Niektórzy zatrudnieni mogą korzystać z niej nawet kilkanaście miesięcy dłużej. Dzieje się tak za sprawą przepisów podwyższających wiek emerytalny
Artykuł 39 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm., dalej: k.p.) chroni trwałość zatrudnienia osób, którym brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego. Celem tego przepisu jest objęcie ochroną starszych pracowników, którzy nie nabyli jeszcze prawa do emerytury, a z uwagi na swój zaawansowany wiek mieliby problemy ze znalezieniem nowego zatrudnienia.
Uprawnienie to przysługuje wyłącznie zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, bez względu na to, czy została ona zawarta na czas nieokreślony czy określony. Osiągnięcie wieku przedemerytalnego nie spowoduje jednak wydłużenia umowy na czas określony. Rozwiąże się ona z upływem terminu, na jaki została zawarta. Nie będzie on również chroniony, gdy jest zatrudniony tylko na okres próbny
Bez znaczenia pozostaje, czy pracownik świadczy pracę na cały etat, czy tylko część. Jeżeli jest zatrudniony równocześnie u kilku pracodawców, z parasola ochronnego będzie korzystał u każdego z nich.
Dwa warunki
Aby uzyskać ochronę przed wypowiedzeniem, nie wystarczy osiągnięcie odpowiedniego wieku. Zakaz wypowiedzenia umowy o pracę ustanowiony w kodeksie pracy został bowiem uzależniony od kumulatywnego spełniania dwóch przesłanek, tj.:
wosiągnięcia wieku, który nie więcej niż o cztery lata poprzedza moment wejścia w wiek emerytalny,
wposiadania okresu zatrudnienia, który warunkuje uzyskanie prawa do świadczeń emerytalnych z osiągnięciem wieku emerytalnego.
Oznacza to, że nie będzie chroniony pracownik, któremu wprawdzie brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, ale którego dalsze zatrudnienie z powodu braku odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego nie umożliwi uzyskania prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku (wyrok Sądu Najwyższego z 22 marca 1977 r., sygn. akt I PRN 24/77).
Warto dodać, że ochrona przedemerytalna nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy lub która pobiera wcześniejszą emeryturę, jednocześnie dodatkowo dorabiając.
Indywidualne wyliczenie
Do 2013 r. wiek emerytalny wynosił 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Czteroletnia ochrona przed zwolnieniem rozpoczynała się więc odpowiednio po ukończeniu 56 lub 61 lat. Od 2013 r. rozpoczęło się wydłużanie wieku uprawniającego do przejścia na emeryturę do 67 lat. Przed nowelizacją przepisów wyliczenie, od kiedy zaczyna obowiązywać okres ochronny, nie stanowiło problemu. Obecnie okres ochronny naliczany jest indywidualnie, w zależności od daty urodzenia pracownika. Jeżeli został nim objęty przed wejściem nowelizacji w życie, ale z uwagi na nowy wiek emerytalny będzie musiał pracować dłużej, jego parasol ochronny nie przestaje obowiązywać, lecz wydłuża się aż do nabycia prawa do emerytury. Oznacza to, że dla niektórych osób okres ochronny będzie trwał dłużej niż cztery lata. Wydłużony okres ochronny obejmuje kobiety urodzone między 1953 r. a 1956 r. oraz mężczyzn urodzonych między 1948 r. a 1951 r., o ile w dniu wejścia w życie wydłużonego wieku emerytalnego osoby te były już objęte ochroną. Kobiety urodzone począwszy od 1957 r. oraz mężczyźni urodzeni począwszy od 1952 r. nie korzystają już z przedłużonego okresu ochronnego, gdyż znaleźli się w nim dopiero po wejściu w życie nowelizacji. [przykład 1]
Dla osób zatrudnionych w szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach ochrona przedemerytalna aktywuje się cztery lata przed uzyskaniem przez nich ustawowo obniżonego wieku emerytalnego (wyrok Sądu Najwyższego z 28 marca 2002 r., sygn. akt I PKN 141/01). Ochrona przed zwolnieniem nie przysługuje natomiast pracownikom w okresie czterech lat przed uzyskaniem prawa do świadczenia przedemerytalnego. Artykuł 39 k.p. dotyczy wyłącznie prawa do emerytury, a nie do pomostówki (wyrok SN z 16 lipca 2008 r., sygn. akt I PK 11/08). Ochrona ustaje z chwilą osiągnięcia przez pracownika wieku emerytalnego. Jeżeli pracownik nie chce przejść na emeryturę, umowa z nim może zostać wypowiedziana na zasadach ogólnych, o ile istnieją ku temu uzasadnione powody, i z zachowaniem okresu wypowiedzenia.
Tylko przed wypowiedzeniem
Ochrona przewidziana w art. 39 k.p. jest ochroną przed wypowiedzeniem, a nie przed rozwiązaniem umowy o pracę. Istotny jest moment złożenia wypowiedzenia, a nie moment jego upływu i tym samym zakończenia stosunku pracy. W praktyce oznacza to, że szef ma prawo wypowiedzenia umowy nawet na jeden dzień przed rozpoczęciem ochrony przedemerytalnej. Nie ma znaczenia, że skutek takiego wypowiedzenia, czyli rozwiązanie umowy o pracę, nastąpi już w okresie ochrony. [przykład 2]
Inny tryb możliwy
Ochrona przedemerytalna odnosi się wyłącznie do wypowiedzenia składanego przez pracodawcę, natomiast nie zabezpiecza seniora przed rozwiązaniem stosunku pracy w innym trybie. Poza rozwiązaniem umowy na mocy porozumienia stron istnieje kilka przypadków, w których możliwe jest rozwiązanie z nim umowy o pracę.
w Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika
Podwładny w wieku przedemerytalnym nie będzie chroniony, jeśli zaistnieją podstawy do zwolnienia dyscyplinarnego, czyli ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych (np. ujawnienie poufnych danych, podjęcie pracy dla konkurencji, przedstawianie nieprawdziwych danych).
w Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia, ale bez winy pracownika
Taka sytuacja ma miejsce, gdy niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa dłużej niż okresy wskazane w kodeksie pracy lub gdy nieobecność pracownika z przyczyny innej niż choroba trwa dłużej niż jeden miesiąc.
w Ogłoszenie upadłości lub likwidacja pracodawcy
Zgodnie z art. 411 par. 1 k.p. pracodawca może w takiej sytuacji rozwiązać stosunek pracy na ogólnych zasadach. Ten wyjątek nie ma zastosowania w przypadku ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu (uchwała Sądu Najwyższego z 16 marca 2010 r., sygn. akt I PZP 2/10).
Dodatek wyrównawczy
Również w przypadku zwolnień grupowych dokonywanych na podstawie ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 192 ze zm.) pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi będącemu w wieku przedemerytalnym. Może jednak zmienić mu warunki pracy i płacy. Gdy będzie się to wiązało z obniżeniem wynagrodzenia, do końca czteroletniego okresu ochronnego pracownikowi będzie przysługiwał dodatek wyrównawczy, stanowiący różnicę między dotychczasowym wynagrodzeniem a wynagrodzeniem obniżonym. Obowiązek zapewnienia takiego dodatku dotyczy tylko pracodawców, do których stosuje się ustawę o zwolnieniach grupowych, czyli zatrudniających co najmniej 20 pracowników.©?
PRZYKŁAD 1
Nawet 5 lat
Pani Marta urodziła się 15 października 1956 r. 15 października 2012 r. skończyła 56 lat i rozpoczęła czteroletni okres ochronny pozostały jej do osiągnięcia obowiązującego w 2012 r. wieku emerytalnego (60 lat). Na skutek nowelizacji wiek emerytalny w przypadku pani Marty wydłużył się do 61 lat i czterech miesięcy. Pani Marta zachowa uprawnienia związane z okresem ochronnym, który zostaje wydłużony do czasu nabycia przez nią prawa do emerytury, i wynosi pięć lat i cztery miesiące.
PRZYKŁAD 2
Nieważna data wystąpienia skutku
W czerwcu 2015 r. panu Łukaszowi wypowiedziano umowę z zachowaniem okresu wypowiedzenia. W trakcie okresu wypowiedzenia osiągnął on wiek przedemerytalny. Postanowił więc dochodzić przed sądem uznania dokonanego wypowiedzenia za bezskuteczne. Pozew został oddalony, a jego stosunek pracy uległ rozwiązaniu z końcem okresu wypowiedzenia, ponieważ w chwili złożenia wypowiedzenia umowy o pracę nie był jeszcze objęty ochroną przedemerytalną.