Przedsiębiorca musi je odprowadzać z obu tytułów, chyba że przychód z umowy osiągnie poziom minimalnego wynagrodzenia. W takim przypadku ubezpieczenie z działalności będzie dobrowolne.
Od 1 stycznia 2016 r. obowiązują nowe zasady rozstrzygania zbiegu tytułów do ubezpieczeń dla wszystkich osób prowadzących pozarolniczą działalność (nie tylko działalność gospodarczą) i jednocześnie zatrudnionych na podstawie umowy-zlecenia. O tym, z którego tytułu przedsiębiorca będący jednocześnie zleceniobiorcą będzie podlegać obowiązkowi odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne, decyduje w pierwszej kolejności wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia z tytułu umowy-zlecenia. Zasada ta dotyczy przedsiębiorców, którzy nie korzystają już z preferencyjnych stawek ZUS, ale są zobowiązani do opłacania pełnych składek.
60 proc. przeciętnego wynagrodzenia
Przedsiębiorca, dla którego minimalną podstawę wymiaru składek z tytułu działalności stanowi 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (obecnie 2433 zł), wykonujący dodatkowo zlecenie, podlegać będzie obowiązkowo ubezpieczeniom z tytułu tej działalności, jeżeli podstawa wymiaru składek ze zlecenia będzie niższa niż graniczne 2433 zł. Jeżeli będzie wynosiła 2433 zł lub więcej, przedsiębiorca może wybrać, czy chce być ubezpieczony ze zlecenia czy z działalności gospodarczej. Zgodnie z ogólną zasadą obowiązkowy jest ten tytuł, który powstał jako pierwszy, jednak ubezpieczony może zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, a z tego drugiego może się zgłosić do ubezpieczeń dobrowolnych. Ustawodawca nie przewidział w takim wypadku sumowania podstawy wymiaru składek z innych tytułów, jeśli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. Gdy przedsiębiorca poza działalnością wykonuje więcej niż jedną umowę-zlecenie, zbieg tytułów jest rozstrzygany wobec każdej z tych umów odrębnie. Podstawy wymiaru składek z tytułu wykonywania umów-zleceń nie podlegają sumowaniu.
Obowiązkowym tytułem jest zatem w tej sytuacji działalność gospodarcza. Jednak ubezpieczeni mogą na swój wniosek być również objęci dobrowolnie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu umowy-zlecenia. Poprzednio przepis odwoływał się do obowiązującej danego przedsiębiorcę prowadzącego pozarolniczą działalność najniższej podstawy wymiaru składek (tj. 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego albo 30 proc. minimalnego wynagrodzenia). Niezależnie więc od tego, jaka najniższa podstawa wymiaru składek obowiązywała danego przedsiębiorcę, tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych była pozarolnicza działalność gospodarcza. W aktualnym brzmieniu ustawa odsyła wyłącznie do podstawy wymiaru składek w wysokości nie niższej niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. [przykłady 1–3]
Preferencyjne stawki
Inna zasada obowiązuje ubezpieczonych zatrudnionych na podstawie umowy-zlecenia i jednocześnie korzystających z preferencyjnej podstawy wymiaru składek wynoszącej 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia. Taki przedsiębiorca będzie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obydwu tytułów. Chodzi o rozpoczynającego swą działalność przedsiębiorcę, dla którego ustawodawca przewidział ułatwienie w postaci niższej podstawy wymiaru składek w ciągu pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od rozpoczęcia jej wykonywania.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 26 października 2015 r., sygn. akt III AUa 790/15, podkreślił, że gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracownika jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia i jednocześnie osoba ta ma inny tytuł do ubezpieczeń, np. prowadzi działalność gospodarczą, to obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z obu tych tytułów.
W przypadku osób, które obowiązuje preferencyjna podstawa wymiaru składek, ustawa zawiera zastrzeżenie, że ubezpieczony będzie obowiązkowo podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów do momentu, gdy łączna podstawa wymiaru składek lub jeden z tych tytułów osiągnie poziom minimalnego wynagrodzenia. Wówczas kolejny tytuł lub tytuły nie będą już rodziły obowiązku ubezpieczeniowego. Tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń może być zmieniany na bieżąco. Sumowanie podstaw wymiaru odbywa się analogicznie jak przy zbiegu dwóch lub więcej umów-zleceń, jednak gdy ubezpieczony jest równocześnie pracownikiem, w pierwszej kolejności uwzględnia się podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z umowy o pracę. [przykłady 4 i 5]
Warto również pamiętać, że skutki nieprawidłowego zgłoszenia do ubezpieczeń mogą się przekładać na kwestie uzyskania świadczeń z ubezpieczenia. W przypadku gdy ZUS w razie zbiegu tytułów do ubezpieczeń stwierdzi błędny schemat podlegania ubezpieczemiom, tj. gdy ubezpieczony w sposób niewłaściwy dokona wyboru tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalno-rentowych, wszczyna postępowanie wyjaśniające. Wynik takiego postępowania będzie miał wpływ również na możliwość uzyskania zasiłku chorobowego za okres niezdolności do pracy. [przykład 6] ©?
!Gdy przedsiębiorca poza działalnością wykonuje więcej niż jedną umowę-zlecenie, zbieg tytułów jest rozstrzygany wobec każdej z tych umów odrębnie. Podstawy wymiaru składek z tytułu wykonywania umów-zleceń nie podlegają sumowaniu.
PRZYKŁAD 1
Niskie wynagrodzenie nie ma wpływu
Przedsiębiorca prowadzi działalność od listopada 2015 r. i odprowadza z tego tytułu składki od podstawy wymiaru w wysokości 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Od kwietnia 2016 r. podjął zatrudnienie na podstawie umowy-zlecenia, z której osiąga comiesięczny przychód w wysokości 1500 zł. W takiej sytuacji nadal podlega obowiązkowym ubezpieczeniom z tytułu działalności gospodarczej.
Może, ale nie musi, zgłosić się do ubezpieczenia także z umowy-zlecenia.
PRZYKŁAD 2
Każdy kontrakt rozpatrywany oddzielnie
Ubezpieczony prowadzi działalność gospodarczą od 1 czerwca 2015 r. i odprowadza z tego tytułu składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy wymiaru w wysokości 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Od 2 maja 2016 r. do końca miesiąca wykonywał umowę-zlecenie zawartą z jednym płatnikiem, a od 15 do 31 maja 2016 r. umowę-zlecenie zawartą z drugim płatnikiem. Przychód osiągnięty w maju 2016 r. z tytułu pierwszej umowy-zlecenia stanowi równowartość 40 proc. przeciętnego wynagrodzenia, a z drugiej – 80 proc.
Ubezpieczony do 14 maja podlegał zatem obowiązkowo ubezpieczeniom z tytułu działalności. Od 15 maja może nadal podlegać ubezpieczeniom z tytułu działalności bądź zmienić tytuł do ubezpieczeń i podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom z tytułu umowy-zlecenia zawartej z drugim płatnikiem, a z pierwszej umowy w okresie jej obowiązywania podlegać dobrowolnie.
PRZYKŁAD 3
Powyżej progu
Zleceniobiorca wykonuje pracę na podstawie umowy-zlecenia od 2015 r. Od maja tego roku rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej z podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w wysokości 2433 zł. Przychody osiągnięte z tytułu umowy-zlecenia wynoszą 3400 zł.
Przedsiębiorcy przysługuje wybór tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. ©?
PRZYKŁAD 4
Łączna podstawa
Przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą od marca 2016 r. Z tytułu tej działalności rozlicza składki za dany miesiąc od podstawy wymiaru w wysokości 30 proc. minimalnego wynagrodzenia, tj. 555 zł. W kwietniu podjął zatrudnienie w ramach umowy-zlecenia. Przychód z tytułu zlecenia comiesięcznie wynosi 880 zł. Podlega on obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów.
PRZYKŁAD 5
Czasem trzeba sumować
Z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorca podlega ubezpieczeniom od 1 stycznia 2016 r. Odprowadza składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za każdy miesiąc od kwoty 30 proc. minimalnego wynagrodzenia. Następnie podjął zatrudnienie w ramach umów-zleceń z dwoma zleceniodawcami, jedną od 1 marca 2016 r., z której przychód wynosi comiesięcznie 1100 zł, a drugą od 1 kwietnia 2016 r. z przychodem 800 zł. Przedsiębiorca podlega w takiej sytuacji obowiązkowym ubezpieczeniom:
● styczeń – luty: z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie styczeń – luty,
● marzec: z tytułu działalności i pierwszej umowy-zlecenia trwającej w marcu,
● kwiecień: z tytułu działalności gospodarczej i obydwu umów, ponieważ łączna podstawa wymiaru składek z tytułu działalności oraz pierwszego zlecenia nie osiąga minimalnego wynagrodzenia.
PRZYKŁAD 6
Chorobowe opłacane tylko raz
ZUS odmówił prawa do zasiłku chorobowego jako przyczynę wskazując podleganie nieprzerwanemu ubezpieczeniu chorobowemu przez mniej niż wymagane 90 dni. Ubezpieczony, którego podstawę wymiaru składek stanowi kwota 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, zgłosił się do obowiązkowych ubezpieczeń (w tym chorobowego) z tytułu umowy-zlecenia, z której przychód wynosił 800 zł. Wysokość osiąganego przychodu ze zlecenia nie zwalniała go z obowiązku zgłoszenia i opłacania składek z tytułu działalności.
Ponieważ obowiązkowo podlegał ubezpieczeniom z działalności, nie mógł dobrowolnie podlegać ubezpieczeniu chorobowemu ze zlecenia. Okres ten nie będzie więc uwzględniony przy wyliczaniu nieprzerwanego okresu ubezpieczenia chorobowego. ©?
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1 pkt 4, 5, 9, ust. 2a, 2c, art. 8 ust. 6 pkt 1, art. 18 ust. 4 pkt 5a, art. 18a ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963).
