Ubezpieczony w KRUS, który zasiada w organie spółki, może być zmuszony przejść do systemu powszechnego. Jest to uzależnione od dochodu, jaki uzyskuje z tytułu pełnienia tej funkcji
W 2015 r. weszły w życie nowe przepisy, które objęły ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi członków rad nadzorczych. Zasiadanie w tych organach stało się tytułem do ubezpieczeń społecznych – wystarczy do tego samo powołanie członka, czyli jedynie stosunek korporacyjny. Wskazane ubezpieczenia są obowiązkowe bez względu na to, czy dana osoba podlega ubezpieczeniom z innego tytułu lub jest emerytem albo rencistą. Wynika to z art. 9 ust. 4 i 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Członkostwo to nie wiąże się natomiast z obowiązkami ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego. Może natomiast powstać obowiązek odprowadzania składek na Fundusz Pracy, gdy członek rady nadzorczej nie ukończył 55 lat (kobieta) lub 60 lat (mężczyzna), a przychody danej osoby przekroczą wynagrodzenie minimalne. Nie powstanie obowiązek opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Przed zmianą przepisów członkowie rad nadzorczych podlegali tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu i nadal są nim objęci.
Dwojakie skutki
O ile dla ubezpieczonych w ZUS ten dodatkowy tytuł ubezpieczenia oznacza mniejszą wypłatę na rękę z tytułu pełnionej funkcji i potencjalnie wyższą emeryturę (bo odprowadzana jest dodatkowa składka), o tyle w przypadku ubezpieczonych w KRUS sytuacja jest bardziej skomplikowana. Tymczasem rolnicy często zasiadają w radach nadzorczych podmiotów, które zbywają ich produkty, a także w bankach spółdzielczych i spółdzielniach (np. mleczarskich). Nie ma też przeszkód, aby wchodzili do składu rad nadzorczych innych podmiotów.
W przypadku osób ubezpieczonych w KRUS funkcja w radzie nadzorczej może skutkować dwojako:
wwypadnięciem z ubezpieczenia w KRUS,
wobowiązkowym ubezpieczeniem w ZUS oprócz ubezpieczenia w KRUS.
Wpływ pełnienia tej funkcji na ubezpieczenie rolnicze określa art. 5b ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przepis ten stanowi, że rolnik lub domownik, który – podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy, został objęty innym ubezpieczeniem społecznym z tytułu powołania do rady nadzorczej, podlega nadal temu ubezpieczeniu w okresie pełnienia funkcji w radzie nadzorczej, mimo objęcia go z tego tytułu innym ubezpieczeniem społecznym, jeżeli przychód osiągany z tego tytułu w rozliczeniu miesięcznym nie przekracza kwoty równej połowie minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalonego na podstawie odrębnych przepisów (art. 5b ust. 1). Ponadto rolnik lub domownik, o którym mowa w ust. 1, może w każdym czasie odstąpić od ubezpieczenia, składając w KRUS oświadczenie o odstąpieniu od tego ubezpieczenia, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym to oświadczenie zostało złożone w KRUS (art. 5b ust. 2).
Liczy się wynagrodzenie
Jeśli więc osoba ubezpieczona w KRUS (rolnik lub domownik) jest jednocześnie członkiem rady nadzorczej, to wówczas od wysokości uzyskiwanych z tego tytułu przychodów zależy los jego ubezpieczenia w KRUS.
W 2015 r. wynagrodzenie minimalne wynosi 1750 zł. Oznacza to, że aby nie wypaść z KRUS z tytułu zasiadania w radzie nadzorczej, można osiągnąć przychód miesięczny nie wyższy niż 875 zł. Ponadto bezpośrednio przed rozpoczęciem pełnienia funkcji członka rady nadzorczej trzeba podlegać ubezpieczeniu społecznym rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy. O swej dodatkowej aktywności należy poinformować KRUS.
Ten, komu zależy na pozostaniu w KRUS, powinien więc zadbać o to, aby pełnienie funkcji członka rady nadzorczej nie niosło dla niego większych korzyści finansowych. Ten zaś, kto z tego tytułu czerpie większe profity (w stosunku do poprzedniego stanu prawnego są one pomniejszone o składki emerytalne i rentowe), automatycznie przechodzi do ZUS. Powstaje pytanie, czy kiedykolwiek z tego tytułu otrzyma jakiekolwiek świadczenie. Jak wskazał Marek Bucior, podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej (odpowiedź z 13 kwietnia 2015 r. na interpelację poselską nr 31477), założeniem było, aby rozwiązanie to dotyczyło osób, dla których praca skutkująca ubezpieczeniem w systemie powszechnym była jedynie zajęciem dodatkowym, natomiast praca w gospodarstwie rolnym powinna być głównym źródłem utrzymania. Skutkiem równoległego podlegania ubezpieczeniom przez rolników (a tym samym odprowadzania składek do obu systemów) jest prawo do uzyskania świadczeń z obu systemów. Wymiar stażu ubezpieczeniowego przekłada się jednak niewątpliwie bezpośrednio na wysokość tego świadczenia.
Wpływ na emeryturę
Emerytura rolnicza przysługuje po osiągnięciu odpowiedniego wieku i stażu ubezpieczeniowego 25 lat (art. 19 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). W odniesieniu do osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. nie stosuje się jednak zasady sumowania okresów ubezpieczenia powszechnego i rolniczego (art. 20 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Dwuzawodowcy (czyli ci, którzy mają staż ubezpieczeniowy zarówno w KRUS, jak i ZUS; dotychczas byli to głównie chłoporobotnicy) potencjalnie mogą więc nabyć emerytury z obu systemów – zarówno z KRUS, jak i z ZUS.
Emerytura z ZUS, przyznawana według nowych zasad, nie zależy od określonego stażu ubezpieczeniowego – liczy się osiągnięcie odpowiedniego wieku. Przy czym im składek do ZUS wpłynęło mniej, tym świadczenie będzie niższe. Jeśli więc rolnik ma staż – 25 lat ubezpieczenia rolniczego, to nabędzie prawo do emerytury rolniczej. Ponadto może pobierać emeryturę z ZUS – choćby miała być symboliczna.
Jednak ci rolnicy, którzy nie zbiorą 25-letniego stażu ubezpieczenia w KRUS, mają szansę wyłącznie na emeryturę z ZUS.
Dla tych rolników, którzy mają długi staż w KRUS, zmiana zasad ubezpieczania członków rad nadzorczych nie ma dużego znaczenia, bo i tak nabędą prawo do rolniczej emerytury. Podobnie w wypadku tych, którzy z tytułu zasiadania w radach nadzorczych mają przychody poniżej połowy minimalnego wynagrodzenia miesięcznie – wtedy nadal są ubezpieczeni w KRUS. Zmianę przepisów ubezpieczeniowych odczują głównie jako spadek dochodów netto z tytułu zasiadania w radzie nadzorczej.
Jeśli jednak rolnik ma krótki staż ubezpieczenia rolniczego, lecz chciałby w przyszłości korzystać z emerytury rolniczej (bo np. z rolnictwem wiąże swoją zawodową przyszłość), a z tytułu zasiadania w radzie nadzorczej ma wysokie pobory, to sytuacja się komplikuje. Mimo woli staje się bowiem owym dwuzawodowcem ze wszystkimi tego konsekwencjami. Trudniej podjąć racjonalną decyzję, szczególnie że zasiadanie w radzie nadzorczej jest kadencyjne. Poza tym nie sposób przewidzieć, jakie przepisy będą obowiązywać w chwili przechodzenia na emeryturę.
„Reforma systemu ubezpieczenia społecznego rolników przewidziana jest w wykazie prac legislacyjnych rządu. Termin opracowania koncepcji tej reformy uwarunkowany jest wprowadzeniem rozwiązań w zakresie liczenia dochodów z działalności rolniczej. System opłacania składek rolniczych powinien być bowiem oparty na dochodowości. Takie zalecenia odnośnie do kształtu przyszłego systemu ubezpieczeń rolników kieruje wobec Polski także Komisja Europejska. Zmiana w zakresie opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników pociągnie za sobą z pewnością zmianę zasad ustalania emerytury” – napisała Krystyna Gurbiel, podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi w odpowiedzi z 11 kwietnia 2014 r. na interpelację poselską nr 25634.
Opieka nad dziećmi
Warto dodać, że komplikuje się też sytuacja tych ubezpieczonych w KRUS, którzy zajmują się wychowywaniem dziecka i z tej przyczyny mają prawo do ubezpieczeń. W myśl art. 16a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników za rolnika lub domownika podlegającego ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu w związku ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem (zasadniczo – do 3 lat) składka na to ubezpieczenie jest finansowana z dotacji budżetu państwa, pod warunkiem że ten rolnik lub domownik nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu, czyli właśnie w ZUS. Wówczas pełnienie funkcji członka rady nadzorczej skończy się pozbawieniem tego ubezpieczenia – bez względu na uzyskiwane z przychody.
Podstawa prawna
Art. 9 ust. 4 i 9 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121).
Art. 5b ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j Dz.U. z 2013 r. poz. 1403 ze zm.).