Kiedy nie jesteśmy już w stanie zajmować się osobą chorą, starszą, niepełnosprawną, która wymaga całodobowej opieki, postępujmy przy wyborze miejsca dla niej rozważnie. Pomoc może być udzielana w domu, podczas dziennego pobytu w ośrodku wsparcia albo stałego zamieszkania w domu pomocy społecznej. W pierwszej kolejności skontaktujmy się z pracownikami ośrodka pomocy społecznej w miejscu zamieszkania. Tam uzyskamy informację o domach pomocy społecznej i dowiemy się wszystkiego na temat możliwości skierowania, odpłatności i umieszczenia w nim osoby bliskiej
WYDZIAŁY POLITYKI SPOŁECZNEJ W URZĘDACH WOJEWÓDZKICH W 2016 R PRZEPROWADZIŁY KONTROLĘ W: / Dziennik Gazeta Prawna
Dziennik Gazeta Prawna
Domy pomocy społecznej organizują podmioty publiczne i niepubliczne. Mogą być prowadzone:
- na zlecenie organu jednostki samorządu terytorialnego, przez organizacje pozarządowe w ramach działalności statutowej, kościół katolicki, inne kościoły lub związki wyznaniowe, organizacje społeczne, fundacje i stowarzyszenia,
- przez inne osoby prawne i osoby fizyczne.
Na działalność domu pomocy społecznej musi wydać zezwolenie wojewoda. On też prowadzi ich rejestr, który ogłasza corocznie do 30 czerwca w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Osoby, które mieszkają w domach pomocy społecznej, przebywają w nich na podstawie decyzji administracyjnej wydanej przez odpowiedni organ. Jeżeli przyszły mieszkaniec, ze względu na swój stan psychiczny, nie jest zdolny do wyrażenia zgody na zamieszkanie w DPS, o skierowaniu do niego orzeka sąd opiekuńczy. Rodzina nie może umieścić osoby niezdolnej do wyrażenia zgody na pobyt w takim miejscu wbrew jej woli bez zgody sądu.
Czym innym jest natomiast działalność gospodarcza polegająca na prowadzeniu placówki zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub w podeszłym wieku. Placówki te, prowadzone przez osoby fizyczne lub prawne, nie są domami pomocy społecznej. Działają pod różnymi nazwami (np. „dom spokojnej starości”, „dom opieki dla niepełnosprawnych”). Mogą być prowadzone w ramach działalności gospodarczej przez każdy podmiot, a także przez organizacje pozarządowe w ramach działalności statutowej.
Na prowadzenie takiej działalności konieczne jest również zezwolenie wydane przez wojewodę w drodze decyzji administracyjnej. Uzależnione jest to od spełnienia warunków i standardów oraz przedstawienia dokumentów określonych w przepisach ustawy o pomocy społecznej. Wojewoda prowadzi także rejestr tych placówek – jest on jawny. Pamiętajmy więc, że istnieją dwa rejestry wojewody dotyczące:
wdomów pomocy społecznej,
wplacówek prowadzonych w ramach działalności gospodarczej.
Decydując się na miejsce dla siebie lub kogoś z rodziny, zawsze trzeba sprawdzić, czy placówka posiada zezwolenie wojewody i figuruje w którymś z rejestrów.
Pobyt osoby niepełnosprawnej, chorej lub w podeszłym wieku w domu całodobowej opieki powinien być zawsze poprzedzony zawarciem umowy cywilnoprawnej między placówką a osobą, która w niej zamieszka (albo jej opiekunem prawnym). Odpłatność jest uzgadniana pomiędzy podmiotem prowadzącym a osobą korzystającą z usług w takiej formie. Przed podpisaniem umowy trzeba dokładnie zapoznać się z jej postanowieniami i zapisami regulaminu lub statutu placówki, jeśli takie obowiązują. Należy zwrócić uwagę, czy nie ma tam postanowień, które kształtują zobowiązania stron w sposób niekorzystny dla pensjonariusza. W umowie powinien być dokładnie opisany zakres oferowanych usług i inne świadczenia dodatkowo płatne. Pamiętajmy też, że każda zmiana umowy wymaga zgody osoby, z którą została zawarta. Organizacja, zakres i poziom świadczonych usług powinny uwzględniać zwłaszcza wolność, intymność, godność i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców domu oraz stopień ich fizycznej i psychicznej sprawności.
Jeżeli ktoś z rodziny zamieszka w publicznej lub prywatnej placówce, warto odwiedzać go jak najczęściej, także bez uprzedzenia o wizycie. Trzeba obserwować relacje personelu z mieszkańcami, jakość usług i sposób realizacji zawartych w umowie postanowień. W razie jakichkolwiek podejrzeń, że opieka sprawowana jest niewłaściwie, należy zgłosić spostrzeżenia wojewodzie. Ma on możliwość przeprowadzenia kontroli standardów usług socjalno-bytowych i przestrzegania praw osób tam przebywających.
Jak starać się o miejsce w domu pomocy społecznej
Skierowanie i umieszczenie w domu pomocy społecznej następuje na wniosek osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego. Wyjątkami są dwie sytuacje:
● gdy osoba ta lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na przyjęcie do DPS, a brak opieki zagraża życiu,
● jeżeli osoba wymagająca skierowania do DPS ze względu na stan psychiczny nie jest zdolna do wyrażenia na to zgody.
W obu przypadkach rodzina lub gminna instytucja zajmująca się pomocą społeczną może wystąpić do sądu opiekuńczego w miejscu zamieszkania tej osoby z wnioskiem o przyjęcie do DPS bez jej zgody.
Decyzję o skierowaniu i decyzję ustalającą opłatę za pobyt w DPS wydaje urząd gminy, w której mieszka zainteresowany, natomiast decyzję o umieszczeniu w konkretnym domu wydaje urząd gminy lub starosta powiatu prowadzącego dom. W przypadku domów regionalnych decyzje wydaje marszałek województwa.
Rodzaje domów pomocy społecznej
W zależności od tego, dla kogo są przeznaczone, DPS dzielą się na domy dla:
● osób w podeszłym wieku,
● osób przewlekle somatycznie chorych,
● osób przewlekle psychicznie chorych,
● dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie,
● dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie,
● osób niepełnosprawnych fizycznie,
● osób uzależnionych od alkoholu.
Opłaty za pobyt
Pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania mieszkańca. Ustala go w domu pomocy społecznej o zasięgu:
● gminnym – wójt (burmistrz, prezydent miasta),
● powiatowym – starosta,
● regionalnym – marszałek województwa,
i ogłaszają w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Koszt utrzymania w DPS może wahać się od 2800 do 3500 zł miesięcznie.
Do wnoszenia opłat za pobyt w DPS obowiązani są w kolejności:
● mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich – przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka – nie więcej niż 70 proc. dochodu mieszkańca lub dochodu dziecka,
● małżonek, zstępni (dzieci) przed wstępnymi (dziadkowie) – w drodze umowy cywilnoprawnej, przy czym osoba jest zwolniona z opłaty, jeżeli jej dochód nie przekracza kwoty 1929 zł albo dochód na członka jej rodziny nie przekracza 1542 zł,
● gmina, z której osoba została skierowana – uzupełnia kwotę brakującą do wysokości kosztu utrzymania.
Dochód przy ustalaniu odpłatności
Za dochód w pomocy społecznej uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, pomniejszoną o:
● miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych,
● składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach;
● kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.
Do tak ustalonego dochodu nie wlicza się także:
● jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego;
● zasiłku celowego;
● pomocy materialnej mającej charakter socjalny albo motywacyjny, przyznawanej na podstawie przepisów o systemie oświaty;
● wartości świadczenia w naturze;
● świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych;
● świadczenia pieniężnego i pomocy pieniężnej dla działaczy opozycji antykomunistycznej oraz osób represjonowanych z powodów politycznych,
● dochodu z powierzchni użytków rolnych poniżej 1 ha przeliczeniowego,
● świadczenia wychowawczego oraz dodatku wychowawczego.
Pod nadzorem wojewody
Nadzór nad domami opieki społecznej i placówkami opiekuńczymi należy do zadań wojewody. Ma on prawo do:
● żądania informacji, dokumentów i danych niezbędnych do sprawowania nadzoru i kontroli,
● swobodnego wstępu w ciągu doby do obiektów i pomieszczeń jednostki kontrolowanej,
● przeprowadzenia oględzin obiektów, składników majątku kontrolowanej jednostki oraz przebiegu określonych czynności objętych obowiązującym standardem,
● żądania od pracowników kontrolowanej jednostki udzielenia informacji w formie ustnej i pisemnej w zakresie kontroli,
● wzywania i przesłuchiwania świadków,
● zwrócenia się o wydanie opinii biegłych i specjalistów z zakresu pomocy społecznej.
Jeżeli podmiot, któremu wydano zezwolenie na prowadzenie domu pomocy społecznej lub placówki opiekuńczej, nie spełnia określonych wymagań, wojewoda może wezwać go do usunięcia wykrytych uchybień, ukarać finansowo, a nawet cofnąć zgodę na jego działanie.
Tak samo, a jednak inaczej
Jakie są więc najważniejsze różnice pomiędzy domami pomocy społecznej a placówkami, które zapewniają całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku w ramach prowadzonej działalności gospodarczej lub statutowej?
Różnica 1: skierowanie i odpłatność
W przypadku domów pomocy społecznej osoby kierowane i umieszczane są na podstawie decyzji administracyjnych wydawanych przez organ gminy lub starostę. Decyzją ustalana jest także opłata za pobyt w DPS, która nie może być wyższa niż 70 proc. dochodu mieszkańca. W przypadku placówek niepublicznych nie ustalono górnej granicy wysokości odpłatności za pobyt. O zapewnieniu osobie niesamodzielnej miejsca w DPS rozstrzygają jednostki samorządu w drodze postępowania administracyjnego – na podstawie odpowiedniego wniosku, natomiast w placówkach procedura dotycząca ubiegania się o miejsce jest bardzo uproszczona, ponieważ obowiązuje tylko umowa zawarta pomiędzy osobą zainteresowaną a podmiotem prowadzącym.
Różnica 2: kadra
DPS jest obowiązany zatrudnić nie mniej niż 2 pracowników socjalnych na stu mieszkańców. Określone są także minimalne wskaźniki zatrudnienia innych pracowników bezpośrednio zajmujących się wspieraniem mieszkańców. W przypadku placówek prywatnych nie obowiązują wskaźniki dotyczące zatrudniania kadry.
Różnica 3: kontrola
Gdy mają miejsce jakiekolwiek nieprawidłowości w funkcjonowaniu DPS, także w zakresie usług świadczonych mieszkańcowi, pracownicy właściwej jednostki organizacyjnej, w tym również pracownicy socjalni, mają możliwość szybkiego reagowania i eliminowania niepożądanych sytuacji. Natomiast w placówkach niepublicznych jedynie bliscy osoby tam przebywającej mogą zgłaszać zastrzeżenia do sposobu funkcjonowania takiego podmiotu, o ile interesują się jej sytuacją. Osoby samotne zdane są wyłącznie na pracowników placówki.
Różnica 4: liczba i rodzaj świadczeń
Zakres minimalnych wymagań w zakresie standardu w domach pomocy społecznej jest znacznie szerszy niż w placówkach opiekuńczych. Zatem warunki pobytu, korzystania z usług opiekuńczych i wspomagających są na znacznie wyższym poziomie niż w innych placówkach. Obowiązujący standard podstawowych usług określa rozporządzenie w sprawie domów pomocy społecznej. Dom pomocy społecznej świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne (w domach dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie) na poziomie obowiązującego standardu. Standardy te wyznaczają minimalne wymagania w zakresie:
● katalogu niezbędnych pomieszczeń w DPS,
● powierzchni i wyposażenia pokoi mieszkalnych, max. liczby osób w pokojach,
● warunków sanitarnych,
● wyżywienia i organizacji posiłków,
● zapewnienia niezbędnej odzieży i obuwia mieszkańcom nieposiadającym tych rzeczy,
● zapewnienia pomocy w utrzymaniu higieny osobistej i niezbędnej pielęgnacji,
● usług opiekuńczych i wspomagających, w tym dotyczące wskaźnika zatrudnienia pracowników zespołu terapeutyczno-opiekuńczego.
Z kolei opieka w placówce niepublicznej polega na świadczeniu przez całą dobę usług opiekuńczych i bytowych, które powinny uwzględniać stan zdrowia, sprawność fizyczną i intelektualną oraz indywidualne potrzeby i możliwości osoby przebywającej w niej, a także prawa człowieka, w tym w szczególności prawo do godności, wolności, intymności i poczucia bezpieczeństwa. Usługi opiekuńcze powinny zapewniać:
● pomoc w czynnościach życia codziennego,
● organizację czasu wolnego,
● pomoc w zakupie odzieży i obuwia,
● pielęgnację w chorobie oraz pomoc w korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych.
Budynek i jego otoczenie muszą być pozbawione barier architektonicznych, pokoje mieszkalne powinny spełniać standardy powierzchni, a placówka posiadać pokój dziennego pobytu służący jako jadalnia, pomieszczenie pomocnicze do prania i suszenia.
Podstawa prawna
Art. 22 pkt 3, art. 53–69 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2016 r. poz. 930, ze zm.). Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U. z 2012 r. poz. 964).