Ubezpieczony otrzyma je jedynie wówczas, gdy błędne orzeczenie wydano tylko z winy ZUS. Nie zostaną wypłacone, jeżeli rozstrzygające okoliczności pojawiły się dopiero przed sądem
Obowiązek zapłaty przez ZUS odsetek za opóźnienie jest uregulowany w sposób szczególny, zupełnie odmienny od zasad przyjętych w prawie cywilnym. Zgodnie z art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jeżeli zakład w terminach przewidzianych w przepisach nie ustalił prawa do świadczenia lub go nie wypłacił, jest zobowiązany do wypłaty odsetek w wysokości odsetek ustawowych. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które zakład nie ponosi odpowiedzialności. Przepis ten stosuje się także do płatników zobowiązanych do wypłaty świadczeń (np. wypłaty zasiłków chorobowych).
Nieprawidłowa interpretacja
ZUS jest zobowiązany do wypłaty odsetek, jeżeli opóźnienie w wypłacie świadczenia (np. emerytury, renty lub zasiłku) wynika z jego błędu polegającego na nieprawidłowej wykładni lub niewłaściwym zastosowaniu prawa albo błędu w ustaleniach faktycznych, będącego skutkiem naruszenia przepisów proceduralnych. Nieprawidłowa wykładnia lub niewłaściwe zastosowanie prawa polega na tym, że ZUS wydaje decyzję nieprawidłową mimo prawidłowo i kompletnie zebranego materiału dowodowego. Jeżeli zatem ZUS dokonał nieprawidłowej wykładni lub błędnego zastosowania prawa, to ubezpieczonemu należą się odsetki od kwoty świadczenia przyznanego wyrokiem sądu, liczone od upływu terminu, w którym ZUS powinien był wydać prawidłową decyzję uwzględniającą wniosek.
Odsetki nie będą jednak wypłacone, gdy ZUS nie ponosi winy w opóźnieniu, a także gdy jest ono skutkiem innych przyczyn, niezależnych od organu rentowego. Takimi okolicznościami mogą być np. opóźnienie wnioskodawcy w przedstawieniu niezbędnych dokumentów lub innych dowodów (np. zeznań świadków), zaniechanie złożenia koniecznych wyjaśnień czy podanie przez niego błędnego adresu. Jeśli więc dopiero w postępowaniu sądowym po złożeniu odwołania ubezpieczony złoży nowe dokumenty i sąd przeprowadzi z nich dowód, co doprowadzi do ostatecznego wyjaśnienia sprawy, to nie można wówczas mówić o okolicznościach, za które odpowiada ZUS. Jego odpowiedzialność za odsetki byłaby w takim przypadku wyłączona. Jeżeli bowiem zmiana decyzji ZUS w postępowaniu sądowym będzie uzasadniona ustaleniami co do takich okoliczności, które nie były i nie mogły być znane ZUS, to nie będzie podstaw do uznania, że opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność. Podobnie wskazywał m.in. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 29 maja 2014 r., sygn. akt III AUa 2071/13. [przykład]
Gdy chodzi o emeryturę lub rentę
Dla opóźnienia w przyznaniu rent lub emerytur istotne znaczenie ma art. 118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, według którego organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej niezbędnej okoliczności. W razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem sądu, za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu do ZUS prawomocnego wyroku – tylko w tych przypadkach, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Sąd, wydając wyrok, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Z urzędu orzeka o odpowiedzialności ZUS za opóźnienie, co ma znaczenie dla ewentualnego żądania odsetek. Warto jednak przypomnieć, że brak orzeczenia sądu o odpowiedzialności ZUS za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji nie pozbawia ubezpieczonego prawa do odsetek za opóźnienie (uchwała Sądu Najwyższego z 24 marca 2011 r., sygn. akt I UZP 2/11). Może on więc dochodzić ich zapłaty, nawet jeśli sąd w ogóle nie wypowiedział się w tym zakresie.
Dla prawa do odsetek istotne jest stwierdzenie, czy ZUS w ramach udzielonych mu kompetencji i nałożonych obowiązków podjął określone działania zmierzające do ustalenia prawa i wyjaśnienia związanych z tym okoliczności.
Przy ocenie niezdolności
W postępowaniu przed ZUS ustalenie istnienia niezdolności do pracy może być dokonane wyłącznie na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika. Zarówno lekarz orzecznik, komisja lekarska, jak i główny lekarz orzecznik oddziału działają w ramach organu rentowego. Dlatego też ich ewentualne błędy muszą być uznane za błędy ZUS ze wszystkimi konsekwencjami, także w zakresie odsetek. ZUS odpowiada więc za dokonanie niewłaściwej oceny stanu zdrowia osoby ubiegającej się o świadczenie przez lekarza orzecznika lub głównego lekarza orzecznika oddziału, która skutkowała wydaniem błędnej decyzji w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, w szczególności gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia. Tak też wskazywano w wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 23 czerwca 2016 r., sygn. akt III AUa 2065/15. Jednak nie można mówić o okoliczności, za którą ZUS ponosi odpowiedzialność, wtedy gdy rozpoznanie lekarzy leczących ubezpieczonego jest niekonsekwentne, opinie biegłych sądowych lekarzy potwierdzają stanowisko ZUS i nie ma jednolitości w poglądach medycznych biegłych sądowych. Podobnie wypowiadał się Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 26 sierpnia 2015 r., sygn. akt III AUa 439/15. W razie takich rozbieżności w opiniach biegłych, a co za tym idzie, konieczności przeprowadzenia uzupełniających badań ubezpieczonego sąd nie stwierdzi odpowiedzialności ZUS i ten będzie wolny od obowiązku zapłaty odsetek, jeśli wypłaci rentę w ciągu 30 dni od daty wpływu prawomocnego wyroku sądu.
!Wina ZUS może być uznana tylko wtedy, gdy dysponował pełnym materiałem dowodowym w momencie wydania decyzji.
PRZYKŁAD
Dodatkowe dokumenty
Pan Andrzej złożył w styczniu 2015 r. wniosek o wcześniejszą emeryturę. ZUS odmówił mu jednak jej przyznania, bo nie udowodnił, że ma 15 lat stażu pracy w szczególnych warunkach. Nie miał bowiem świadectw pracy ze wszystkich zakładów, w których pracował. Złożył odwołanie od decyzji, a w trakcie procesu odnalazł dodatkowe dokumenty potwierdzające zatrudnienie w szczególnych warunkach.
Sąd we wrześniu 2016 r. zmienił decyzję ZUS i przyznał emeryturę panu Andrzejowi wstecznie od stycznia 2015 r.
ZUS nie wypłaci jednak odsetek za opóźnienie, bo w momencie wydawania zaskarżonej decyzji nie dysponował pełnym materiałem dowodowym.
Podstawa prawna
Art. 85 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963).
Art. 118 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.).