W postępowaniu przed sądem odmowa przedstawienia przez stronę dowodów lub wykonania zarządzeń może spowodować ukaranie jej grzywną lub nieprzyznanie jej kosztów procesu.
Przede wszystkim sąd pracy w ramach swobodnej oceny dowodów, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału oceni, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu (art. 233 par. 2 k.p.c.).
Utrudnienia lub przeszkody stawiane przez stronę mogą wiązać się z odmową przedstawienia dokumentu, z niewskazaniem, gdzie ten dokument się znajduje, z odmową zeznawania, złożenia przyrzeczenia lub próby pisma celem ustalenia - za pomocą dowodu z opinii biegłego grafologa - autentyczności podpisu. Powołany przepis art. 233 par. 2 k.p.c. odnosi się także do wszelkich wypadków udaremnienia postępowania choćby poprzez zniszczenie dowodów (np. zniszczenie ewidencji czasu pracy w sprawie o wygrodzenie za godziny nadliczbowe). Wszystkie te zachowania strony mogą spowodować ostatecznie przegranie przez nią sprawy przed sądem pracy.
Konsekwencje odmowy wykonania zarządzeń przez stronę określa też art. 177 par. 5 i 6 k.p.c., zgodnie z którym sąd może zawiesić postępowanie z urzędu w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy albo gdy na skutek braku lub wskazania złego adresu powoda albo niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub niewykonania przez powoda innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu.
Zasadą w procesie cywilnym jest, że niewykonanie zarządzeń sądu nie łączy się ze stosowaniem wobec strony środków represji. W postępowaniu przed sądem pracy wprowadzono wyjątek od tej zasady. Wynika on z art. 475 k.p.c. i stanowi on, że jeżeli strona bez usprawiedliwionych powodów nie wykona w toku postępowania postanowień lub zarządzeń, sąd może skazać ją na grzywnę według przepisów o karach za niestawiennictwo świadka i odmówić przyznania kosztów lub zastosować jeden z tych środków; nie może jednak nakazać przymusowego sprowadzenia jej do sądu.
Artykuł 475 k.p.c. przewiduje dwie sankcje za niewykonanie przez stronę bez usprawiedliwionych powodów postanowień lub zarządzeń sądu. Pierwszą z nich jest grzywna, na którą może być skazana indywidualnie oznaczona osoba fizyczna, a gdy stroną jest jednostka organizacyjna - jej pracownik odpowiedzialny za wykonanie postanowień i zarządzeń lub kierownik tej jednostki. Jeżeli stroną podlegającą ukaraniu grzywną jest żołnierz w czynnej służbie wojskowej, o ukaranie sąd występuje do dowódcy jednostki wojskowej, w której pełni on służbę, a o ukaranie funkcjonariusza Policji, Biura Ochrony Rządu, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego lub Straży Granicznej - do jego przełożonego. Grzywnę wymierza się w kwocie do jednego tysiąca złotych. Po wymierzeniu grzywny sąd pracy może stronę ponownie wezwać do wykonania zarządzenia (do osobistego stawiennictwa), a w razie niezastosowania się strony do tego wezwania, ponownie skazać ją na grzywnę. Nie można natomiast zarządzić przymusowego sprowadzenia strony do sądu. Strona w ciągu tygodnia od daty doręczenia jej postanowienia skazującego go na grzywnę lub na pierwszym posiedzeniu, na które zostanie wezwana, może usprawiedliwić swe niestawiennictwo. W razie usprawiedliwienia niestawiennictwa sąd zwolni stronę od grzywny. Na postanowienie skazujące stronę na grzywnę przysługuje zażalenie. Drugą sankcją przewidzianą w powołanym przepisie jest odmowa przyznania stronie w całości lub w części kosztów procesu. Chodzi tutaj o koszty procesu należne stronie od przeciwnika. Sankcja ta może być stosowana samoistnie lub obok grzywny.
ANDRZEJ MAREK
sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy
