenia zaistniały przesłanki z art. 52 par. 1 k.p. To oznaczałoby, że w przepisie jest błędne odesłanie do par. 1 zamiast par. 3. W obecnym brzmieniu art. 6 ust. 2 ustawy nowelizacyjnej nie ma zatem praktycznego zastosowania.

Aż do prawomocnego wyroku

Nowe przepisy wzmacniają pozycję pracownika nie tylko w odniesieniu do zabezpieczenia. Zmianie uległo bowiem także brzmienie art. 4772 k.p.c. Po wejściu w życie nowelizacji będzie z niego wynikać, że uznając wypowiedzenie umowy o pracę za bezskuteczne albo przywracając pracownika do pracy, sąd na wniosek pracownika nakłada w wyroku na pracodawcę obowiązek dalszego zatrudnienia pracownika do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Chodzi tu więc o okres między wyrokiem sądu pierwszej instancji a prawomocnym zakończeniem sprawy. Dotychczas pracownik również mógł złożyć taki wniosek, ale sąd nie musiał go uwzględniać. Po zmianach sąd będzie musiał zawsze taki wniosek uwzględniać. Ta zmiana obejmie akurat wszystkich pracowników, nie tylko szczególnie chronionych. ©℗