Tylko do końca 2008 roku przyznawane po raz pierwszy renty będą obliczane według starych zasad. Osoby urodzone przed 1949 rokiem oraz kontynuujące pobieranie renty będą mieć wyliczane świadczenia na starych zasadach. Ubezpieczeni, którzy będą mieć ponad 18-miesięczną przerwę w otrzymywaniu rent, otrzymają nowe świadczenia.
W całej Polsce do oddziałów ZUS zgłaszają się renciści zaniepokojeni sprzecznymi doniesieniami dotyczącymi zasad ustalania wysokości świadczeń. Pracownicy ZUS informują osoby ubiegające się po raz pierwszy o renty, żeby składali wnioski z dokumentacją medyczną do końca tego roku. Tylko w ten sposób mogą sobie zagwarantować, że ich renty będą ustalane według obecnych zasad. Najwięcej problemów z wyliczaniem świadczeń będą mieć osoby, które w przeszłości otrzymywały renty, a o nowe wystąpią po 18-miesięcznej przerwie w ich pobieraniu.

Nowe świadczenia

Od 1 stycznia 2009 roku pierwsze osoby oszczędzające w otwartych funduszach emerytalnych otrzymają świadczenia z dwóch filarów. Wysokość nowych emerytur będzie zależeć od sumy składek zgromadzonych na koncie w OFE i ZUS. Zmiany te wymusiły konieczność wprowadzenia nowych mechanizmów ustalania wysokości rent z tytułu niezdolności do pracy. Wysokość rent będzie, podobnie jak emerytur, zależeć od kwoty zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego.
- Osoby opłacające składki otrzymają niższe świadczenia, niż gdyby przy takich samych dochodach miały ustalane renty według obecnie obowiązujących zasad. Zacznie obowiązywać zasada, że ile wpłaciłeś do systemu emerytalnego, tyle dostaniesz w formie świadczenia - mówi Bogna Nowak-Turowiecka, ekspert ubezpieczeniowy z Konfederacji Pracodawców Polskich.
Wskazuje, że reforma była konieczna, bo inaczej system emerytalny stałby się niewypłacalny. Zwraca jednak uwagę, że ochrona młodych osób niezdolnych do dalszej pracy zawodowej, które krótko oszczędzały na przyszłą emeryturę, będzie polegać na uzupełnieniu ich stażu ubezpieczeniowego, a tym samym kapitału na emeryturę, do pełnych 30 lat.

Graniczna data

Najwięcej wątpliwości ubezpieczonych dotyczy nie tyle sposobu obliczania świadczenia, ale tego, do kiedy będzie można ubiegać się o stare renty. Zgodnie z ustawą z 17 października 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw (czeka na podpis prezydenta), osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które 1 stycznia 2009 r. mają ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, będą otrzymywać świadczenia wyliczone według dotychczasowych zasad.
- Także w odniesieniu do osób, którym po nowym roku zostanie przywrócona renta z tytułu niezdolności do pracy obliczona wcześniej według starych zasad, ustalenie wysokości renty nie ulegnie zmianie - wyjaśnia Halina Wolińska, dyrektor Departamentu Świadczeń Emerytalno-Rentowych Centrali ZUS.
Zwraca też uwagę, że na starych zasadach będą też ustalane renty dla ubezpieczonych urodzonych przed 1949 r. Przypomina, że w Polsce w ostatnim okresie tylko nieliczne osoby otrzymywały renty stałe. Pozostałe osoby, których stan zdrowia rokował możliwość powrotu do zdrowia, otrzymywały renty na okres wskazany w orzeczeniu lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej.
- Wiele osób po rencie wracało do pracy, gdyż wcześniejsze przyczyny niezdolności do pracy ustały. Może się jednak zdarzyć, że osoba po przepracowaniu jakiegoś okresu ponownie staje się niezdolna do pracy. W takim jednak przypadku lekarz orzecznik musi stwierdzić, kiedy powstała niezdolność do pracy - mówi Halina Wolińska.

Decyzja orzecznika

Osobą decydującą o prawie do renty z tytułu niezdolności jest właśnie lekarz orzecznik ZUS. Na podstawie posiadanej dokumentacji medycznej z okresu, kiedy osoba ubezpieczona pracowała - już po okresie pobierania renty - to właśnie lekarz orzecznik będzie musiał ustalić, czy ponowna niezdolność do pracy powstała w okresie 18 miesięcy od ustania prawa do wcześniej pobieranej renty. Jeśli tak będzie, to kolejna renta będzie ustalana według starych zasad, czyli zostanie przywrócone prawo do wcześniej ustalonej renty.
- W innym przypadku osoba taka otrzyma świadczenie ustalone według nowych reguł - podkreśla Halina Wolińska.
Przy czym nie będzie mieć znaczenia, czy pracownik ubiegający się o rentę początkowo chorował na przykład na pylicę płuc, a dopiero później zachoruje na serce.
- Taka osoba dalej będzie pobierać rentę, gdyż ważne jest istnienie niezdolności do pracy, a nie przyczyna tej niezdolności - dodaje Halina Wolińska.
Eksperci zwracają uwagę, że utrata prawa do renty zawsze jest związana z odzyskaniem zdolności do pracy. Osobom tym zostanie przywrócona renta, jeżeli w okresie 18 miesięcy od ustania prawa do renty, staną się niezdolne do pracy.

Mieszane renty

Przyjęta przez Sejm ustawa przewiduje, że w latach 2009-2013 świadczenia będą wypłacane na podstawie tzw. mieszanego sposobu ich obliczania. Część będzie wyliczana według nowych, a część według starych zasad.
- Takie rozwiązanie pozwoli płynnie przejść między starymi i nowymi zasadami. Z upływem czasu będzie jednak wzrastać liczba osób otrzymujących nowe renty - mówi Anna Misiak z Zespół Doradztwa dla Pracodawców MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy.
Dodaje, że zmniejszy to także zainteresowanie otrzymaniem za wszelką cenę renty na starych zasadach.
Natomiast Anna Krakowiak z Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy zwraca uwagę, że renty są obecnie najczęściej przyznawane na określony czas.
- Z tego powodu coraz więcej osób będzie mieć wyliczane świadczenia na nowych zasadach - mówi Anna Krakowiak.
1,3 mln osób pobiera z ZUS renty z tytułu niezdolności do pracy