Równoważny system czasu pracy polega na przedłużeniu dobowego wymiaru czasu pracy pracownika w stosunku do obowiązujących w podstawowym systemie czasu pracy 8 godzin oraz na zrównoważeniu następnie czasu pracy odpowiednim wymiarem odpoczynku.

Arkadiusz Sobczyk radca prawny Kancelaria Prawna Sobczyk i Współpracownicy w Krakowie Kodeks pracy przewiduje cztery typy równoważnego systemu czasu pracy – typowy równoważny system czasu pracy; równoważny system czasu pracy zatrudnionych przy dozorze urządzeń lub w częściowym pozostawaniu w pogotowiu do pracy; równoważny system czasu pracy pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych oraz wprowadzony w styczniu 2004 r. system równoważny pracowników zatrudnionych w skróconym tygodniu pracy. Skoncentrujmy się na razie na typowym równoważnym systemie czasu pracy, który reguluje art. 135 par. 1 k.p. Zgodnie z nim, jeżeli jest uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją, może być stosowany system równoważnego czasu pracy, w którym jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym jednego miesiąca. Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi. W szczególnie uzasadnionych przypadkach miesięczny okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do trzech miesięcy. Natomiast przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych okres rozliczeniowy może być przedłużony nawet do czterech miesięcy. Kodeks pracy nie precyzuje wprost przesłanek rodzaju pracy lub jej organizacji uzasadniających wprowadzenie równoważnego systemu czasu pracy, nie oznacza to jednak, że panuje w tym zakresie zupełna dowolność. System ten jest bowiem wyjątkiem od podstawowego systemu czasu pracy, albowiem skutkiem jego zastosowania może być szczególnie uciążliwa koncentracja obciążenia pracownika pracą w krótkich okresach. Dlatego nieuzasadnione wprowadzenie równoważnego czasu pracy stanowi wykroczenie w rozumieniu art. 281 pkt 5 k.p., a Państwowa Inspekcja Pracy ma prawo kontrolowania zasadności wprowadzenia takiego systemu. Inna sprawa, że przesłanki uzasadniające wprowadzenie takiego systemu są bardzo szerokie. O ile jeszcze rodzaj pracy jest pojęciem poddającym się ocenie obiektywnej, to już organizacja pracy jest w całości pozostawiona wpływowi pracodawcy. Zastosowanie równoważnego czasu pracy pozwala pracodawcy nie tylko ustalać czas pracy w znacznym stopniu zróżnicowany co do jego długości w poszczególnych dniach, ale także różnicować sposób gospodarowania czasem pracy w stosunku do różnych grup pracowników. Jednakże w stosunku do każdej z grup należy podkreślić konieczność tworzenia rozkładów czasu pracy. Konieczność tworzenia rozkładów czasu pracy wynika z rozumienia pojęcia godzin nadliczbowych. Zgodnie z art. 151 k.p. praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych. W równoważnym systemie czasu pracy – praca w godzinach dobowych nadliczbowych występuje zatem o tyle tylko, o ile czas pracy jest dłuższy od czasu wynikającego z rozkładu czasu pracy pracownika, a równocześnie dłuższy od podstawowej bądź skróconej normy czasu pracy. Oznacza to, że pracownik, którego rozkład czasu pracy został ustalony w danym tygodniu okresu rozliczeniowego od poniedziałku w wymiarze 12-10-9--10-12 (zrównoważony w następnym tygodniu), będzie pracował w godzinach nadliczbowych odpowiednio po przekroczeniu każdego z ustalonych rozkładem wymiarów czasu pracy w danej dobie, tj. w środę już dziesiąta godzina pracy będzie nadliczbowa, ale w piątek pierwsza godzina nadliczbowa to dopiero 13. godzina pracy.