Otrzymanie zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego nie zależy od opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe przez ściśle określony czas. Natomiast zasiłek chorobowy przysługuje od pierwszego dnia zatrudnienia tylko w wyjątkowych sytuacjach.
Zasadą jest nabycie przez pracowników prawa do zasiłku chorobowego po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. Jednak niektórzy z nich, ze względu na swój status lub sytuację, w której powstała niezdolność do pracy, mogą otrzymać to świadczenie od pierwszego dnia zatrudnienia (ubezpieczenia).
Zasiłek chorobowy, mimo że ubezpieczenie nie trwało dłużej niż 30 dni, przysługuje pracownikom:
• którzy mają wcześniejszy co najmniej dziesięcioletni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego,
• jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy,
• będącym absolwentami szkół lub szkół wyższych, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych (ZUS wyjaśnił, że termin 90 dni w przypadku absolwentów szkół należy liczyć od daty podanej w świadectwie, a w przypadku absolwentów szkół wyższych - od dnia złożenia egzaminu dyplomowego),
• będącym posłami i senatorami, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji.
Pracownikom, spełniającym powyższe warunki, przysługuje także od pierwszego dnia zatrudnienia wynagrodzenie za czas choroby. Jest ono wypłacane przez pracodawcę, na podstawie kodeksu pracy, za pierwsze 33 dni niezdolności do pracy wskutek choroby w ciągu roku kalendarzowego.

Zasiłek chorobowy

Wyżej zaznaczono, że pracownik otrzyma zasiłek chorobowy od pierwszego dnia ubezpieczenia, jeśli wcześniej przez co najmniej dziesięć lat podlegał obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu. Obowiązkowo temu ubezpieczeniu podlegają pracownicy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz osoby odbywające służbę zastępczą.
Zasiłku od pierwszego dnia ubezpieczenia nie otrzyma zatem ubezpieczony obowiązkowo pracownik, mimo że przez dziesięć podlegał ubezpieczeniu chorobowemu, jeśli w tym okresie przez jakiś czas ubezpieczenie było dla niego dobrowolne. Warto zapamiętać, że do dziesięcioletniego okresu ubezpieczenia zalicza się także okresy obowiązkowego ubezpieczenia społecznego przed 1 stycznia 1999 r., które uprawniało do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, niezależnie od tego, jak długo trwały przerwy między okresami ubezpieczenia. Nie uwzględnia się natomiast okresu urlopu wychowawczego i bezpłatnego.
PRZYKŁAD: DŁUGI OKRES UBEZPIECZENIA
Tomasz K. przez 15 lat był zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Rozwiązano z nim umowę z powodu zwolnień grupowych. Kolejną umowę o pracę podpisał dopiero po sześciu miesiącach. Tydzień po jej zawarciu zachorował. Mimo że pracownik nie podlegał ubezpieczeniu chorobowemu nieprzerwanie przez 30 dni oraz że do obecnego okresu ubezpieczenia chorobowego nie można zaliczyć poprzedniego (przerwa między ubezpieczeniami trwała dłużej niż 30 dni), nabędzie prawo do zasiłku. Od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku chorobowego przysługuje bowiem podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo pracownikom, jeśli mają co najmniej dziesięcioletni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego, a tak jest w analizowanej sytuacji.
Niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu świadczenia otrzymają również pracownicy, którzy ulegli wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy. Za pierwsze 33 dni niezdolności do pracy w roku kalendarzowym przysługuje im w takiej sytuacji wynagrodzenie za czas choroby, a potem świadczenia z ubezpieczenia chorobowego.
PRZYKŁAD: WYPADEK W DRODZE DO PRACY
Karol. L. przez rok szukał pracy. Gdy ją znalazł, trzeciego dnia po zawarciu umowy uległ wypadkowi w drodze do pracy. Był niezdolny do pracy wskutek wypadku prawie przez trzy miesiące. W przedstawionej sytuacji, mimo iż pracownik był tak krótko zatrudniony i ubezpieczony, otrzyma najpierw za 33 dni niezdolności do pracy w roku kalendarzowym wynagrodzenie za czas choroby finansowane przez pracodawcę, a od 34 dnia niezdolności do pracy zasiłek chorobowy. Prawo do świadczeń przysługuje, gdyż niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem w drodze do pracy, a wówczas świadczenia przysługują od pierwszego dnia ubezpieczenia.

Zasiłek opiekuńczy

Nabycie prawa do zasiłku opiekuńczego nie zależy od okresu opłacania przez ściśle określony czas składki na ubezpieczenie chorobowe. Zatem świadczenie to może otrzymać pracownik już w pierwszym dniu zatrudnienia (ubezpieczenia), jeśli zajdzie konieczność zapewnienia opieki dziecku albo innemu choremu członkowi rodziny.
Przypomnieć trzeba, że zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu pracownikowi zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:
• dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku: nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki, pobytu małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej,
• chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat,
• innym chorym członkiem rodziny.
Za dzieci uważa się dzieci własne pracownika lub jego małżonka oraz dzieci przysposobione, a także dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie, natomiast za członków rodziny - małżonka, rodziców, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku ponad 14 lat - jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.
PRZYKŁAD: NIEISTOTNY CZAS TRWANIA UMOWY
Pracownica zatrudniona na podstawie umowy o pracę na okres próbny trzeciego dnia od jej zawarcia wystąpiła o wypłatę zasiłku opiekuńczego z powodu konieczności zapewnienia osobistej opieki choremu, mającemu półtora roku synowi. Zaświadczenie lekarskie obejmowało okres od 27 października do 3 listopada. Pracownica otrzyma zasiłek opiekuńczy mimo tak krótkiego okresu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Prawo do tego świadczenia nie jest bowiem uzależnione od podlegania temu ubezpieczeniu przez określony czas.
Zapamiętać trzeba, że warunkiem przyznania pracownikowi zasiłku opiekuńczego jest brak innych osób, pozostających z nim we wspólnym gospodarstwie domowym, mogących zapewnić opiekę dziecku albo innemu członkowi rodziny. Jednak za członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym mogącego zapewnić opiekę nie uważa się: osoby całkowicie niezdolnej do pracy, osoby chorej, osoby, która ze względu na wiek jest niesprawna fizycznie lub psychicznie, osoby prowadzącej gospodarstwo albo pozarolniczą działalność, która nie może regulować swojego czasu pracy w sposób dowolny (ma ustalone godziny pracy), pracownika odpoczywającego po pracy na nocnej zmianie, osoby niezobowiązanej do sprawowania opieki na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli odmawia sprawowania opieki.
Spełnienie warunku braku innego członka rodziny mogącego zapewnić opiekę nie jest wymagane, gdy musi być ona sprawowana nad dzieckiem w wieku do dwóch lat. Zatem zasiłek ten zostanie wypłacony nawet wówczas, gdy inni domownicy mogliby się zająć się takim małym dzieckiem.
PRZYKŁAD: BRAK OPIEKUNÓW
Pracownik zatrudniony od dwóch tygodni na podstawie umowy na czas określony złożył wniosek o wypłatę zasiłku opiekuńczego. Zachorował jego sześcioletni syn. We wniosku napisał, że nie ma domownika mogącego zająć się dzieckiem, a jednocześnie, że jego żona nie pracuje. Pracodawca, na podstawie dodatkowych wyjaśnień pracownika, ustalił, że jego żona jest całkowicie niezdolna do pracy, a zatem nie można uznać jej za członka rodziny mogącego zapewnić opiekę choremu dziecku. Pracownik otrzymał zasiłek opiekuńczy, mimo że tylko przez dwa tygodnie była za niego opłacana składka na ubezpieczenie chorobowe.

Zasiłek macierzyński

Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa nie uzależnia nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego od podlegania przez ściśle określony czas ubezpieczeniu chorobowemu. Zasiłek macierzyński otrzyma zatem pracownica, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego:
• urodziła dziecko;
• przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10 roku życia, i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia;
• przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem, dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10 roku życia.
W przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie o zasiłek macierzyński może się również starać pracownik.
PRZYKŁAD: URODZENIE DZIECKA W CZASIE UBEZPIECZENIA
Anna P. przez trzy miesiące była zatrudniona na podstawie umowy zlecenia (nie opłacała składki chorobowej). Od następnego dnia po jej rozwiązaniu były zleceniodawca zatrudnił ją na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Pracodawca zawarł z nią umowę, mimo że w chwili jej podpisywania była w piątym miesiącu ciąży. Pracownica urodziła dziecko miesiąc później i nabyła prawo do zasiłku macierzyńskiego. Nabycie prawa do tego świadczenia (w razie urodzenia dziecka w czasie ubezpieczenia chorobowego) nie jest uzależnione od podlegania temu ubezpieczeniu przez ściśle określony czas.
Podstawa prawna
• Art. 4 ust. 1 pkt 1, art. 4 ust. 3, art. 29, art. 32 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267 z późn. zm.).
• Art. 57b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
• Art. 92 par. 3 pkt 2 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.