Kiedy należy zawrzeć spółdzielczą umowę o pracę

Spółdzielcza umowa o pracę to stosunek pracy, na podstawie którego pracę na rzecz spółdzielni pracę wykonują jej członkowie. Zatrudnienie członka spółdzielni na tej podstawie jest obligatoryjne, a niespełnienie tego obowiązku grozi pracodawcy zastosowaniem sankcji za wykroczenie przeciwko prawom pracownika a nawet zapłatą odszkodowania.

Spółdzielczą umowę regulują przepisy ustawy – Prawo spółdzielcze i kodeks pracy. Zaliczana jest ona do pozaumownych, czyli niewynikających z umowy o pracę stosunków pracy (obok mianowania, wyboru i powołania). Stosuje się do niej również odpowiednio przepisy prawa pracy, z wyjątkiem przepisów kodeksu pracy o zawieraniu umów o pracę na okres próbny.

Rodzaj umowy

Członek spółdzielni pracy powinien być przez nią zatrudniany na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, zgodnie z gospodarczymi możliwościami spółdzielni i z jego kwalifikacjami osobistymi i zawodowymi. Na osobistym charakterze pracy członków oparte jest też funkcjonowanie spółdzielni socjalnych. Umowa taka może być zawarta na czas określony lub nieokreślony. Pracownikowi przysługuje wynagrodzenie bieżące oraz udział w części nadwyżki bilansowej, którą dzieli się między członków w sposób wynikający ze statutu spółdzielni.

Skutki braku umowy

Jeżeli stosunek pracy nie zostanie nawiązany z winy spółdzielni, członek ma prawo żądać przez czas trwania członkostwa zawarcia spółdzielczej umowy o pracę. Niezależnie od tego może on, w ciągu roku od dnia powstania członkostwa, dochodzić odszkodowania według przepisów prawa cywilnego. Na tej podstawie pracodawca odpowiada wobec niego za szkodę wyrządzoną wskutek niezachowania warunków spółdzielczej umowy o pracę na podstawie art. 471 k.c. Nakazuje on obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (pracownik musi więc dowieść, że określone działania pracodawcy czy ich zaniechanie naraziło go na straty). Niezależnie od tego pracodawca odpowiada za wykroczenie przeciwko prawom pracownika.

Zmiana warunków pracy

W razie gospodarczej konieczności, ale tylko wtedy, jeżeli dla ratowania spółdzielni i utrzymania zatrudnienia należałoby skrócić równomiernie czas pracy i zmniejszyć wynagrodzenie członków, decyzję o wprowadzeniu takich zmian bez wypowiedzenia spółdzielczej umowy o pracę lub jej warunków może podjąć walne zgromadzenie. Uchwała w tej sprawie powinna dotyczyć co najmniej jednego działu pracy lub wszystkich członków wykonujących pracę tego samego rodzaju. Zmiana spółdzielczego stosunku pracy na zwykły jest możliwa. Prawo spółdzielcze nie reguluje takiej sytuacji, co oznacza, że w takim przypadku do spółdzielczej umowy o pracę stosuje się odpowiednio przepisy prawa pracy. Takim przepisem jest art. 231 k.p., który stanowi, że w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy (przykład).

Wcześniejsze rozstanie

Spółdzielczą umowę o pracę można rozwiązać przed wygaśnięciem członkostwa w spółdzielni (z zachowaniem okresów wypowiedzenia przewidzianych w kodeksie pracy) tylko w wyjątkowych przypadkach, jak zmniejszenie na podstawie uchwały rady spółdzielni stanu zatrudnienia podyktowanego gospodarczą koniecznością oraz przyznanie członkowi prawa do emerytury. Bez wypowiedzenia natomiast – z przyczyn uzasadniających, według przepisów kodeksu pracy, takie rozwiązanie umowy bez winy pracownika. Członkowi, z którym rozwiązano spółdzielczą umowę o pracę w takim trybie, służy roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach. Jeżeli podjął on pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, ale nie dłuższy niż sześć miesięcy. Wcześniejsze rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę może nastąpić też z powodu wykluczenia ze spółdzielni (z przyczyn uzasadniających według przepisów prawa pracy rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika oraz ciężkiego naruszenia obowiązków członkowskich lub umyślnego działania na szkodę spółdzielni), co traktowane jest jak rozwiązanie przez zakład pracy umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika oraz wykreślenia z rejestru członków. Umowa wygasa wówczas z ustaniem członkostwa w spółdzielni.