Jakie będą konsekwencje takiej sytuacji, gdy kandydat na wójta zostaje wybrany na to stanowisko a jego żona jest w dyrektorem szkoły?

Jeśli małżonek dyrektora szkoły wygra wybory na wójta, nie będzie mógł objąć tego stanowiska. Zgodnie z ustawą z 7 września 1991 r. o systemie oświaty szkoła lub placówka oświatowa może być zakładana i prowadzona przez jednostkę samorządu terytorialnego. Z kolei ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2001 r. nr 142, poz.1591 z późń. zm.) określa, że edukacja publiczna jest zadaniem własnym gminy, a przedszkola, szkoły i placówki publiczne zakładane i prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego są jednostkami lub zakładami budżetowymi. Przepis art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie oświaty wskazuje, że działalnością szkoły kieruje dyrektor szkoły. Jest on nauczycielem mianowanym lub dyplomowanym zatrudnionym w szkole, któremu tylko powierzono funkcję kierowniczą na podstawie art. 36 ust. 1 ustawy o systemie oświaty. Dyrektor szkoły nie jest więc gminnym pracownikiem samorządowym - lecz nauczycielem, pełniącym funkcję kierownika samorządowej jednostki organizacyjnej jaką jest szkoła.

Udzielając odpowiedzi na postawione pytanie, zasadnicze znaczenie ma analiza ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (dalej ustawa). Została ona powołana w celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego i bezstronnego wykonywania zadań publicznych przez samorząd terytorialny. Przepis art. 26 ustawy stanowi, iż małżonkowie oraz osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia oraz w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli, nie mogą być zatrudnieni w jednostkach, o których stanowi art. 2 ustawy, tj. między innymi w urzędach gmin, jednostkach pomocniczych gmin oraz gminnych jednostkach i zakładach budżetowych, jeżeli powstałby między tymi osobami stosunek bezpośredniej podległości służbowej. Warto dodać, że zakaz wskazany w powyższym przepisie ma charakter bezwzględny, a więc gdy powstaje bezpośredni stosunek podległości między już zatrudnionymi pracownikami, niezbędne jest doprowadzenie przez podmiot zobowiązany do stanu zgodnego z treścią art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych. Burmistrz – a więc również wójt i prezydent miasta – na mocy art. 33 ust. 5 ustawy o samorządzie gminnym jest zwierzchnikiem służbowym także w stosunku do dyrektorów szkół prowadzonych przez "jego" gminę. Z punktu widzenia dyrektora szkoły istotny jest zapis art. 3 ustawy określający, że przepisów tej ustawy nie stosuje się do pracowników zatrudnionych w jednostkach wymienionych w art. 2, których status prawny określają odrębne przepisy. Tymczasem pełnienie stanowiska dyrektora szkoły jest tylko "funkcyjnym rozszerzeniem" nauczycielskiego stosunku pracy. Nauczycielski sens stosunku pracy dyrektora szkoły skutkuje tym, że do dyrektora mają zastosowanie inne uregulowania prawne niż ustawa o pracownikach samorządowych, czyli przede wszystkim Karta Nauczyciela oraz ustawa o systemie oświaty, będąca ustawą odrębną wobec ustawy o pracownikach samorządowych. W rezultacie dyrektor szkoły, tak jak każdy nauczyciel, nie jest pracownikiem samorządowym. W związku tym zakaz zajmowania stanowisk w jednostkach gminnych związanych z istnieniem bezpośredniej podległości służbowej a wynikający z art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych, nie będzie miał więc zastosowania do dyrektora szkoły.

Zupełnie odmienna jest natomiast sytuacja drugiego z małżonków, zajmującego stanowisko wójta. Do wójta, jako pracownika samorządowego nie można zastosować zwolnienia z art. 3 ustawy o pracownikach samorządowych. Wójt podlega zatem zakazowi z art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych. Ewentualne konsekwencje związane z naruszeniem tego przepisu dotyczyć mogą zatem jedynie pracownika samorządowego - w tym przypadku wójta. To właśnie on jest zobowiązany do doprowadzenia zaistniałej sytuacji do stanu zgodnego z prawem.

Podstawa prawna:
Art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz. U. z 2004 r. nr. 256, poz. 2572 z późn. zm.)
Art. 26 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. nr 223, poz. 1458 z późn. zm.).

Sylwia Galiszkiewicz, radca prawny, Chałas i Wspólnicy Kancelaria Prawna, oddział we Wrocławiu