Co do zasady święta powinny być dla pracowników dniami odpoczynku. Oczywiście nie wszystkie, a tylko te wymienione w ustawie o dniach wolnych od pracy.
Wtedy pracownik nie powinien być zatem zmuszany do świadczenia pracy. Od generalnej zasady są jednak liczne wyjątki. Wszystkie wymienia kodeks pracy.
Określone branże i rodzaje zadań
Zgodnie z nim pracę w święto zlecić mogą pracodawcy zatrudniający pracowników:
- w ruchu ciągłym,
- przy pracy zmianowej,
- przy niezbędnych remontach,
- w transporcie i w komunikacji,
- w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych,
- przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,
- w rolnictwie i hodowli,
- przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, zwłaszcza w: zakładach świadczących usługi dla ludności, gastronomii, zakładach hotelarskich, jednostkach gospodarki komunalnej, zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych, jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę, zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku.
Handel odrębnie uregulowany
W sklepach praca w święta jest jednak zakazana. Zakaz nie dotyczy aptek i stacji benzynowych, ponieważ spełniają one definicję zakładów świadczących usługi dla ludności. W pozostałych pracodawca nie może zlecić wykonywania pracy w święto żadnemu z zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Jeśli zdecyduje się otworzyć placówkę, obsługiwać klientów może tylko on sam lub inne osoby pracujące na podstawie umów cywilnoprawnych.
Określone systemy czasu pracy
Podczas świąt mogą natomiast pracować, co oczywiste, pracownicy zatrudnieni w weekendowym systemie czasu pracy oraz przy wykonywaniu zadań polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub z wykorzystaniem urządzeń telekomunikacyjnych w rozumieniu przepisów prawa telekomunikacyjnego, odbieranych poza terytorium Polski, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi, niedziele i święta będące dniami ustawowo wolnymi od pracy w Polsce są u niego dniami pracy. Praca w święta będzie także dozwolona przy wykonywaniu zadań zapewniających możliwość świadczenia powyższych usług. Przytoczona regulacja (dot. świadczenia usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej) nie daje jednak podstaw do zobowiązania do pracy w święta wszystkich zatrudnionych, a jedynie wykonujących zadania polegające na świadczeniu usług w sposób opisany w przepisie lub zapewniających możliwość świadczenia takich usług. Tak wynika ze stanowiska Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 18 lutego 2014 r. w sprawie dozwolonej pracy w niedziele i święta.
Konieczność pracy w święta
Podobne zastrzeżenie można zresztą sformułować także wobec innych firm, spełniających przesłanki uchylające zakaz pracy w święta. I u nich bowiem dopuszczalność takiej pracy nie dotyczy wszystkich pracowników a tylko tych, których praca ze względu na jej rodzaj i stanowisko, jakie zajmują w organizacji, jest rzeczywiście niezbędna. Rodzaje czynności i stanowiska, w których praca w takie dni jest konieczna, powinny określać akty wewnątrzzakładowe takie jak np. układ zbiorowy pracy lub regulamin pracy.
Awaria znosi zakaz dla wszystkich
Jak widać, konieczność wykonywania obowiązków w święto dotyczy zwykle pracujących w określonych sektorach gospodarki, wykonujących wskazane w przepisach rodzaje pracy lub zatrudnionych w specyficznej organizacji czasu pracy. Są jednak wyjątkowe sytuacje, kiedy ani branża, ani rodzaj pracy, ani nawet system czasu pracy nie mają znaczenia. I nawet w firmach, w których praca w święto nie jest zwykle wykonywana, zatrudnieni muszą liczyć się z tym, że szef może ich wezwać do firmy. Praca w takim dniu może być bowiem wykonywana także w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
Odwołanie z urlopu jest możliwe, gdy obecność pracownika w zakładzie jest konieczna ze względu na wystąpienie okoliczności nieprzewidzianych w chwili rozpoczynania przez niego wypoczynku. Awaria jest niewątpliwie taką sytuacją. Konieczność jej usunięcia jest też jedną z przesłanek uzasadniających pracę w święto, dlatego pracodawca miał prawo ją zlecić.
Dni ustawowo wolne od pracy to wszystkie niedziele oraz:
● 1 stycznia – Nowy Rok,
● 6 stycznia – święto Trzech Króli,
● pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
● drugi dzień Wielkiej Nocy,
● 1 maja – święto państwowe,
● 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja,
● pierwszy dzień Zielonych Świątek,
● dzień Bożego Ciała,
● 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
● 1 listopada – Wszystkich Świętych,
● 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
● 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
● 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia
Podstawa prawa
Art. 1 ustawy z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 90). Art. 1519–art. 15110, art. 167 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666).