Umowa o pracę zawarta z pracownicą na czas określony ulegnie samorozwiązaniu 10 lipca br. Obecnie przebywa ona na pierwszym w tym roku zwolnieniu lekarskim wystawionym od 25 czerwca do 31 lipca. Jak się okazało, jest w ciąży (drugi miesiąc). Jak wygląda prawo do świadczeń chorobowych w tej sytuacji (szczególnie po zakończeniu umowy)? Czy będzie jej przysługiwał zasiłek macierzyński, jeśli będzie chorować aż do porodu? Pracownica otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 8500 zł brutto miesięcznie.

odpowiedź

Tak, pracownica zachowa prawo do zasiłku chorobowego za okres od 11 do 31 lipca 2020 r., choć pod pewnymi warunkami. Podstawę tego zasiłku będzie stanowić jednak kwota 5331,47 zł, a nie dotychczasowe wynagrodzenie z umowy o pracę. Pracownica nie uzyska zasiłku macierzyńskiego, jeśli urodzi niebędąc ubezpieczoną.

Przedłużenie do dnia porodu

Należy wspomnieć, że umowa o pracę zawarta na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu (art. 177 par. 3 kodeksu pracy). W tym jednak przypadku etap ciąży jest tak wczesny, że umowa terminowa nie przedłuży się, lecz rozwiąże z upływem czasu, na jaki została zawarta.
Za okres od 25 czerwca do 10 lipca pracownicy przysługuje wynagrodzenie chorobowe od pracodawcy. Natomiast za dalszy okres choroby, przypadającej już po zakończeniu stosunku pracy, będzie jej przysługiwał zasiłek chorobowy płatny przez ZUS, o ile nie wystąpią negatywne przesłanki ustawowe.
Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby:
  • w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego,
  • po ustaniu tytułu ubezpieczenia.
W pierwszym przypadku zasiłek przysługuje także za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli niezdolność trwa nieprzerwanie (zaczęła się w trakcie ubezpieczenia i nadal trwa po jego wygaśnięciu). Natomiast w drugiej sytuacji zasiłek otrzyma osoba, która stała się niezdolna do pracy już po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, lecz pod warunkiem że niezdolność do pracy trwa bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała:
  • nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego,
  • nie później niż w ciągu trzech miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby. [przykład 1]

Świadczenie z ograniczeniami

Zachowanie prawa do zasiłku po ustaniu tytułu do ubezpieczenia jest obwarowane kilkoma warunkami. Mianowicie prawo do zasiłku chorobowego nie przysługuje za okres niezdolności do pracy przypadającej po ustaniu tytułu ubezpieczenia (powstałej zarówno w czasie, jak i po ustaniu tytułu ubezpieczenia), jeżeli:
  • po ustaniu ubezpieczenia chory kontynuował lub podjął działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia go ubezpieczeniem chorobowym;
  • podjęta działalność, mimo że nie stanowi tytułu do objęcia ubezpieczeniem chorobowym, zapewnia prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby (zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia nie ma więc osoba, która np. wykonuje pozarolniczą działalność, podjęła inne zatrudnienie lub działalność zarobkową uprawniającą do uposażenia itp.);
  • chory ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy;
  • chory nie nabył prawa do zasiłku chorobowego w czasie trwania ubezpieczenia z powodu nieprzepracowania wymaganego okresu wyczekiwania;
  • chory jest uprawniony do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego;
  • chory podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Zasiłek chorobowy nie przysługuje też za okres niezdolności do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało po wyczerpaniu prawa do tego zasiłku.

Jak długo

Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 ustawy zasiłkowej – nie dłużej jednak niż przez 182 dni; a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – nie dłużej niż przez 270 dni. Zatem póki pracownica będzie chorowała nieprzerwanie po rozwiązaniu umowy o pracę (ustaniu tytułu do ubezpieczenia), ZUS będzie jej wypłacał zasiłek do wyczerpania tego dłuższego okresu zasiłkowego, oczywiście przy założeniu, że żadna z wymienionych wyżej okoliczności nie będzie jej dotyczyła.
Nie zawsze faktyczne wynagrodzenie pracownika pozostanie podstawą wymiaru zasiłku przysługującego po wygaśnięciu tytułu do ubezpieczenia chorobowego. W przypadku uzyskiwania wysokich zarobków ZUS dokona ograniczenia tej podstawy zgodnie z art. 46 ustawy zasiłkowej. Stanowi on, że podstawa wymiaru zasiłku chorobowego, przysługującego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, nie może być wyższa niż kwota wynosząca 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Kwotę tę ustala się miesięcznie, poczynając od trzeciego miesiąca kwartału kalendarzowego na okres trzech miesięcy, na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, ogłaszanego dla celów emerytalnych. Tej kwoty wynagrodzenia nie pomniejsza się już o część 13,71 proc. z tytułu składek społecznych.
Takie ograniczenie podstawy zostanie dokonane w przypadku byłej pracownicy czytelnika. Zachorowała ona jeszcze w trakcie trwania zatrudnienia, a więc ubezpieczenia chorobowego i choruje nieprzerwanie także po rozwiązaniu stosunku pracy. Oznacza to, że za okres od 25 czerwca do 10 lipca 2020 r. uzyska zasiłek, którego podstawą wymiaru jest wynagrodzenie z umowy o pracę, tj. w wysokości 7334,65 zł (po pomniejszeniu o 13,71 proc.). Natomiast zasiłek za okres od 11 do 31 lipca zostanie obniżony ze względu na ograniczenie podstawy wymiaru do kwoty 5331,47 zł. Jest to przeciętne wynagrodzenie za I kwartał 2020 r. ogłoszone przez GUS.
Do wypłaty zasiłku przysługującego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia zobowiązany jest oddział ZUS właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej do zasiłku.

Składniki uwzględniane

Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego pracownikowi stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jednak nie wszystkie pozycje oskładkowanego przychodu są w tej podstawie uwzględniane. Przy ustalaniu podstawy zasiłkowej pomija się bowiem składniki wynagrodzenia, które zgodnie z obowiązującymi u pracodawcy przepisami płacowymi (regulaminem wynagradzania, układem zbiorowym pracy) albo umowami o pracę (u pracodawców niemających wymienionych aktów płacowych) przysługują za okres pobierania zasiłku (art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej). W razie braku postanowień o zachowywaniu prawa do składnika wynagrodzenia za okres pobierania zasiłku należy uznać, że składnik ten w tym czasie nie przysługuje i powinien być przyjęty do ustalenia podstawy wymiaru. Jeżeli jednak, mimo braku odpowiednich postanowień w przepisach płacowych lub umowach o pracę, pracodawca udokumentuje, że dany składnik jest pracownikowi wypłacany za okres pobierania zasiłku, nie przyjmuje się go, licząc podstawę zasiłku.
ZUS w komentarzu do ustawy zasiłkowej wymienia różne przykładowe składniki, które nie są brane pod uwagę przy wyliczaniu podstawy wymiaru zasiłków. Są to składniki wynagrodzenia przyznawane niezależnie od oceny pracy pracownika, na których przyznanie i wypłatę okres pobierania zasiłku nie ma wpływu (mimo pobierania zasiłku pracownik otrzymuje dany składnik wynagrodzenia), np.:
  • jednorazowe zasiłki na zagospodarowanie,
  • wartość szczepień ochronnych pracowników, finansowanych przez pracodawcę,
  • wartość badań mammograficznych lub innych nieodpłatnych badań pracowników,
  • nagrody za ukończenie przez pracownika szkoły (studiów),
  • koszt wynajmu przez pracownika mieszkania sfinansowany lub dofinansowany przez pracodawcę,
  • wartość dodatkowego ubezpieczenia pracownika wyjeżdżającego w delegację zagraniczną,
  • dopłata pracodawcy do dodatkowego ubezpieczenia pracownika z tytułu różnych ryzyk,
  • bony lub wypłaty w gotówce przyznawane w jednakowej wysokości lub jednakowym wskaźnikiem procentowym w stosunku do płacy pracownika, określonej w umowie o pracę, wszystkim pracownikom lub grupom pracowników, z okazji uroczystych dni, świąt, rocznicy powstania firmy itp.,
  • jednorazowe nagrody z okazji ślubu pracownika lub z okazji urodzenia się dziecka pracownika,
  • ekwiwalent za urlop wypoczynkowy.
W tym miejscu należy podkreślić, że nie stanowią podstawy wymiaru zasiłku chorobowego składniki wynagrodzenia, które nie są zależne bezpośrednio od indywidualnego wkładu pracy pracownika, lecz od wyników grupy pracowników lub całego zakładu pracy i są wypłacane niezależnie od nieobecności pracownika.
Jednak powyższe składniki wynagrodzenia, czyli takie, do których pracownik zachowuje prawo za okres pobierania zasiłku przysługującego w czasie ubezpieczenia, podlegają uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia.

Wyjątki nie mają zastosowania

Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego urodziła dziecko lub przyjęła je na wychowanie. Aby nabyć prawo do zasiłku macierzyńskiego, kobieta w dniu porodu musi być ubezpieczona. Co prawda są wyjątki od tej zasady, lecz żaden z nich nie ma zastosowania w opisywanej sytuacji. Zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży:
  • wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
  • z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu. ©℗

przykład 1

Zbyt krótka choroba
Umowa o pracę z pracownikiem rozwiązała się z końcem maja 2020 r. Chorował w okresie od 8 do 13 maja, a potem od 4 do 10 czerwca i od 13 czerwca do 15 lipca 2020 r. Pracownik nie ma prawa do zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia za okres od 4 do 10 czerwca, ponieważ niezdolność do pracy, mimo że powstała w ciągu 14 dni od ustania zatrudnienia, nie trwała bez przerwy co najmniej 30 dni. Osoba ta nabywa prawo do zasiłku chorobowego za okres od 13 czerwca do 15 lipca, ponieważ choroba rozpoczęła się w ciągu 14 dni od zakończenia stosunku pracy i trwała bez przerwy ponad 30 dni.

przykład 2

Dodatek stażowy
Pracownik, zatrudniony do 30 czerwca br., choruje w okresie od 18 czerwca do 31 lipca. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za okres czerwiec 2019 r. – maj 2020 r. Pracownik oprócz wynagrodzenia zasadniczego otrzymywał dodatek stażowy oraz miał opłacany abonament medyczny. Oba przychody przysługiwały za okresy pobierania świadczeń chorobowych. W podstawie wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego pracownikowi w czasie zatrudnienia, tj. za okres od 18 do 30 czerwca, nie uwzględnia się dodatku stażowego oraz wartości pakietu medycznego. Z kolei w podstawie zasiłku za okres po ustaniu zatrudnienia, tj. 1–31 lipca, oba te składniki zostaną uwzględnione za okres od czerwca do maja.
Podstawa prawna:
• art. 6 ust. 1, art. 7, art. 8, art. 13 ust. 1, art. 29 ust. 1, art. 30 ust. 1, art. 46, art. 61 ust. 1 pkt 2 lit. d ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 870)
• komunikat prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 12 maja 2020 r. w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w pierwszym kwartale 2020 r. (M.P. 2020 poz. 412)