Jeśli występujący o emeryturę nie udowodni w odpowiednim wymiarze okresów składkowych i nieskładkowych, ZUS może je uzupełnić okresami pracy w gospodarstwie rolnym. Okresy rolne mają wówczas wpływ także na wysokość emerytury. Przysługuje do niej tzw. część składowa emerytury rolniczej.
ZUS, ustalając prawo do emerytury, uwzględnia przede wszystkim okresy składkowe i nieskładkowe. Gdy ich suma nie wystarcza do przyznania tego świadczenia, może zaliczyć do stażu emerytalnego, w zakresie niezbędnym do ustalenia uprawnień, tzw. okresy uzupełniające, potocznie zwane okresami rolnymi. ZUS może uwzględnić:
• okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki przewidziane w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,
• okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16. roku życia przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r.,
• okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r.
Warunkiem uwzględnienia wymienionych wyżej okresów do stażu emerytalnego jest nieuwzględnienie ich przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Sposoby obliczania wysokości emerytury

Okresy rolne mają wpływ nie tylko na ustalenia prawa do emerytury, ale także na jej wysokość. Inaczej oblicza się emeryturę, gdy zostały one uwzględnione przy ustalaniu prawa do tego świadczenia, a inaczej, gdy ZUS ich nie uwzględnił. W pierwszym przypadku ZUS oblicza część składkową emerytury rolniczej, a w drugim zwiększenie świadczenia. Ponadto, jeśli okresy rolne zostały uwzględnione przy ustalaniu uprawnień, istotne znaczenie dla sposobu wyliczenia emerytury ma również długość stażu emerytalnego, jaki osoba zainteresowana udowodniła przy ubieganiu się o to świadczenie.
Należy podkreślić, że wysokość emerytury wraz z częścią składkową lub zwiększeniem nie może być wyższa niż 100 proc. podstawy jej wymiaru.

Część składkowa emerytury rolniczej

Gdy ZUS uwzględnił przy ustalaniu prawa do emerytury okresy rolne, to do emerytury przysługuje część składkowa emerytury rolniczej. Oblicza się ją, mnożąc: 1 proc. najniższej emerytury z dnia powstania prawa do tego świadczenia przez każdy rok podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, za który opłacano składki na to ubezpieczenie, przypadający od 1 lipca 1977 r., oraz 0,5 proc. najniższej emerytury przez każdy rok pracy lub prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 lat życia przypadający przed 1 lipca 1977 r. (jeśli okresy te przypadają nie wcześniej niż 25 lat przed ustaleniem prawa do emerytury). Należy dodać, że w przypadku gdy osoba zainteresowana udowodniła niepełny rok okresów rolnych, ZUS uwzględnia pełne kwartały.

Istotny wymiar okresów składkowych i nieskładkowych

Sposób obliczenia wysokości emerytury wraz z częścią składkową uzależniony jest od tego, czy osoba, której ZUS ustalił uprawnienia do emerytury, udowodniła powszechnie wymagany staż ubezpieczeniowy (20 lat dla kobiet lub 25 lat dla mężczyzn) czy też nie zdołała udokumentować stażu w takim wymiarze. W pierwszym przypadku wysokość świadczenia ustala się na ogólnych zasadach, a więc według wzoru: część socjalna świadczenia (24 proc. kwoty bazowej) + część należna za okresy składkowe (po 1,3 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów składkowych) + część należna za okresy nieskładkowe (po 0,7 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów nieskładkowych). Po ustaleniu wysokości emerytury w taki sposób (przy ustalaniu części należnej za okresy składkowe nie są uwzględniane okresy rolne) ZUS oblicza część składkową emerytury rolniczej w powyższy sposób.
Jeśli natomiast ZUS uwzględnił przy ustalaniu prawa do emerytury okresy pracy na roli, a wnioskodawca nie udowodnił stażu ubezpieczeniowego wynoszącego 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny, ZUS wylicza emeryturę według innej, bardziej skomplikowanej procedury przedstawionej w instrukcji oraz część składkową emerytury rolniczej.

Doliczenie zwiększenia świadczenia

Gdy ZUS ustalił prawo do emerytury bez uwzględniania okresów uzupełniających, a emeryt udowodnił takie okresy i opłacał składki na ubezpieczenie społeczne rolników, przysługuje mu tzw. zwiększenie świadczenia. Oblicza się je, mnożąc po 1 proc. najniższej emerytury obowiązującej w dniu powstania prawa do emerytury przez każdy pełny rok podlegania ubezpieczeniu. Tak jak przy obliczaniu części składkowej emerytury rolniczej w przypadku niepełnych lat uwzględnia się pełne kwartały.
PRZYKŁAD
EMERYTURA BEZ OKRESÓW ROLNYCH WYŻSZA OD OBLICZONEJ Z ICH UWZGLĘDNIENIEM
Jan W. udowodnił 16 lat składkowych, 4 lata nieskładkowe oraz 5 lat opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego w latach 1988-1992. W lipcu 2008 r. złożył wniosek o emeryturę. Wyliczona przez ZUS podstawa wymiaru świadczenia wyniosła 1696,35 zł. ZUS sprawdził najpierw, ile wyniesie emerytura bez uwzględniania okresów rolnych, a więc w analizowanej sytuacji przy obniżonym stażu ubezpieczeniowym (20 lat dla mężczyzn). ZUS obliczył emeryturę w następujący sposób:
• 24 proc. x 2275,37 zł = 546,09 zł (część socjalna),
• 16 x 1,3 proc. x 1696,35 zł = 352,84 zł (część należna za okresy składkowe),
• 4 x 0,7 proc. x 1696,35 zł = 47,50 zł (część należna za okresy nieskładkowe).
Emerytura wyniosła więc 946,43 zł (546,09 zł + 352,84 zł + 47,50 zł). ZUS obliczył również tzw. zwiększenie świadczenia w wysokości 31,81 zł (5 x 1 proc. x 636,29 zł). Łącznie dało to kwotę 978,24 zł.
Następnie ZUS obliczył emeryturę przy uwzględnieniu okresów rolnych:
• 24 proc. x 2275,37 zł = 546,09 zł (część socjalna),
• 21 x 1,3 proc. x 1696,35 zł = 463,10 zł (część należna za okresy składkowe, przy czym okresy rolne potraktowano jak okresy składkowe),
• 4 x 0,7 proc. x 1696,35 zł = 47,50 zł (część należna za okresy nieskładkowe).
Emerytura wyniosła więc 1056,69 zł (546,09 zł + 463,10 zł + 47,50 zł). Następnie ZUS obliczył proporcję uwzględnionych okresów składkowych i nieskładkowych w stosunku do wszystkich uwzględnionych okresów, tj. 20/25. Wysokość emerytury po uwzględnieniu proporcji wyniosła: 1056,69 zł x 20/25 = 845,35 zł. Następnie ZUS obliczył jeszcze część składkową emerytury rolniczej w wysokości 31,81 zł (1 proc. x 5 x 636,29 zł), co łącznie dało kwotę 877,16 zł. Tak więc emerytura obliczona z uwzględnieniem okresów rolnych okazała się niższa od emerytury obliczonej bez uwzględnienia tych okresów.
PRZYKŁAD
ZWIĘKSZENIE EMERYTURY ZA OKRESY OPŁACANIA SKŁADEK
Andrzej R. udowodnił 25 lat składkowych, 2 lata nieskładkowe oraz 5 lat opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. W sierpniu 2008 r., po ukończeniu wieku emerytalnego 65 lat, złożył wniosek o emeryturę. ZUS przyznał mu to świadczenie, uwzględniając przy ustalaniu uprawnień jedynie przebyte okresy składkowe i nieskładkowe, gdyż nie zaszła potrzeba zaliczenia okresów uzupełniających. Natomiast przy ustalaniu wysokości emerytury ZUS obliczył mu tzw. zwiększenie świadczenia w wysokości 31,81 zł (1 proc. x 5 x 636,29 zł).
PRZYKŁAD
DOLICZENIE CZĘŚCI SKŁADKOWEJ DO EMERYTURY
Marian P. udowodnił 25 lat składkowych, 2 lata nieskładkowe oraz 8 lat opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników w latach 1982-1989. W czerwcu 2008 r. złożył wniosek o przyznanie wcześniejszej emerytury pracowniczej. Aby ZUS mógł mu przyznać tę emeryturę, wnioskodawca musiał udowodnić 35-letni okres składkowy i nieskładkowy, gdyż dobry stan jego zdrowia nie uzasadniał stwierdzenia całkowitej niezdolności do pracy. Ponieważ zainteresowany miał tylko 25 lat składkowych oraz 2 lata nieskładkowe, nie spełniłby tego warunku, gdyby nie możliwość uwzględnienia okresów uzupełniających (rolnych). Ponieważ do 35-letniego stażu brakowało mu 8 lat, przy ustalaniu prawa do emerytury ZUS uwzględnił wszystkie udowodnione okresy rolne. Natomiast ustalając wysokość świadczenia, wziął pod uwagę tylko lata składkowe i nieskładkowe w wymiarze 27 lat. Po ustaleniu wysokości emerytury obliczył do niej część składkową emerytury rolniczej w wysokości 50,90 zł (1 proc. x 8 lat x 636,29 zł).
PRZYKŁAD
EMERYTURA PRZY KRÓTKIM STAŻU
Kazimierz J. złożył we wrześniu wniosek o przyznanie wcześniejszej emerytury kolejowej. Przepisy wymagają od mężczyzn ubiegających się o to świadczenie m.in. udowodnienia 25-letniego stażu ubezpieczeniowego. Tymczasem wnioskodawca udowodnił 20 lat składkowych, 3 lata nieskładkowe oraz 4 lata opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników w latach 1984-1987. Ponieważ miał tylko 23 lata składkowe i nieskładkowe, ZUS doliczył mu przy ustalaniu prawa do emerytury również 2 lata tzw. okresów rolnych. Ustalona przez ZUS podstawa wymiaru świadczenia wyniosła 1825,50 zł. Emeryturę obliczono w następujący sposób:
• 24 proc. x 2275,37 zł (kwota bazowa obowiązująca we wrześniu 2008 r.) = 546,09 zł (część socjalna),
• 22 lata składkowe x 1,3 proc. x 1825,50 zł = 522,09 zł (część należna za okresy składkowe, okresy rolne zostały potraktowane jak okresy składkowe),
• 3 lata nieskładkowe x 0,7 proc. x 1825,50 zł = 38,34 zł (część należna za okresy nieskładkowe),
• wysokość emerytury = 1106,52 zł (546,09 zł + 522,09 zł + 38,34 zł),
• proporcja uwzględnionych okresów składkowych i nieskładkowych w stosunku do wszystkich uwzględnionych okresów = 23/25,
• wysokość emerytury po uwzględnieniu proporcji wynosi: 1106,52 zł x 23/25 = 1018 zł.
Po obliczeniu wysokości emerytury ZUS ustalił kwotę wynikającą z ustalenia części składkowej emerytury rolniczej, tj. 25,45 zł (1 proc. x 4 x 636,29 zł). Tak więc łącznie emerytura wyniosła 1043,45 zł.
INSTRUKCJA
JAK OBLICZYĆ EMERYTURĘ, GDY WNIOSKODAWCA MA KRÓTKI STAŻ PRACY
ETAP 1
Oblicz emeryturę według wzoru: wysokość emerytury = 24 proc. kwoty bazowej + po 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych + po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych. Uwzględnij przy obliczaniu części należnej za okresy składkowe również okresy rolne.
ETAP 2
Oblicz proporcję uwzględnionych okresów składkowych i nieskładkowych (bez okresów pracy na roli) do wszystkich okresów, które zostały wzięte pod uwagę przy ustalaniu prawa do emerytury.
ETAP 3
Uzyskaną proporcję pomnóż przez wysokość obliczonej emerytury.
ETAP 4
Dolicz do podstawowej wysokości emerytury część składkową emerytury rolniczej.
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 10, 56 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
• Art. 25 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 50, poz. 291 z późn. zm.).