Nawiązanie stosunku pracy powinno, co do zasady, nastąpić w formie pisemnej. Brak zachowania takiej formy nie zwalnia pracodawcy z konieczności przestrzegania wobec pracownika obowiązków wynikających z przepisów prawa pracy. Forma pisemna istotna jest także z punktu widzenia pracownika, który może kontrolować przestrzeganie ustalonych z pracodawcą warunków zatrudnienia. Co prawda kodeks pracy nie przewiduje sankcji nieważności dla umowy o pracę, która nie została zawarta lub potwierdzona na piśmie. W praktyce mogą jednak powstać trudności dowodowe w wykazaniu, że stosunek pracy istnieje oraz jakie są jego zasadnicze elementy.

Pisemne potwierdzenie

Strony umowy o pracę powinny uzgodnić wszystkie jej istotne składniki, tj. rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, zwłaszcza rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania, wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia, wymiaru czasu pracy i terminu jej rozpoczęcia. Pracodawca ma obowiązek zadbać o spisanie uzgodnionych ustaleń lub co najmniej ich pisemne potwierdzenie najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika. Niewykonanie tego obowiązku stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagrożone karą grzywny od 1000 złotych do 30 000 złotych. Podobnie stwierdził SN w postanowieniu z 27 września 2004 r. (II PK 166/04), że brak potwierdzenia warunków zawartej umowy o pracę stanowi wykroczenie przeciw prawom pracownika, ale nie powoduje nieważności zawartej (w sposób dorozumiany) umowy.

Praca bez uzgodnienia

Niezachowanie formalnych procedur zawarcia umowy o pracę może powodować problemy z jej stosowaniem. Zależnie od okoliczności jedna ze stron może twierdzić, że umowa o pracę w ogóle nie została zawarta lub została zawarta na odmiennych warunkach. Przesądzając spór na swoją korzyść, pracodawca może np. wydać pracownikowi świadectwo pracy nieodpowiadające – zdaniem pracownika – rzeczywistemu stanowi rzeczy. W uzasadnieniu wyroku z 15 grudnia 2009 r. (II PK 156/09, Monitor Prawa Pracy z 2010 r. nr 9, str. 477) SN stwierdził, iż roszczenie o sprostowanie świadectwa pracy nie wyłącza interesu prawnego w ustaleniu rzeczywistej treści stosunku pracy na podstawie art. 189 k.p.c. Świadectwo pracy jest dokumentem, który ma potwierdzać zdarzenia i czynności w znaczeniu faktycznym. Żądanie sprostowania świadectwa pracy nie jest trybem, w którym można weryfikować zgodność z prawem tych czynności. Akceptowanie przez pracodawcę przychodzenia pracownika do zakładu pracy i wykonywania określonych czynności (po uprzednim potwierdzeniu obecności w pracy) we właściwym czasie pracy może prowadzić do ustalenia, że został nawiązany stosunek pracy.

PRZYKŁAD

Pracownik może wystąpić do sądu o ustalenie wiążącego stosunku pracy

Kierownik działu administracyjnego został powołany do zarządu spółki z o. o. i jednocześnie zawarto z nim umowę o pracę na stanowisku dyrektora personalnego. Po rezygnacji z członkostwa w zarządzie została rozwiązana umowa z dyrektorem personalnym. Pracownik przez kolejny miesiąc przychodził do pracy za wiedzą pracodawcy, podpisywał listę obecności i wykonywał część obowiązków kierownika działu administracyjnego. Po miesiącu pracodawca (który nie wydał pracownikowi świadectwa pracy) zaproponował mu podpisanie umowy na stanowisku specjalisty do spraw zamówień publicznych. Podwładny odmówił, zażądał wynagrodzenia za faktycznie wykonywane obowiązki oraz wydania stosownego świadectwa pracy. Pracodawca twierdził, że nie zawierał z nim żadnej dodatkowej umowy, a poprzednia rozwiązała się. Wydał świadectwo pracy obejmujące okres do zakończenia pracy w zarządzie i na stanowisku dyrektora personalnego.

W tej sytuacji możliwe jest powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy. Zasadne może być ustalenie zawarcia umowy o pracę na czas nieokreślony. Pracownik powinien wykazać podstawowe elementy umowy (rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania, czas pracy), ale może także liczyć na podjęcie przez sąd czynności z urzędu w celu wyjaśnienia relacji między stronami stosunku pracy.

PODSTAWA PRAWNA

Art. 29 par. 1 i 2 ustawy z 26 czerwca 1974 – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).