Prawidłowe udokumentowanie niepełnosprawności pracownika jest równie ważne dla obu stron stosunku pracy. Pracownik może wylegitymować się dokumentem pozwalającym mu skorzystać z należnych mu uprawnień, a pracodawca może wykazać się spełnianiem warunków uprawniających go do zmniejszenia wpłat na PFRON lub uzyskania pomocy publicznej związanej z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych.

Za osoby niepełnosprawne uznaje się wyłącznie osoby legitymujące się dokumentem wymienionym w art. 1 lub 62 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Zasadniczym rodzajem orzeczeń potwierdzających niepełnosprawność jest orzeczenie o znacznym, umiarkowanym lub lekkim stopniu niepełnosprawności, wydawane przez zespół ds. orzekania o niepełnosprawności.
W szczególności w braku takiego orzeczenia można zgodnie z art. 62 ustawy o rehabilitacji na orzeczenia o stopniu niepełnosprawności przełożyć niektóre orzeczenia wydane przed 1 stycznia 1998 r.:
  •  orzeczenie o stałej lub długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym przekłada się na lekki stopień niepełnosprawności, a gdy stwierdzono konieczność pobierania zasiłku pielęgnacyjnego - na znaczny stopień niepełnosprawności,
  •  orzeczenia o zaliczeniu do I, II lub III grupy inwalidów przekładają się odpowiednio na znaczny, umiarkowany lub lekki stopień niepełnosprawności. Przełożenie to dotyczy zarówno grup orzekanych na podstawie ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. nr 40, poz. 267 z późn. zm.), jak i rozstrzygnięć dotyczących inwalidztwa związanego z ogólnym stanem zdrowia, o którym orzekły przed 1 stycznia 1998 r. resortowe komisje orzekające podległe MON i MSWiA. Natomiast orzeczenia komisji resortowych, zawierające wyłącznie rozstrzygnięcie dotyczące inwalidztwa I lub II grupy pozostającego w związku ze służbą, można przełożyć odpowiednio na znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności.
Wspomniane ograniczenie odnoszące się do daty wydania orzeczenia dotyczy orzeczenia aktualnego, którym legitymuje się pracownik, np. jeżeli pracownik otrzymał orzeczenie o zaliczeniu do II grupy inwalidztwa (np. w związku ze służbą) i orzeczenie to ostało wydane w 1997 roku, a następnie zostało ponowione w 2004 roku (nawet w tej samej treści), to osoba legitymująca się wyłącznie takim orzeczeniem nie może być uznana za osobę niepełnosprawną w rozumieniu ustawy. Orzeczenia dotyczącego niepełnosprawności tej osoby nie dotyczy bowiem art. 62 ustawy, który miałby być podstawą tego przełożenia, bo odnosi się wyłącznie do stanów i orzeczeń istniejących przed dniem wejścia w życie ustawy o rehabilitacji, a więc przed 1 stycznia 1998 r.
Decyzja orzecznika ZUS
Natomiast, bez względu na datę wydania, można zgodnie z art. 5 ustawy o rehabilitacji traktować na równi z orzeczeniami o stopniu niepełnosprawności także orzeczenia lekarza orzecznika ZUS o niezdolności do pracy lub celowości przekwalifikowania zawodowego:
  •  na lekki stopień niepełnosprawności przekłada się orzeczenie o celowości przekwalifikowania zawodowego wydane w okresie od 1 stycznia do 16 sierpnia 1998 r. oraz wydane w innym okresie orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy,
  •  na umiarkowany stopień niepełnosprawności przekłada się orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy wydane w okresie od 1 stycznia do 16 sierpnia 1998 r. oraz wydane w innym okresie orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy,
  •  na znaczny stopień niepełnosprawności przekłada się orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji lub orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy, jeżeli zostały wydane w okresie od 1 stycznia do 16 sierpnia 1998 r. oraz wydane w innym okresie orzeczenie, w którym orzecznik stwierdził zarówno niezdolność do samodzielnej egzystencji, jak i całkowitą niezdolność do pracy.
Ustawa z 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, która wejdzie w życie 30 lipca 2007 r., modyfikuje katalog orzeczeń lekarza orzecznika ZUS przekładających się na znaczny stopień niepełnosprawności. Został on poszerzony o orzeczenia o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Dotychczas orzeczenia te nie potwierdzały niepełnosprawności, ponieważ art. 5 pkt 1 ustawy o rehabilitacji wyraźnie odnosił się do orzeczenia zawierającego zarówno rozstrzygnięcie całkowicie niezdolny do pracy jak i niezdolny do samodzielnej egzystencji. Teraz orzeczenie odnoszące się wyłącznie do niezdolności do samodzielnej egzystencji, wydawane np. osobom, które osiągnęły wiek emerytalny, będą honorowane przy dokumentowaniu znacznego stopnia niepełnosprawności.
Wyroki sądowe
Istotnym problemem, który w ostatnim czasie wprowadził wiele wątpliwości dotyczących dokumentowania niepełnosprawności, jest to, czy wyroki sądowe mogą dokumentować niepełnosprawność.
Należy jednak zauważyć, że niezależnie od tego, czy wyrok został wydany po zakończeniu postępowania instancyjnego dotyczącego orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, czy w wyniku postępowania niezwiązanego wprost z postępowaniem instancyjnym (np. odwołania od decyzji rentowej ZUS opartej m.in. na przesłankach określonych w orzeczeniu o niezdolności o pracy wydanym przez lekarza orzecznika ZUS), wyrok taki modyfikuje treść orzeczenia odpowiednio o stopniu niepełnosprawności lub orzeczenia lekarza orzecznika ZUS o niezdolności do pracy.
Należy bowiem podkreślić, że na tle orzecznictwa SN nawet w przypadku postępowania przed sądem odnoszącym się do decyzji rentowej, a więc do dokumentu nieuznawanego w myśl ustawy o rehabilitacji za dokument potwierdzający niepełnosprawność, przedmiotem tego postępowania może być także kwestia daty powstania niezdolności do pracy czy jej stopnia. Oznacza to, że przed sądem toczy się spór także w zakresie, którego dotyczyło orzeczenie lekarza orzecznika ZUS. Dlatego wyrok sądu może zawierać postanowienia modyfikujące pośrednio rozstrzygnięcie zawarte w orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS. Zatem w celu udokumentowania niepełnosprawności pracownika należy posłużyć się w tej sytuacji orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS, o którym mowa w art. 5 ustawy, oraz modyfikującym je wyrokiem sądu.
Przegląd dokumentacji
Pracodawcy powinni więc dokonać przeglądu otrzymanych wyroków oraz orzeczeń o niezdolności do samodzielnej egzystencji, także tych wydanych w okresie od 17 sierpnia 1998 r., ponieważ zgodnie z art. 9 nowelizacji z 15 czerwca 2007 r. na równi ze znacznym stopniem niepełnosprawności będą traktowane orzeczenia o niezdolności do samodzielnej egzystencji wydane przed wejściem w życie nowelizacji (która w tym zakresie wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia), a więc także te wydane w okresie od 17 sierpnia 1998 r.
Taki przegląd dokumentów daje możliwość dokonania korekt wskaźników zatrudnienia osób niepełnosprawnych, np. dla celów wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, statusu zakładu pracy chronionej czy poszczególnych form pomocy publicznej, w tym dofinansowania do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych.
LUIZA KLIMKIEWICZ
PODSTAWA PRAWNA
■ Ustawa z 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U nr 115, poz. 791).
■ Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776 z poźn. zm.).