Nie możemy udawać, że sytuacja rodzin, które otrzymały pieniądze z nowego programu, nie poprawiła się – mówią samorządy. I zapowiadają cięcia innych świadczeń.
Już ponad 1,6 mln decyzji przyznających 500 zł na dziecko wydały gminy. Jednocześnie wiele rodzin, które już otrzymały lub lada chwila otrzymają pieniądze z rządowego programu, korzysta też z pomocy społecznej. Przepisy wskazują co prawda, że świadczenie wychowawcze nie wlicza się do kryterium dochodowego uprawniającego do zasiłków, jednak w przypadku tych celowych niektóre samorządy zamierzają postąpić inaczej: przy rozpatrywaniu wniosków będą uwzględniać to, że sytuacja ekonomiczna rodzin pobierających 500 zł na dziecko się poprawiła. Zdaniem Bartosza Marczuka, wiceministra rodziny, pracy i polityki społecznej, takie zachowanie jest racjonalne. – Nie powinno bowiem dochodzić do sytuacji, gdy osoba faktycznie potrzebująca pomocy jej nie otrzyma, podczas gdy zostanie ona przyznana rodzinie uprawnionej do innych świadczeń – uważa Marczuk.
Własne zasoby
Brak wliczania do dochodu rodziny świadczenia wychowawczego wynika wprost z art. 8 ust. 4 pkt 7 ustawy z 12 marca 2012 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 163 ze zm.). W praktyce oznacza to, że ośrodek pomocy społecznej, ustalając prawo m.in. do zasiłku stałego, okresowego czy bezpłatnych posiłków dla uczniów w szkole, nie może wydać decyzji negatywnej z powodu przyznania 500 zł na dziecko.
Jednak w przypadku zasiłku celowego sytuacja wygląda trochę inaczej. Jest on przyznawany na zaspokojenie niezbędnej potrzeby bytowej, w tym np. na zakup żywności, leków, opału, odzieży lub sfinansowanie drobnych napraw w mieszkaniu. To świadczenie również jest uzależnione od kryterium dochodowego, ale finansowane ze środków własnych gminy i nie ma obligatoryjnego charakteru. Zasiłek celowy jest bardziej uznaniowy i uzależniony od indywidualnej oceny sytuacji danej osoby lub rodziny.
– Jeśli rodzic złoży wniosek o przyznanie zasiłku celowego np. na zakup podręczników dla dziecka, to widzę podstawę do tego, aby wydać decyzję odmowną, ponieważ taki wydatek może być sfinansowany ze świadczenia wychowawczego. Jest on przeznaczony właśnie na pokrycie kosztów związanych z utrzymaniem potomka – uzasadnia Bożena Antończyk, dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej w Chorzowie.
Zdaniem Anny Prusak, dyrektor OPS we Wrześni, nie można udawać, że nowa forma wsparcia rodzin nie wpływa na poprawę ich sytuacji materialnej. Dlatego w przypadku wniosków o dofinansowanie zakupu odzieży czy kolonii dla dzieci ich opiekunowie są informowani, aby w pierwszej kolejności pokryli te koszty ze świadczenia wychowawczego. A Zdzisław Markiewicz, dyrektor MOPR w Opolu, wyjaśnia: „Trzeba pamiętać, że samorządy dysponują ograniczoną pulą środków na zasiłki celowe i od zawsze problemem jest to, jak je rozdzielić między wszystkich wnioskujących”. I dodaje, że jedną z podstawowych zasad pomocy społecznej jest to, aby rodzina sięgała po nią dopiero wtedy, gdy sama nie dysponuje wystarczającymi możliwościami i zasobami do zaspokojenia swoich potrzeb. – Świadczenie z programu 500+ z pewnością taki zasób stanowi – kwituje.
– Rodzice pewnie będą odwoływać się od negatywnych decyzji w sprawie zasiłków celowych do samorządowych kolegiów odwoławczych oraz sądów administracyjnych. Kluczowe będzie więc to, jakie stanowisko będą zajmować te organy – stwierdza Anna Prusak.
Zagrożona motywacja
Wprawdzie rządowy program działa dopiero od dwóch miesięcy, ale pojawiają się już pierwsze przypadki, gdy rodzice uzyskujący ze względu na dużą liczbę dzieci wysoką kwotę wsparcia chcą rezygnować z pracy. – W takich sytuacjach staramy się szybko reagować i wysyłamy do takiej rodziny asystenta oraz uruchamiamy kontrakty socjalne – mówi Piotr Grudziński, dyrektor MOPR w Grudziądzu.
Z kolei Bożena Antończyk dodaje, że pracownicy socjalni sygnalizują problemy z aktywizacją części rodziców, bo świadczenie z programu 500+ działa na nich demotywująco. – Spodziewam się, że część osób, które ze względu na świadczenie wychowawcze nie będą już tak bardzo potrzebować naszego wsparcia finansowego, może po pewnym czasie świadomie rezygnować z pomocy społecznej i unikać nadmiernej kontroli z naszej strony – wskazuje. Również w opinii Zdzisława Markiewicza istnieje zagrożenie, że rodzice będą chcieli w ten sposób żyć na koszt swoich dzieci.