Długiego wniosku o urlop rodzicielski już nie ma. Płatnik może mieć problem

Jest niespójność między znowelizowanym kodeksem pracy a ustawą zasiłkową. Efekt? Są wątpliwości, jak policzyć zasiłek macierzyński. Z pomocą przychodzi jednak resort pracy i w niektórych sytuacjach nie wyklucza wyrównania.

Ustawa, która 26 kwietnia 2023 r. znowelizowała przepisy kodeksu pracy, a dodatkowo zmieniła także ustawę o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa), dostosowując jej przepisy do m.in. nowego, zwiększonego wymiaru zasiłku rodzicielskiego. Spójność w przepisach nie jest jednak 100-procentowa, a jest to widoczne w sytuacji, gdy pracownica od razu po porodzie zdecyduje, że chce po urlopie macierzyńskim skorzystać z urlopu rodzicielskiego, co będzie miało także wpływ na wysokość wypłacanego jej od początku zasiłku. Dotychczas w tym celu składała tzw. długi wniosek o urlop rodzicielski na podstawie art. 1791 kodeksu pracy. Analogicznie składała wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za urlop macierzyński i rodzicielski na podstawie art. 30a ustawy zasiłkowej. Oba wnioski należy złożyć w terminie do 21 dni po porodzie. Co ciekawe, nowelizacja zlikwidowała tylko pierwszy z tych wniosków. A to oznacza, że w razie złożenia wniosku z art. 30a ustawy zasiłkowej płatnik jest zobowiązany do wypłaty zasiłku macierzyńskiego w wysokości 81,5 proc., nawet gdy formalnie pracownica nie złożyła jeszcze wniosku o urlop rodzicielski, co teoretycznie by oznaczało, że powinna zachować prawo do 100 proc. zasiłku.

Z wyjątkiem dziewięciu tygodni

Zgodnie z art. 30a ust. 1 ustawy zasiłkowej ubezpieczona matka dziecka nie później niż 21 dni po porodzie może złożyć pisemny wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. Nowelizacja dodała jednak zastrzeżenie, że wniosek ten nie może dotyczyć okresu, o którym mowa w art. 1821a par. 4, przysługującego ojcu dziecka. Chodzi tu o dodatkowe dziewięć tygodni nieprzenoszalnego urlopu, które w takim przypadku będzie przysługiwało tylko ojcu. Analogiczne uprawnienie zawarto w ust. 2. Zgodnie z nim ubezpieczony nie później niż 21 dni po przyjęciu dziecka na wychowanie i wystąpieniu do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka albo po przyjęciu dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, może złożyć pisemny wniosek o wypłacenie mu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. Tutaj również zaznaczono, że nie dotyczy to dziewięciu tygodni nieprzenoszalnego urlopu. Z kolei z ust. 3 wynika, że w przypadku złożenia takiego wniosku ubezpieczona matka dziecka może dzielić się z ubezpieczonym ojcem dziecka korzystaniem z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części – także z wyjątkiem wspomnianych wyżej dziewięciu tygodni.

Do wejścia w życie nowelizacji zasady te korespondowały z art. 1791 k.p. Zgodnie z jego par. 1 pracownica, nie później niż 21 dni po porodzie, mogła złożyć pisemny wniosek o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. Pracownica mogła dzielić się z pracownikiem ojcem wychowującym dziecko albo ubezpieczonym ojcem dziecka korzystaniem z urlopu rodzicielskiego albo pobieraniem zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu (par. 2). Zasadę tę stosowano odpowiednio do ojca dziecka – w przypadku gdy matka dziecka złożyła wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, o którym mowa w art. 30a ust. 1. Jednak art. 1791 k.p. został uchylony i matka dziecka nie może już złożyć tzw. długiego wniosku o urlop rodzicielski. Może złożyć jedynie zwykły wniosek o urlop rodzicielski na podstawie art. 1821d k.p. – tak samo jak ojciec dziecka. Autorzy projektu nowelizacji wyjaśniają, że likwidacja „długiego wniosku” była konieczna ze względu na wdrożenie dyrektywy 2019/1158. Dyrektywa ta zakłada bowiem, że prawo do urlopu rodzicielskiego ma być prawem indywidualnym każdego z rodziców.

Jak postąpić, ile wypłacić

Jak już była mowa wyżej, matka dziecka może zatem wystąpić o zasiłek macierzyński tak, jakby złożyła „długi wniosek” urlopowy, przy czym takiego wniosku już złożyć nie może. Co ma zatem zrobić płatnik? Pytanie jest o tyle zasadne, że wysokość zasiłku macierzyńskiego może być różna. W razie jednoczesnego wniosku o wypłatę zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego płatnik wypłaca kwotę w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku (art. 30a ustawy zasiłkowej), a gdy matka złoży wniosek o wypłatę zasiłku za urlop rodzicielski dopiero później – za urlop macierzyński otrzyma 100 proc. podstawy wymiary zasiłku, a za urlop rodzicielski – 70 proc. podstawy wymiaru. ZUS w swoim webinarze „Zmiany w zasiłkach macierzyńskich” z 24 kwietnia 2023 r. (materiał dostępny na kanale „Elektroniczny ZUS” na YouTubie) uznaje, że pracownica składając wniosek z art. 30a ustawy zasiłkowej, składa niejako deklarację, że będzie korzystała także z urlopu rodzicielskiego. Biorąc pod uwagę obecne brzmienie przepisów, nie można w zasadzie uznać inaczej – jest to pewna deklaracja, przy czym niezłożenie później wniosku o urlop rodzicielski nie jest zagrożone żadną sankcją. Zatem płatnik, który otrzyma wniosek z art. 30a ustawy zasiłkowej, powinien rozpocząć wypłatę zasiłku w wysokości 81,5 proc. ©℗

Co w sytuacji, gdy matka dziecka urlopu rodzicielskiego jednak nie wykorzystała? Zgodnie z nowo dodanym art. 31 ust. 3g w przypadku niewykorzystania ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w pierwszym roku życia dziecka zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Trzeba przy tym pamiętać o ust. 4, z którego wynika, że w przypadku niewykorzystania w pierwszym roku życia dziecka ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wysokości 81,5 proc., przysługuje jednorazowe wyrównanie pobranego zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego do wysokości 100 proc. podstawy wymiaru. Jednorazowe wyrównanie następuje na wniosek ubezpieczonego. Innymi słowy: jeśli pracownica złoży wniosek o zasiłek macierzyński na podstawie art. 30a ustawy zasiłkowej, ale później jednak nie złoży – mimo wcześniejszej deklaracji – wniosku o urlop rodzicielski i nie wykorzysta ani jednego dnia tego urlopu do pierwszych urodzin dziecka, to na swój wniosek otrzyma wyrównanie zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego do 100 proc. podstawy wymiaru. A gdy zdecyduje się na przejście na ten urlop już później, otrzyma zasiłek w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru. [przykład 1]

przykład 1

przykład 2

Może się jednak zdarzyć, że mimo iż pracownica „zadeklarowała” – poprzez złożenie wniosku na podstawie art. 30a ustawy zasiłkowej – że wykorzysta cały przysługujący jej urlop rodzicielski, urlop ten przerwie wcześniej. Ministerstwo Rodziny i Polityki Socjalnej wyjaśniło w przesłanym DGP stanowisku, że jeżeli pracownica wykorzysta np. cztery tygodnie zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w pierwszym roku życia dziecka, wówczas zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego będzie wynosił 81,5 proc. podstawy wymiaru. W tym przypadku nie będzie jej zatem przysługiwało wyrównanie. [przykład 2]©℗