Dzięki ubiegłorocznej zmianie przepisów ZUS łatwiej uzyskuje informacje o uczestnictwie ubezpieczonych w zgromadzeniu tego organu spółki. Nawet incydentalne może być uznane za pracę w trakcie choroby.
To, że ZUS może odebrać zasiłek chorobowy po wykryciu, iż chory w trakcie zwolnienia pracuje, jest powszechnie wiadome. Najczęściej chodzi o przypadek, gdy zatrudniony na etacie podczas rzekomej niezdolności do pracy rozkręca własną firmę albo dorabia na dodatkowym zleceniu. W ostatnim czasie dołączyła do tego nowa sytuacja. Coraz więcej decyzji pozbawiających zasiłku dotyczy osób zasiadających w radzie nadzorczej spółki czy spółdzielni, gdy ZUS się dowiaduje, że uczestniczyli choćby w jednym posiedzeniu. Skąd ten wzrost? Odpowiedź jest prosta. Przyczyniła się do tego zmiana przepisów, które od 1 stycznia 2015 r. nałożyły na członków rady nadzorczej obowiązek ubezpieczeń społecznych. Dzięki temu ZUS ma dane, kto pobiera wynagrodzenie za zasiadanie w takich radach. Dotychczas taką informację mógł w zasadzie uzyskać tylko z listu „życzliwego”. W praktyce więc uczestnictwo w posiedzeniach rady nadzorczej często nie rodziło konsekwencji.
Rekompensata za utracony zarobek
Obecnie pozbawienie zasiłku w takich wypadkach zaskakuje i budzi nierzadko słuszny sprzeciw ubezpieczonych. Bronią się zazwyczaj incydentalnym charakterem działalności, która przynajmniej w ich opinii nie powinna skutkować odebraniem prawa do zasiłku. Jak więc jest rzeczywiście? Czy każda działalność w czasie zwolnienia lekarskiego może zakończyć się zabraniem zasiłku, nawet udział w jednym posiedzeniu rady? Jak zwykle odpowiedź nie jest jednoznaczna. Wyjaśnienie tego zagadnienia trzeba rozpocząć od podkreślenia celu, na jaki przyznawany jest zasiłek chorobowy – ma on zrekompensować utratę zarobków na skutek choroby. Stąd też zasiłek nie należy się, najogólniej mówiąc, za okresy wykonywania pracy. Taka reguła wynika z przepisów ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) stanowiących, że ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
Ustawa zasiłkowa wymaga, aby praca miała zarobkowy charakter, czyli aby wykonywanie określonych czynności przynosiło rzeczywisty dochód. Decydujące o zakwalifikowaniu do pracy zarobkowej jest otrzymywanie wynagrodzenia. Okoliczności te ZUS ustala w drodze kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem.
Więcej kontroli
Sytuacje, w których ZUS pozbawia zasiłku, w praktyce mogą jak najbardziej dotyczyć aktywności przebywających na zwolnieniu lekarskim ubezpieczonych w organach spółek czy spółdzielni. Przypomnijmy, że rok temu wprowadzony został obowiązek ubezpieczeń społecznych członków rad nadzorczych oraz uległy zmianie zasady dotyczące ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne z tego tytułu. Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają zatem członkowie rad nadzorczych wynagradzani z tytułu pełnienia tej funkcji, bez względu na posiadanie innego tytułu do ubezpieczeń społecznych i bez względu na posiadanie uprawnienia do emerytury lub renty. Członkowie rad nadzorczych podlegają obowiązkowo tym ubezpieczeniom od dnia powołania na członka rady nadzorczej, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym zaczęli tę funkcję wykonywać odpłatnie, do dnia zaprzestania pełnienia tej funkcji. Oskładkowanie wynagrodzeń członków rad nadzorczych od 1 stycznia 2015 r. nasiliło kontrole ze strony ZUS. Może się tego spodziewać ubezpieczony zatrudniony na etacie, posiadający dodatkowe źródło dochodu z racji zasiadania w organie nadzorczym spółki z o.o., gdy przebywa na dłuższym zwolnieniu lekarskim. Poprzez skierowanie zapytania do spółki ZUS zbada, czy brał udział w posiedzeniach rady nadzorczej. Jeśli ustali, że w tym okresie brał udział choćby w jednym, odmówi przyznania prawa do zasiłku chorobowego za okres zwolnienia. Uzna bowiem, że ubezpieczony wykonywał w tym czasie pracę zarobkową.
Istotny rodzaj podmiotu
Pojawiają się wątpliwości, czy takie stanowisko organu rentowego jest prawidłowe. Orzecznictwo bardzo niejednolicie traktuje ten problem i co najciekawsze, różnicuje sytuację ubezpieczonych ze względu na... rodzaj spółki. Niektóre sądy podchodzą do spraw tego rodzaju rygorystycznie, uznając, że każda aktywność zmierzająca do osiągnięcia zarobku, choćby nawet polegająca na czynnościach nieobciążających w istotny sposób pobierającego zasiłek, nawet sporadyczna, skutkuje obowiązkiem zwrotu zasiłku chorobowego (np. wyrok Sądu Najwyższego z 2007 r., sygn. akt II UK 10/2007). Inne są bardziej liberalne. I tak np. w wyroku z 6 lutego 2014 r., sygn. akt II UK 274/13, Sąd Najwyższy dopuścił wykonywanie incydentalnej lub wymuszonej okolicznościami sprawy aktywności zawodowej, np. udział w posiedzeniach rady nadzorczej, jako usprawiedliwiającej zachowanie prawa do zasiłku chorobowego. O ile takie stanowisko jest racjonalne, o tyle znaczenie wydaje się mieć stan faktyczny sprawy, w której ono zapadło. Dotyczyło ono bowiem uczestnictwa w radzie nadzorczej Telewizji Polskiej SA i w ocenie sądu istotne były przyczyny, dla których ubezpieczony wziął udział w posiedzeniach rady nadzorczej. W szczególności uznał za ważne to, że spółka realizuje funkcje publiczne, a nie cel gospodarczy. Ta przyczyna może mieć właśnie znaczenie przy dokonywaniu przez sąd, w razie sporu z ubezpieczonym, oceny prawidłowości decyzji ZUS pozbawiającej zasiłku. Inaczej mogą patrzeć na tę kwestię sądy, gdy chodzi o zasiadanie w radzie nadzorczej spółki kapitałowej o charakterze stricte gospodarczym. Tak czy inaczej, kwestią niebudzącą wątpliwości musi być wzajemność wykonanej pracy i osiągniętego zarobku.
W każdym razie ubezpieczeni, którzy oprócz etatu pobierają też wynagrodzenie za zasiadanie w radzie nadzorczej, powinni się poważnie zastanowić, czy wziąć udział w posiedzeniu rady wyznaczonym w czasie zwolnienia lekarskiego. Jeśli ZUS się o tym dowie, a można się tego z dużym prawdopodobieństwem spodziewać, zasiłek odbierze. W tej sytuacji pozostaje droga sądowa, która, jak widać powyżej, nie musi się zakończyć korzystnym dla ubezpieczonego wyrokiem.
Ważne
Pozbawienie prawa do zasiłku następuje wtedy, gdy wykonywana podczas zwolnienia praca przynosi dochód
Na jakiej podstawie organ rentowy odbiera świadczenie
Art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa:
Ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
Za wykonywanie pracy mogą być uznane czynności przynoszące dochód, w tym:
● udział w posiedzeniach rady nadzorczej
● praca na dodatkowym zleceniu
● prowadzenie własnej działalności gospodarczej
● wykonywanie umowy o dzieło
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1 pkt 22, art. 9 ust. 4 i 9 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 17, art. 66 ust. 2, art. 68 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.).
Art. 80 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
