Jest to konieczne, bo zatrudnieni wykonujący tożsame zadania mają prawo do identycznego wynagrodzenia za pracę. Ignorancja w tym zakresie może skutkować naruszeniem zasady równego traktowania
Artykuł 183c ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.; dalej: k.p.) posługuje się dwoma kryteriami różnicowania wynagrodzeń [ramka], których wyjaśnienie jest kluczowe z punktu widzenia problematyki równego traktowana w zakresie wynagradzania. Właściwe rozumienie i rozróżnienie prac jednakowych i o jednakowej wartości jest niezbędne, by pracodawca mógł w sposób dopuszczalny i prawidłowy różnicować wynagrodzenia.
Prace takie same...
W pierwszej kolejności należy podkreślić, że użyty w art. 183c k.p. zwrot „za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości” wskazuje, że są to przesłanki całkowicie od siebie niezależne. W praktyce oznacza to, że powyższych pojęć w żadnym razie nie można stosować dowolnie (w charakterze synonimów), jak również nie należy stosować zamiennie tych kryteriów.
W przeciwieństwie do „prac o jednakowej wartości” pojęcie pracy jednakowej nie zostało w przepisach bezpośrednio zdefiniowane. Przyjmuje się jednak, że aby mówić o pracach jednakowych, powinny być one pracami:
wtego samego rodzaju,
wwymagającymi takich samych kwalifikacji,
wwykonywanymi w sposób jednakowy,
wrealizowanymi w jednakowych warunkach.
Na powyższe przesłanki charakteryzujące „prace jednakowe” zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z 29 listopada 2012 r., sygn. akt II PK 112/12. Z wyżej wskazanych elementów, potrzebnych dla przyjęcia, że prace są jednakowe, kluczowe znaczenie ma jednakowe wykonywanie obowiązków służbowych. Oznacza to, że prace powinny mieć jednakową jakość oraz być świadczone w jednakowej ilości.
...i o takiej samej wartości
Odrębną kategorię stanowią prace jednakowej wartości. Z kodeksowej definicji wynika, że są to prace, dla których wykonywania wymagane są od pracowników porównywalne kwalifikacje zawodowe, potwierdzone stosownymi dokumentami lub praktyką i doświadczeniem zawodowym. Prace jednakowej wartości cechują się ponadto porównywalnym poziomem odpowiedzialności i wysiłku.
Warto zwrócić uwagę, że przepisy nie regulują, co należy rozumieć przez pojęcie kwalifikacji pracownika i co się na nie składa. Zazwyczaj kwalifikacje utożsamiane są z konkretnym wykształceniem oraz zawodowym stażem pracy. Wydaje się jednak, że takie wąskie ujęcie kwalifikacji nie jest do końca prawidłowe z uwagi na to, że istotnym elementem zaliczanym do szeroko rozumianych kwalifikacji pracownika są również jego umiejętności.
Kwalifikacje zawodowe powinny być porównywalne oraz właściwie udokumentowane lub potwierdzone praktyką i doświadczeniem zawodowym. Oznacza to, że dopuszczalne są niewielkie różnice w tym zakresie, które jednak nie powinny mieć wpływu na możliwość zaliczenia danych prac do prac jednakowej wartości.
Warto pamiętać, że przepis definiujący prace jednakowej wartości odnosi się również do takich kryteriów jak „porównywalny wysiłek i odpowiedzialność”. Oznacza to, że nie muszą to być prace o dokładnie takim samym wysiłku i odpowiedzialności, na co wyraźnie zwrócił uwagę SN w wyroku z 22 lutego 2007 r. (sygn. akt I PK 242/06), w którym zaznaczył, że w tym zakresie mogą występować pewne różnice, niemające jednak zasadniczego znaczenia.
O porównywalnym poziomie odpowiedzialności można mówić w przypadku, gdy z pracami wiążą się zagrożenia, sankcje porządkowe czy materialne. Porównywalny wysiłek odnosić się powinien natomiast zarówno do wysiłku fizycznego – mierzonego np. wydatkiem energetycznym, jak i psychicznego, którego miernikiem może być np. poziom stresu.
Ustalenia w praktyce
Trudno mówić o pracach jednakowych lub o jednakowej wartości w przypadku pracodawcy zatrudniającego jedną osobę, jak również wówczas gdy dwóch pracowników świadczy prace znacząco różniące się od siebie. Aby zatem art. 183c k.p. mógł mieć zastosowanie, niezbędne jest, aby w strukturach pracodawcy funkcjonowały przynajmniej dwa obiektywnie porównywalne stanowiska pracy.
Z punktu widzenia oceny dokonywanej przez pracodawcę w zakresie ustalania, czy dane prace są pracami jednakowymi lub o jednakowej wartości, należy mieć na względzie obowiązki faktycznie wykonywane przez pracowników i występujący przy tym poziom wysiłku i odpowiedzialności, a nie tylko treść zapisów np. umowy o pracę czy załączonego do niej zakresu czynności. Praca realnie wykonywana na podstawie doraźnie wydawanych poleceń w praktyce może bowiem diametralnie różnić się od tego, co wynika z dokumentów.
Dokonując porównań prac, należy pamiętać, że kryteria, o których mowa w definicji prac o jednakowej wartości, oraz przyjęte dla prac jednakowych powinny być analizowane w sposób łączny i kompleksowy. W sytuacji gdy w wyniku takiego porównania zostanie ustalona znacząca różnica (powyżej poziomu porównywalnego) w ramach poszczególnych kryteriów, nie można mówić o pracach jednakowych lub o jednakowej wartości. Stanowi to podstawę do zróżnicowania sytuacji finansowej pracowników bez obawy naruszenia prawa do jednakowego wynagrodzenia.
Reasumując, w praktyce niezwykle trudno jest wykazać, że dane prace są jednakowe lub mają jednakową wartość. Niezbędne w tym celu jest stworzenie i zastosowanie systemu składającego się z obiektywnych kryteriów, które w sposób bardzo drobiazgowy określają wszelkie kluczowe cechy, które mają znaczenie z punktu widzenia możliwości zaliczenia danych prac do jednakowych lub o jednakowej wartości.
Kodeksowe gwarancje
Przepisem regulującym zasadę równego traktowania pracowników w sferze wynagradzania jest art. 183c k.p., zgodnie z którym pracownicy mają prawo do jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości. Wynagrodzenie, w rozumieniu powyższej normy, obejmuje wszystkie składniki wynagrodzenia, bez względu na ich nazwę i charakter, a także inne świadczenia związane z pracą, przyznawane pracownikom w formie pieniężnej lub w innej formie. Do tych innych świadczeń można zaliczyć między innymi: bony, talony, dofinansowanie dojazdów do pracy czy nawet możliwość korzystania ze służbowego telefonu komórkowego.