● Kiedy niania będzie musiała odprowadzać składki także ze zlecenia
● Pracuję jako niania na podstawie umowy uaktywniającej zawartej z rodzicami mojego podopiecznego we wrześniu ubiegłego roku. Moje miesięczne wynagrodzenie wynosi 1400 zł. Mam teraz okazję zarobić dodatkowo – zawarłam umowę-zlecenie z wynagrodzeniem ok. 1200 zł. Czy będę podlegała ubezpieczeniom także ze zlecenia? Czy skoro jestem zgłoszona do ZUS z tej pierwszej umowy, to z wynagrodzenia za zlecenie już nie będą mi potrącane składki?
Składki powinny być odprowadzane do ZUS z obydwu tytułów. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) określa, że sposób opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe osób świadczących pracę na podstawie umowy uaktywniającej reguluje ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat trzech. W myśl tej ustawy niania jest osobą fizyczną sprawującą opiekę nad dziećmi na podstawie umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Przy zbiegu umowy-zlecenia z umową uaktywniającą, na gruncie przepisów obowiązujących od 1 stycznia 2016 r. dotyczących podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z umów-zleceń, zastosowanie znajdą zasady obowiązujące dla zbiegu dwóch umów-zleceń. Zatem przy takim zbiegu, jeśli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorcy w danym miesiącu jest niższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę (obecnie 1850 zł), będzie on podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z innych tytułów, stosownie do art. 9 ust. 2c ustawy systemowej. W opisanym przypadku wobec nieosiągania przez nianię minimalnego wynagrodzenia z umowy uaktywniającej, będzie ona podlegała również obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy-zlecenia.
ⒸⓅ
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1 pkt 4 i 2d, art. 9 ust. 2c, art. 18 ust. 4 pkt 5a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.).
Art. 50 ust. 1 ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat trzech (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 157).
● Od kilku lat prowadzę mały punkt gastronomiczny, a obecnie mam zamiar rozszerzyć działalność o nową lokalizację i bogatszą ofertę. Chciałbym zatrudnić dodatkowego pracownika. Pomyślałem, że może to być moja dorosła córka, która ukończyła technikum gastronomiczne. Co prawda mieszkamy w jednym domu, ale z osobnym wejściem, córka utrzymuje się bez mojej pomocy i sama opłaca rachunki. Czy w tej sytuacji będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę czy jako osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności gospodarczej?
Wydaje się, że córka może być ubezpieczona jako pracownik. W myśl art. 8 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jeśli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. Za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność uważa się z kolei małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. Zatem o statusie osoby współpracującej decyduje współpraca przy prowadzeniu działalności oraz prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego. Czym jest wobec tego to prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego? Należy przez to rozumieć wspólne zamieszkiwanie, ale również wspólne zaspokajanie potrzeb czy załatwianie codziennych spraw życiowych ze środków pozostających w budżecie domowym. Nawet wspólny adres zamieszkania nie przesądza zatem o statusie osoby współpracującej przy prowadzeniu działalności przedsiębiorcy, jeśli z okoliczności wynika, że przedsiębiorca z najbliższym członkiem rodziny nie prowadzi wspólnego gospodarstwa, jak w opisanej sytuacji. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 2 lutego 1996 r., sygn. akt II URN 56/95, zamieszkiwanie z rodzicami dorosłych i pracujących dzieci wraz ze swoimi współmałżonkami nie może być automatycznie uznane za pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym. Co prawda wyrok zapadł na gruncie przepisów obowiązujących przed wejściem w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jednak pozostaje w tym zakresie aktualny. Oczywiście wszystko zależy od okoliczności konkretnej sprawy, dlatego ustalenie, z jakiego tytułu najbliższy członek rodziny będzie podlegał ubezpieczeniom, powinno być oceniane na gruncie konkretnego przypadku.
ⒸⓅ
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1, 2 i 11 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.).
● Wiem, że mój pracownik złożył na mnie doniesienie do ZUS. Spodziewam się więc kontroli lada dzień. Nie dostałem jednak żadnego pisma. Czy kontrola może się odbyć bez uprzedzenia? Czy może się odbyć w siedzibie ZUS?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba sięgnąć do przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa).
Zgodnie z art. 79 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, organy kontroli mają obowiązek zawiadomić przedsiębiorcę o zamiarze wszczęcia kontroli. Inspektor ZUS, który będzie prowadził postępowanie, doręcza zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli płatnikowi lub osobie przez niego upoważnionej. Kontrolę wszczyna się nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż przed upływem 30 dni od doręczenia zawiadomienia. Po upływie 30 dni wszczęcie kontroli wymaga ponownego zawiadomienia. Jednak na pisemny wniosek płatnika składek wszczęcie kontroli może nastąpić przed upływem 7 dni od doręczenia zawiadomienia.
Doręczenie zawiadomienia może się odbyć w dwojaki sposób:
wza pokwitowaniem za pośrednictwem operatora pocztowego,
wosobiście przez inspektora kontroli ZUS.
Jak wynika z art. 79 ust. 6 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli zawiera oznaczenie organu, datę i miejsce wystawienia, oznaczenie przedsiębiorcy, wskazanie zakresu przedmiotowego kontroli, podpis osoby upoważnionej do zawiadomienia. Jak z kolei wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z 8 maja 2014 r., sygn. akt III SA/Gd 100/14, „ponieważ art. 79 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej wskazuje na takie konieczne elementy zawiadomienia jak oznaczenie organu, datę i miejsce wystawienia, zakres kontroli i podpis oraz określa czas, w jakim powinno być doręczone, należy przyjąć, że zawiadomienia dokonuje się na piśmie”.
W niektórych przypadkach ZUS nie wyśle jednak przedsiębiorcy zawiadomienia. Stanie się tak m.in. wtedy, gdy:
wpłatnik składek nie przebywa w miejscu zamieszkania lub zameldowania będącego siedzibą firmy lub miejscem prowadzenia działalności,
wdoręczanie pism na podane adresy było bezskuteczne lub utrudnione.
Kontrolę przeprowadza się w miejscach wskazanych w art. 90 ust. 1 ustawy systemowej, tj. w siedzibie płatnika składek oraz w miejscach prowadzenia przez niego działalności. Jednak za zgodą płatnika kontrola może zostać przeprowadzona w siedzibie ZUS, jeżeli może to usprawnić ten proces. Zgodę na prowadzenie czynności kontrolnych w siedzibie ZUS płatnik składek wyraża na piśmie.
Czynności kontrolne bez zgody płatnika prowadzi się w siedzibie terenowej jednostki organizacyjnej ZUS w przypadku, gdy wyznaczone przez niego pomieszczenie (art. 88 ust. 1 pkt 3 ustawy systemowej):
wnie spełnia warunków technicznych (w szczególności brak miejsca do pisania, siedzenia, panuje niska temperatura, nie jest zabezpieczone przed hałasem, stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia),
wnie posiada zabezpieczenia przed uszkodzeniem lub zniszczeniem oraz dostępem do dokumentacji przez osoby nieuprawnione.
Ponadto czynności kontrolne bez zgody płatnika prowadzi się w siedzibie jednostki ZUS, jeżeli charakter czynności tego wymaga (art. 90 ust. 4 ustawy systemowej), gdy:
wzachodzi konieczność przesłuchania świadka, ubezpieczonego – byłego pracownika płatnika składek,
wpłatnik nie zgłosił zmiany adresu siedziby do ZUS, jak również nie dokonał wykreślenia i zmiany adresu siedziby firmy w ewidencji działalności gospodarczej lub KRS, a pod wskazanym adresem działalność nie jest prowadzona.
Zasadą jest więc pisemne zawiadomienie o terminie kontroli ze strony ZUS, zaś sama kontrola może się odbywać nie tylko w firmie przedsiębiorcy, lecz także w siedzibie terenowej jednostki ZUS.
ⒸⓅ
Podstawa prawna
Art. 79 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 584 ze zm.).
Art. 88 ust. 1 pkt 3, art. 90 ust. 1 i 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.).
● Prowadzę działalność gospodarczą. Obecnie nie zatrudniam pracowników. Z przyczyn rodzinnych muszę zawiesić prowadzenie firmy. Jak to wpłynie na moje obowiązki wobec ZUS? Czy ZUS weźmie pod uwagę datę zgłoszenia tego faktu, czy rzeczywistego zaprzestania działalności?
Zgodnie z art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą od dnia rozpoczęcia jej wykonywania aż do jej zaprzestania. Nie dotyczy to okresu, w którym wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Sąd Najwyższy w wyroku z 5 kwietnia 2016 r., sygn. akt I UK 196/15, podkreślił zaś, że skoro obowiązek ubezpieczenia osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą wynika z faktycznego prowadzenia tej działalności, to w konsekwencji o wyłączeniu z tego ubezpieczenia decyduje zaprzestanie jej wykonywania. O zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej nie decyduje więc złożenie do organu rentowego wniosku o wyrejestrowanie z ubezpieczenia społecznego, jeżeli działalność gospodarcza jest nadal prowadzona (por. np. wyrok SN z 12 listopada 2007 r., sygn. akt I UK 147/07). Zawieszenie działalności nie powoduje obowiązku wyrejestrowania się z ubezpieczeń społecznych, zaś wznowienie wykonywania tej działalności nie wymaga ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń (art. 36a ust. 4 ustawy systemowej).
W art. 14a ust. 1 i 1a ustawy o swobodzie działalności gospodarczej wskazano, że przedsiębiorca niezatrudniający pracowników może zawiesić wykonywanie działalności gospodarczej na okres od 30 dni do 24 miesięcy. Taki przedsiębiorca, o ile prowadził firmę przez co najmniej sześć miesięcy, ma też prawo ją zawiesić na okres do trzech lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie piątego roku życia (wyjątkowo na okres do sześciu lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia).
Okres zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej rozpoczyna się od dnia wskazanego we wniosku o wpis informacji o zawieszeniu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, nie wcześniej niż w dniu złożenia wniosku, i trwa do dnia złożenia wniosku o wpis informacji o wznowieniu wykonywania działalności gospodarczej lub do dnia wskazanego w tym wniosku.
W okresie zawieszenia przedsiębiorca nie ma obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia, o ile rzeczywiście zaprzestał jej prowadzenia. Jak wspomniano wcześniej, można ją zawiesić na okres od 30 dni do 24 miesięcy. Ale należy być czujnym, ponieważ po zmianach w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, które weszły w życie w maju 2016 r. (art. 34 ust. 5), przedsiębiorca jest automatycznie wykreślany z CEIDG, m.in. w przypadku niezłożenia wniosku o wpis informacji o wznowieniu wykonywania działalności gospodarczej przed upływem 24 miesięcy od dnia jej zawieszenia. Dodać też należy, że możliwość zawieszenia działalności dotyczy jedynie przedsiębiorców niezatrudniających pracowników. Gdy przedsiębiorca kogoś w przyszłości zatrudni, utraci prawo do korzystania z takiej możliwości.
Podstawa prawna
Art. 13 pkt 4, art. 36a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.).
Art. 14a, art. 34 ust. 5 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 584 ze zm.).