Należności publicznoprawne nie mogą być przedmiotem obrotu. Jeśli taka umowa zostałaby zawarta, byłaby nieważna z mocy prawa i obowiązek uregulowania zaległości nadal ciążyłby na płatniku.
Zaległości z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne ma wielu przedsiębiorców. Obowiązkiem ZUS w takiej sytuacji jest ich egzekwowanie. Niektórym przedsiębiorcom posiadającym zobowiązania nie tylko wobec ZUS, ale i innych podmiotów czy kontrahentów, wydaje się, że sposobem rozwiązania ich problemów jest sprzedaż długów. Często jednak nie zdają sobie sprawy, że nie każdy dług można sprzedać. Takim niesprzedawalnym długiem jest zaległość wobec ZUS. I choć płatnicy czasem wpadają na pomysł, aby rozliczyć się ze sobą za pomocą długów składkowych, okazuje się to niemożliwe. [przykład]
Kodeks cywilny nie ma zastosowania
Przejęcie długu ma swoje źródło w prawie cywilnym. Polega ono na tym, że osoba trzecia wstępuje na miejsce dotychczasowego dłużnika, który w wyniku zawartej umowy zostaje z długu zwolniony. Umowa taka nie powoduje zmiany stosunku zobowiązaniowego, a jedynie zmianę podmiotu zobowiązanego do świadczenia. Nie ma raczej wątpliwości co do dopuszczalności przejęcia długu w przypadku należności wynikających ze stosunków cywilnoprawnych (np. z umowy sprzedaży czy o świadczenie usług). Wątpliwości pojawiają się natomiast, gdy chodzi o przejęcie zobowiązań wobec ZUS czy urzędu skarbowego. Mają one bowiem szczególny charakter – są należnościami publicznoprawnymi.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że umowa o przejęcie długu z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne jest nieważna. Świadczenia z tytułu składek mają bowiem charakter świadczeń publicznoprawnych, a do takich nie mają zastosowania przepisy kodeksu cywilnego o zmianie dłużnika – tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 10 lutego 2004 r., sygn. akt IV CK 56/03. Takie samo stanowisko dotyczące zobowiązań podatkowych wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 28 czerwca 2002 r., sygn. akt I CKN 841/00. Pogląd ten, chociaż wyrażony w orzecznictwie dość dawno, pozostaje jednak aktualny. Wynika z tego jasno, że składki wobec ZUS nie mogą być skutecznie przedmiotem obrotu. Bez znaczenia jest przy tym ewentualna zgoda wierzyciela na przejęcie czy przystąpienie osoby trzeciej do długu.
Raczej nie zdarza się, aby ZUS, pomimo bezskuteczności przeniesienia obowiązku zapłaty zaległości składkowych na osobę trzecią, wyraził zgodę na takie przejęcie długu. Gdyby nawet ZUS taką zgodę wyraził, nie będzie ona żadnym argumentem dla osoby trzeciej przejmującej bądź przystępującej do długu. Co prawda, pojawiają się również głosy przeciwne, dopuszczające stosowanie przepisów cywilnych o potrąceniu poza zakresem prawa prywatnego na zasadzie analogii, zwłaszcza w razie stwierdzenia luki w przepisach dotyczących należności publicznoprawnych. Są to jednak głosy odosobnione. Zasadą jest, że przelew wierzytelności publicznoprawnej będzie nieskuteczny, gdyż prawa i obowiązki wynikające ze stosunku ubezpieczeniowego są związane bezpośrednio z określoną osobą i ich przenoszenie pozostaje poza sferą prawa cywilnego. Zasada swobody umów w przypadku cesji takich wierzytelności podlega znacznemu ograniczeniu. Zatem powoływanie się przez dłużnika na umowę o przejęciu długu z nabywcą nieruchomości zabezpieczonej hipoteką ZUS nie będzie dla ZUS okolicznością zwalniającą go z odpowiedzialności za nieopłacone składki.
Dozwolone tylko to, co w przepisach
Skoro więc ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie przewiduje stosowania do należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne przepisów prawa cywilnego, w tym tych o zmianie dłużnika, oznacza to, że dłużnik ZUS nie może nimi obracać jak zwykłym długiem. W takiej sytuacji zadłużonemu przedsiębiorcy pozostaje staranie się o uzyskanie przewidzianych przepisami ulg w spłacie zadłużenia (np. rozłożenia na raty). Inne modyfikacje odpowiedzialności nie są możliwe. ©?
Ważne
Nie ma znaczenia, czy ZUS wyraził zgodę na przejęcie długu. Nawet gdyby przez pomyłkę to zrobił, to umowa i tak byłaby nieważna
PRZYKŁAD
Płatnik nadal zobowiązany
Spółka ABC zalega wobec ZUS ze składkami za pracowników na ok. 50 tys. zł. Chce sprzedać nieruchomość spółce XYZ, aby uzyskać środki na dalszą działalność. Prezes ABC wpadł na pomysł, żeby spółka XYZ nie płaciła ceny bezpośrednio ABC, ale na podstawie umowy przejęła należności składkowe. Prezes nie chce mieć już nic wspólnego z ZUS i chce jak najszybciej zakończyć tę sprawę. Polecił przesłać oficjalną informację, że teraz w sprawie składek ZUS powinien się kontaktować tylko ze spółką XYZ. ZUS nie wyraził zgody na przejęcie długu, informując, że za uiszczenie należności nadal jest odpowiedzialna spółka ABC.
Podstawa prawna
Art. 58 par. 1, art. 3531, art. 519 par. 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 28–29 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
