Wójt, burmistrz lub prezydent miasta może przyznać nieubezpieczonemu pacjentowi na 90 dni prawo do świadczeń opieki zdrowotnej. Dzięki temu szpital otrzyma zapłatę za leczenie takiej osoby.
Zdarza się, że do ZOZ trafia pacjent w tzw. stanie nagłym (stan nagłego zagrożenia zdrowotnego), który nie posiada ubezpieczenia zdrowotnego. Co oczywiste, ZOZ nie może odmówić takiej osobie udzielenia pomocy medycznej. Zabrania tego art. 7 ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2007 r. nr 14, poz. 89 z późn. zm.). Teoretycznie w takiej sytuacji koszt udzielonych świadczeń zdrowotnych, co do zasady, powinien pokryć sam pacjent. Jednak powstaje problem, gdy nie ma on odpowiednich środków. Wówczas ZOZ ponosi straty. Nie musi tak być, bo istnieje prawna możliwość odzyskania poniesionych wydatków. Umożliwia to ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 z późn. zm.). Przewiduje ona, że świadczeniodawca (np. ZOZ), który udziela świadczenia pacjentowi w stanie nagłym, może zwrócić się do wójta (burmistrza, prezydenta) gminy o wydanie decyzji potwierdzającej prawo tego pacjenta do świadczeń opieki zdrowotnej. Jest to jednak ograniczone pewnymi warunkami (art. 2 ust. 1 pkt 2). Otóż pacjent ten powinien:
• posiadać obywatelstwo polskie,
• posiadać miejsce zamieszkania na terytorium RP,
• spełniać kryterium dochodowe, o którym mowa w art. 8 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2008 r. nr 115, poz. 728 z późn. zm.) oraz nie posiadać własnych zasobów majątkowych.
Spełnienie wspomnianych kryteriów, w tym dochodowego, ostatecznie bada wójt. ZOZ (świadczeniodawca) musi jednak złożyć stosowny wniosek (art. 54 ust. 4). Ustawa nie wskazuje konkretnego terminu do jego wniesienia. Zastrzega jednak, iż powinno to nastąpić niezwłocznie po udzieleniu świadczenia. Należy także pamiętać, że stosowną decyzję może wydać wójt gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania pacjenta. Zatem nie ma znaczenia adres zameldowania. Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu (art. 25 k.c.). Oczywiście, może to być także inna gmina niż ta, w której ma siedzibę ZOZ.
Na podstawie wniosku ZOZ gmina przeprowadza stosowną procedurę, w wyniku której przyzna (albo odmówi) pacjentowi prawo do świadczeń opieki zdrowotnej. Następuje to w formie decyzji administracyjnej. Prawo to przysługuje przez 90 dni od dnia określonego w decyzji. Co jednak najważniejsze, decyzja stanowi podstawę do uzyskania przez ZOZ środków finansowych.
Oczywiście stosowny wniosek może (i powinien) złożyć sam pacjent. W odpowiednim momencie ZOZ powinien go do tego zachęcić. Zazwyczaj jednak osoba taka, gdy już otrzyma pomoc medyczną, nie interesuje się kwestią pokrycia jej koszów.
Nieco inaczej jest w przypadku pacjentów nieubezpieczonych, którzy oczekują udzielenia świadczeń medycznych w stanie innym niż nagły. Wówczas ZOZ - mogąc odmówić świadczeń - powinien poinformować taką osobę o możliwości złożenia wniosku do wójta o wydanie decyzji przyznającej prawo do świadczeń.
Należy także podkreślić, iż niezależnie od posiadania ubezpieczenia zdrowotnego prawo do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych na zasadach określonych w ww. ustawie mają również osoby posiadające obywatelstwo polskie i posiadające miejsce zamieszkania na terytorium RP, które:
• nie ukończyły 18 roku życia
• są w okresie ciąży, porodu i połogu.
W ich przypadku - niezależnie, czy jest to stan nagły czy też nie - ZOZ powinien udzielić pomocy medycznej, której koszt poniesie budżet państwa (za pośrednictwem NFZ). Kwestię tę reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z 18 lipca 2008 r. w sprawie sposobu i trybu finansowania z budżetu państwa świadczeń opieki zdrowotnej (Dz.U. nr 137, poz. 858). Zasada ta dotyczy także innych szczególnych grup osób uprawnionych (m.in. art. 12).