Od wartości przedmiotu sporu uzależniona jest często właściwość sądu, istnienie i zakres obowiązku wnoszenia opłat sądowych oraz wysokość kosztów zastępstwa procesowego udzielanego w postępowaniu sądowym przez profesjonalnych pełnomocników.

Do najczęściej rozpoznawanych przez sądy pracy należą sprawy o zapłatę konkretnej kwoty (wynagrodzenia, odszkodowania itp.). W takich sprawach dochodzona kwota stanowi wartość przedmiotu sporu. Nie wilcza się do niej odsetek, pożytków i kosztów niezależnie od tego, w jaki sposób zostały oznaczone.
Inaczej jest w sprawach o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę (przywrócenie do pracy), o ustalenie lub nawiązanie stosunku pracy. Znaczenie ma tu zgłoszone przez pracownika roszczenie i rodzaj umowy o pracę. Jeśli pracownik domaga się nawiązania, ustalenia istnienia lub przywrócenia do pracy, to przy umowach na czas określony wartością przedmiotu sporu będzie suma wynagrodzenia za pracę za okres sporny, lecz nie więcej niż za rok, a przy umowach na czas nieokreślony - za okres jednego roku. Jeśli pracownik w związku z rozwiązaniem przez pracodawcę umowy o pracę (np. na czas nieokreślony) za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia na (podstawie art. 52 k.p. lub 53 k.p.) domaga się jedynie odszkodowania wartość przedmiotu sporu stanowić będzie podana przez niego kwota dochodzonego odszkodowania, a nie suma wynagrodzenia za pracę za okres jednego roku (por. uchwała SN z 6 grudnia 2001 r., III ZP 28/01, OSNP 2002/15/350).
Przepisy prawa pracy przyznają niekiedy byłym pracownikom możliwość zgłoszenia żądania nawiązania stosunku pracy (np. na podstawie art. 53 par. 5 k.p. lub art. 9 ustawy z 13 marca 2003 r. szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników). W przypadku odmowy ponownego zatrudnienia pracownik może wnieść powództwo o nawiązanie stosunku pracy, które w rzeczywistości zmierzać będzie do nakazania pozwanemu złożenia oświadczenia woli w przedmiocie zawarcia umowy o pracę. Żądanie takie jest żądaniem określonego świadczenia (złożenia oświadczenia woli - por. postanowienie SN z 20 października 1997 r., II CKN 407/97). Wartością przedmiotu sporu przy takim powództwie jest wartość materialna stosunku prawnego, który miałby powstać w wyniku złożenia oświadczenia woli. Przy umowie o pracę należy odnieść tę wartość do wynagrodzenia za pracę (przy żądaniu nawiązania umowy na czas określony wartością przedmiotu sporu będzie suma wynagrodzenia za pracę za okres sporny, lecz nie więcej niż za rok, a przy żądaniu nawiązania umowy na czas nieokreślony - za okres jednego roku).
Wartość przedmiotu sporu w sprawach dotyczących wypowiedzenia zmieniającego uzależniona jest od rodzaju zgłoszonego przez pracownika żądania. Jeśli domaga się on odszkodowania za nieuzasadnione (niezgodne z prawem) wypowiedzenie warunków pracy i płacy, to kwota tego odszkodowania będzie wartością przedmiotu sporu. Jeśli natomiast pracownik wnosi o przywrócenie dotychczasowych warunków zatrudnienia, to wartość przedmiotu zaskarżenia stanowi suma wynagrodzenia za pracę sprzed jego zmiany za okres jednego roku niezależnie od tego, czy umowa o pracę uległa rozwiązaniu wskutek odmowy przyjęcia zaproponowanych warunków, czy stosunek pracy trwa na zmienionych warunkach (postanowienie SN z 8 kwietnia 2002 r., I PZ 18/02, OSNP 2004 /6/102). Jeżeli powód w jednym pozwie występuje z kilkoma roszczeniami, wówczas dla oznaczenia wartości przedmiotu sporu zlicza się wartość tych roszczeń.
Jeśli sąd pracy ma wątpliwości, może sprawdzić wartość przedmiotu sporu oznaczoną przez powoda. Może to polegać zarówno na sprawdzeniu samych danych stanowiących podstawę określenia tej wartość (np. wysokości wynagrodzenia pracownika w sprawie o przywrócenie do pracy) oraz sposobu obliczenia wartości przedmiotu sporu. Sprawdzenie to następuje na podstawie postanowienia sądu, i do czasu doręczenia pozwu pozwanemu może być dokonane z urzędu, później tylko na zarzut pozwanego zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Jak wskazał SN w postanowieniu z 25 maja 2005 r. (I CZ 22/05, niepubl.) wartość przedmiotu sporu oznaczona w pozwie, niepoddana sprawdzeniu ani przez sąd z urzędu, ani wskutek zgłoszenia zarzutu, nie podlega badaniu w dalszym toku postępowania.
ANDRZEJ MAREK
sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy
Andrzej Marek, sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy / DGP