Na koniec roku trzeba dokonać ostatecznej korekty środków ZFŚS. Na początku 2016 roku firma musi zaś zadecydować o ewentualnej rezygnacji z działalności socjalnej.
Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (ZFŚS) tworzy się z corocznego odpisu podstawowego, z dobrowolnych odpisów dodatkowych oraz ze zwiększeń. Całoroczny odpis podstawowy, oszacowany według przewidywanego średniorocznego stanu zatrudnienia, firmy muszą skorygować 31 grudnia na podstawie faktycznej przeciętnej liczby pracowników w roku kalendarzowym. Aby ją ustalić, należy wyliczyć średnią dla każdego miesiąca i dopiero z uzyskanych wyników wyciągnąć średnią roczną. Przeciętną liczbę zatrudnionych w danym roku otrzymamy, sumując przeciętne liczby zatrudnionych w poszczególnych miesiącach i wartość tę dzieląc przez 12.
Porównując wysokość odpisu dokonanego na podstawie planowanego zatrudnienia z odpisem ustalonym według stanu rzeczywistego, pracodawca otrzymuje informację o nadwyżce lub niedoborze środków na rachunku ZFŚS. Jeśli planowana liczba zatrudnionych jest niższa niż faktyczne zatrudnienie, to na 31 grudnia należy uzupełnić odpis i do tego dnia dokonać wpłaty brakującej kwoty na rachunek funduszu. Natomiast gdy na koniec roku rzeczywista liczba zatrudnionych jest niższa od planowanej, należy dokonać korekty. Jeżeli w jej wyniku powstanie nadwyżka, to pracodawca może wycofać ją z rachunku lub przeznaczyć na działalność socjalną w następnym roku. [przykład]
Co do zasady ZFŚS tworzą pracodawcy zatrudniający co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty na 1 stycznia danego roku. Jedynie jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe mają obowiązek tworzenia funduszu bez względu na liczbę zatrudnionych i nie mogą z niego zrezygnować (art. 3 ust. 2–3 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych; t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 111; dalej: ustawa). Zmiany stanu zatrudnienia w ciągu roku będą wpływały jedynie na wysokość należnego odpisu.
Ustawa przewiduje jednak możliwość rezygnacji z ZFŚS lub zmniejszenia odpisu na fundusz przez pracodawców prywatnych. Zależy to od liczby zatrudnionych w przeliczeniu na pełne etaty, a także od tego, czy w firmie obowiązuje układ zbiorowy pracy lub regulamin wynagradzania albo inne przepisy wewnętrzne.
Pracodawcy zatrudniający 1 stycznia danego roku co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty mogą dowolnie kształtować wysokość odpisu na fundusz (zmniejszać go lub zwiększać), a także postanowić, że nie będzie on tworzony. W tym celu zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 ustawy powinny być dokonane zmiany w przepisach wewnątrzzakładowych, tj. układzie zbiorowym pracy lub regulaminie wynagradzania. W ostatnim przypadku, jeśli w firmie nie działa związek zawodowy, wymagana jest konsultacja z reprezentantem pracowników.
Zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy pracodawcy spoza sfery budżetowej, zatrudniający 1 stycznia mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, nie mają obowiązku tworzenia ZFŚS. Mogą jednak utworzyć go dobrowolnie albo wypłacać raz w roku świadczenie urlopowe. Mogą też samodzielnie zdecydować o jego nietworzeniu i niewypłacaniu świadczeń urlopowych. Nie trzeba tu konsultacji z załogą. Jest jednak warunek do spełnienia. Do 31 stycznia danego roku pracodawcy muszą poinformować o tym swoich pracowników. Mogą to zrobić w dowolny sposób przyjęty w firmie, np. poprzez ogłoszenie na tablicy, w sieci intranet lub wręczając każdemu pracownikowi informację na piśmie. Dotyczy to pracodawców nieobjętych układem zbiorowym pracy lub niemających obowiązku tworzenia regulaminu wynagradzania.
Brak powiadomienia pracowników oznacza, że w danym roku firma albo tworzy ZFŚS, albo wypłaca świadczenie urlopowe. Jeśli zawiadomi zatrudnionych wyłącznie o rezygnacji ze świadczeń urlopowych, należy przyjąć, że decyduje się tworzyć fundusz socjalny. Natomiast informując tylko o nietworzeniu ZFŚS, decyduje się na wypłatę świadczeń urlopowych.
Jeśli pracodawca do 31 stycznia nie poinformuje pracowników o rezygnacji z ZFŚS, a jednocześnie nie będzie naliczać odpisu na fundusz lub wypłacać świadczenia urlopowego, to może się narazić na mandat lub grzywnę.
PRZYKŁAD
Przeciętna liczba zatrudnionych
Firma założyła, że w 2015 roku będzie zatrudniać średnio 42 osoby. Odprowadzono odpis na ZFŚS w kwocie 45 945,06 zł (42 x 1093,93 zł – odpis podstawowy na jednego pracownika). Na koniec roku ustalono, że zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło: styczeń – 42, luty – 42, marzec – 41, kwiecień – 41, maj – 46, czerwiec – 46, lipiec – 46, sierpień – 47, wrzesień – 47, październik – 48, listopad – 48, grudzień – 48. Faktyczna średnioroczna liczba zatrudnionych to 45,16. Ponieważ pierwotnie przewidywano niższy wskaźnik, należy zwiększyć podstawę naliczania odpisów i w efekcie kwotę odpisu.
45 x 1093,93 zł = 49 226,85 zł
49 226,85 – 45 945,06 = 3281,79 zł
Na rachunek ZFŚS na koniec roku należy przekazać więc jeszcze 3281,79 zł.
