W 2020 r. pracownica urzędu gminy chorowała łącznie przez 45 dni: w lutym 10 dni, we wrześniu 30 dni i w grudniu 5 dni. Poza tym przez łącznie 20 dni pobierała dodatkowy zasiłek opiekuńczy (od 14 kwietnia do 3 maja), a od 22 czerwca do 10 lipca przebywała na urlopie wypoczynkowym. W grudniu skorzystała jeszcze z dwóch wolnych płatnych dni na opiekę nad dzieckiem w wieku do 14 lat. Jej wynagrodzenie zasadnicze wynosi 3200 zł, a dodatek za staż pracy – 320 zł (10 proc.). W niektórych miesiącach uzyskała także premie zmienne za czas przepracowany, zgodnie z regulaminem wynagradzania, w łącznej wysokości 2000 zł. Za czas urlopu wynagrodzenie urlopowe z premii wyniosło 285,60 zł. Jak prawidłowo powinna być wyliczona trzynastka za ubiegły rok? Czy dodatek za staż pracy powinien być dzielony na części za okres pracy oraz choroby i zasiłku opiekuńczego?

odpowiedź

Do podstawy wymiaru dodatkowego wynagrodzenia rocznego za 2020 r. należy wliczyć wynagrodzenie zasadnicze oraz dodatek stażowy, ale uzyskane za czas faktycznie przepracowany, oraz premie. Natomiast odliczeniu podlegają wynagrodzenie i zasiłek chorobowy, zasiłek opiekuńczy oraz wynagrodzenie za czas zwolnienia na dziecko.
Minimum 180 dni
Pracownicy samorządowi mają prawo do trzynastej pensji na podstawie ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej. Jest to rodzaj dodatkowej premii o obowiązkowym charakterze, niezależnej od uznania pracodawcy czy postanowień regulaminu.
Pracownik nabywa prawo do trzynastki w pełnej wysokości po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, tj. od pierwszego do ostatniego dnia roboczego tego roku. Nie jest więc brany pod uwagę ani ogólny staż pracy (u różnych pracodawców), ani cały okres zatrudnienia w danej jednostce. Przy ustalaniu uprawnień nie ma znaczenia wymiar czasu pracy czy rodzaj umowy o pracę (terminowa, bezterminowa, na zastępstwo).
Zatrudniony, który nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, pod warunkiem że okres ten wynosi co najmniej sześć miesięcy (180 dni). Co ważne, „okres przepracowany” to nie tylko czas świadczenia pracy. Ustawa wymienia bowiem rodzaje absencji, które traktuje się na równi z okresem pracy – i jest to katalog zamknięty. Pozostałe usprawiedliwione nieobecności nie są wliczane do wymaganego okresu (por. uchwały Sądu Najwyższego z 25 lipca 2003 r., sygn. akt III PZP 7/03, oraz z 7 lipca 2011 r., sygn. akt III PZP 3/11).
Zweryfikowanie przychodu
Podstawę dodatkowej rocznej pensji oblicza się z wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który ono przysługuje, uwzględniając wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop, a także wynagrodzenia: za urlop wypoczynkowy oraz za czas pozostawania bez pracy (w przypadku pracownika przywróconego do pracy).
Pierwszym krokiem do wyliczenia konkretnej wysokości trzynastki jest więc zweryfikowanie, jakie składniki przychodu pracownik uzyskał w 2020 r. U pracowników jednostek sfery budżetowej, do których ma zastosowanie rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego (…), należy więc wyłączyć pozycje wymienione w jego par. 6, co oznacza, że do podstawy trzynastki nie wejdą m.in.:
  • jednorazowe lub nieperiodyczne wypłaty za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie,
  • wynagrodzenie za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju,
  • nagrody jubileuszowe,
  • wynagrodzenie za czas innej niż urlop wypoczynkowy usprawiedliwionej nieobecności w pracy, w tym wynagrodzenie chorobowe,
  • wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną.
Zatem podstawę wymiaru trzynastki ustala się z wynagrodzenia zasadniczego, rozmaitych dodatków, np. za wysługę lat, funkcyjnego, specjalnego, motywacyjnego, za warunki pracy, za pracę w porze nocnej, w godzinach nadliczbowych itp., a także z przysługujących po spełnieniu określonych wymagań premii regulaminowych.
Dodatek za staż pracy według MRPiT
W jednostkach samorządowych dodatek za staż pracy przysługuje za dni, za które pracownik otrzymuje wynagrodzenie, oraz za dni nieobecności z powodu niezdolności do pracy wskutek choroby albo konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub chorym członkiem rodziny, za które pracownik otrzymuje zasiłek z ubezpieczenia społecznego. Zatem dodatek ten w razie np. choroby jest wypłacany w pełnej wysokości, tj. bez pomniejszenia za czas zwolnienia lekarskiego. W przypadku całomiesięcznej absencji przysługuje on obok świadczenia chorobowego.
W związku z tym służby płacowe od lat zastanawiają się, jak ów dodatek wliczać do podstawy trzynastki – w pełnej wysokości czy tylko w części przypadającej za czas przepracowany. W stanowisku z 20 stycznia 2010 r. ówczesny resort pracy opowiedział się za wliczeniem dodatku stażowego w pełnej wysokości, a więc również w części przypadającej na okresy chorobowe. Ministerstwo potraktowało ten dodatek jako składnik określony w stawce miesięcznej w stałej wysokości. Jednocześnie jednak zastrzegło, że nie jest uprawnione do wykładni obowiązujących przepisów ani do zajmowania stanowiska w indywidualnych sprawach, a jego poglądy nie są wiążące.
W praktyce eksperci podzielili się na dwa obozy – zwolenników tego stanowiska (i postępowania na korzyść pracowników) oraz jego przeciwników. Ci drudzy uważali, że skoro do podstawy wymiaru trzynastki przyjmuje się „wynagrodzenie za pracę”, a oblicza się ją w wysokości proporcjonalnej do „okresu przepracowanego”, to chodzi tu o okres świadczenia pracy i w konsekwencji ta część dodatku, która przysługuje za okresy usprawiedliwionych nieobecności (nieprzepracowane), w tym okresy choroby czy płatnych zwolnień od pracy, powinna być wyłączona przy obliczaniu trzynastki.
Wobec ciągłych wątpliwości na tym tle, w tym dwojakiego podejścia kontrolerów z regionalnych izb obrachunkowych, DGP zapytał resort, czy podtrzymuje stanowisko z 2010 r. Z odpowiedzi Ministerstwa Rozwoju, Pracy i Technologii z 15 lutego 2021 r. (zob. „Resort pracy zmienił zdanie w sprawie trzynastki” – dodatek Księgowość Budżetowa z 17 lutego 2021 r., DGP nr 17) wynika, że pogląd resortu uległ modyfikacji. Zauważono, że skoro w uchwale z 25 lipca 2003 r. SN zdefiniował okres przepracowany jako faktyczne wykonywanie pracy, co w konsekwencji oznacza uwzględnienie w niej jedynie wynagrodzenia za pracę rzeczywiście wykonaną, to dodatek za wieloletnią pracę wypłacony za okres choroby nie powinien być wliczany do trzynastki (co aprobuje również Państwowa Inspekcja Pracy).
Wniosek jest więc taki, że zarówno dodatek stażowy, jak i inne składniki przysługujące i wypłacane za okresy usprawiedliwionych nieobecności powinny być wyłączone z podstawy trzynastej pensji. W końcu ma ona nagradzać frekwencję.
Liczymy po staremu i po nowemu
Pracownica w 2020 r. nie przepracowała całego roku kalendarzowego. Nabyła jednak prawo do trzynastki za ten rok w wysokości proporcjonalnej do czasu pracy. Porównajmy więc dwa warianty ustalenia trzynastki, tj. według obu ministerialnych stanowisk.
WARIANT 1. Opinia z 2010 r.
Gdyby do podstawy wymiaru trzynastki przyjąć wynagrodzenia za pracę wykonaną wraz z pełnymi dodatkami stażowymi za okresy chorobowe, opieki oraz zwolnienia od pracy na dziecko, to suma wynagrodzeń, łącznie z premiami oraz wynagrodzeniem urlopowym, wyniosłaby 37 592,15 zł. Kwota trzynastki zaś: 3195,33 zł (37 592,15 zł x 8,5 proc.).
WARIANT 2. Opinia z 2021 r.
Do podstawy trzynastki wliczymy: wynagrodzenie za pełne miesiące pracy wraz z dodatkiem za staż, premie, wynagrodzenie urlopowe, wynagrodzenie za przepracowaną część miesiąca za luty, kwiecień, maj i grudzień oraz dodatki pomniejszone o część z tytułu choroby, opieki płatnej zasiłkiem oraz opieki nad dzieckiem w wieku do 14 lat. Nie uwzględnimy też dodatku za wrzesień, za czas choroby.
Ustalając kwotę dodatku do wkalkulowania za miesiące częściowo przepracowane, można posłużyć się obliczeniami wykonanymi dla potrzeb ustalenia podstawy wymiaru składek na ZUS. Podstawy tej nie stanowią bowiem składniki wynagrodzenia, do których pracownik ma prawo w okresie pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, czyli zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, w myśl postanowień układów zbiorowych pracy lub przepisów o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego wynagrodzenia lub zasiłku. Zatem wyliczając trzynastkę, można ująć dodatek w wysokości oskładkowanej.
Trzeba również pamiętać, by wynagrodzenie za grudzień pomniejszyć nie tylko o część chorobową, lecz także o część z tytułu płatnej opieki nad dzieckiem.
Po weryfikacji uzyskanych świadczeń ze stosunku pracy i odrzuceniu opisanych wyłączeń, należy dodać składniki wynagrodzenia. Wysokość trzynastki to 8,5 proc. sumy tego wynagrodzenia.
Suma wynagrodzenia wynosi: 36 563,55 zł.
Kwota trzynastki: 3107,90 zł (36 563,55 zł x 8,5 proc.).
Trzynastka liczona według drugiego stanowiska jest więc niższa.
Lista płac za marzec 2021 r. (podstawowe koszty uzyskania przychodów, prawo do kwoty zmniejszającej podatek, premia za marzec – 215 zł) ©℗
Elementy Kwota Sposób wyliczenia
Przychód 6842,90 zł 3200 + 320 zł + 215 zł + 3107,90 zł
Składki na ubezpieczenia społeczne 938,16 zł • Podstawa wymiaru: 6842,90 zł• Składka emerytalna: 6842,90 zł x 9,76 proc. = 667,87 zł• Składka rentowa: 6842,90 zł x 1,5 proc. = 102,64 zł• Składka chorobowa: 6842,90 zł x 2,45 proc. = 167,65 złŁączna kwota składek: 938,16 zł
Składka na ubezpieczenie zdrowotne‒ do zapłaty do ZUS‒ odliczana od podatku 531,43 zł457,62 zł Podstawa wymiaru: 5904,74 zł (6842,90 zł po pomniejszeniu o składki na ubezpieczenia społeczne, tj. 938,16 zł)5904,74 zł x 9 proc. = 531,43 zł5904,74 zł x 7,75 proc. = 457,62 zł
Zaliczka na podatek dochodowy 460 zł • Przychód do opodatkowania: 6842,90 zł• Podstawa opodatkowania po zaokrągleniu: 5655 zł [6842,90 zł (przychód) – 250 zł – 938,16 zł (składki ZUS) = 5654,74 zł]• Zaliczka do US: 460 zł [(5655 zł x 17 proc.) – 43,76 zł = 917,59 zł (zaliczka na podatek) – 457,62 zł (składka zdrowotna) = 459,97 zł]
Kwota do wypłaty 4913,31 zł 6842,90 zł – (938,16 zł + 531,43 zł + 460 zł)
Podstawa prawna
• art. 2 oraz 4 ustawy z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1872)
• rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. nr 2, poz. 14; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 174, poz. 1353)
• par. 2 ust. 1 pkt 24 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1949)