Konstrukcja przepisów nie zachęca pracowników do korzystania z tego wolnego. Problemem jest nie tylko brak odpłatności. Nowe uprawnienie wywołuje bowiem niekorzystne skutki także na gruncie ubezpieczeń społecznych.

Urlop opiekuńczy to nowe uprawnienie, wprowadzone do kodeksu pracy przez nowelizację z 9 marca 2023 r. (Dz.U. poz. 641), która weszła w życie 26 kwietnia br. Ma ono na celu zapewnienie osobistej opieki lub wsparcia członkowi rodziny lub gospodarstwa domowego, gdy wymagają tego poważne względy medyczne. Przysługuje w wymiarze pięciu dni w roku kalendarzowym i – niestety dla pracowników – jest bezpłatny.

Ta ostatnia kwestia była przedmiotem licznych dyskusji i krytycznych ocen już w trakcie procesu legislacyjnego. Argumentowano, że brak wynagrodzenia za czas urlopu zniechęci do korzystania z tego uprawnienia. Co więcej, korzystanie z niego może odbić się czkawką, gdy pracownik zachoruje lub gdy w przyszłości będzie chciał podwyższyć sobie emeryturę.

Chory pracownik bez zasiłku

Okazuje się, że jeżeli pracownik zachoruje w czasie urlopu opiekuńczego, to nie ma prawa do zasiłku chorobowego (ani wynagrodzenia chorobowego). Nie obowiązuje tu zasada, że choroba przerywa urlop i za czas niezdolności do pracy dostaje się zasiłek bądź wynagrodzenie chorobowe, tak jak to jest w przypadku urlopu wypoczynkowego. Na gruncie ustawy zasiłkowej (z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732 ze zm.) urlop opiekuńczy jest bowiem traktowany podobnie jak urlop bezpłatny.

– Dla pracowników brak zasiłku w takiej sytuacji może być zaskoczeniem – uważa Andrzej Radzisław, radca prawny, partner w kancelarii Goźlińska Petryk i Wspólnicy. Jego zdaniem w błąd wprowadzać może także nazewnictwo ustawy. – Sama nazwa nowego uprawnienia z k.p. jest myląca. Pracownik może bowiem myśleć, że skoro korzysta z urlopu opiekuńczego, to należy mu się zasiłek opiekuńczy. A to dwie zupełnie różne sprawy – wskazuje Andrzej Radzisław.

Jak wyjaśnia dr Tomasz Lasocki, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, taki kształt przepisów wynika stąd, że urlop opiekuńczy jest nieodpłatny. Ustawodawca rozciągnął więc na niego przepisy ubezpieczeniowe dotyczące innych urlopów nieodpłatnych. Regulacje te dotyczą m.in. urlopów bezpłatnego i wychowawczego. – Logika tego rozwiązania jest taka, że skoro osobie zdrowej pieniądze za taki czas wolny się nie należą, to również nie ma odpłatności w razie choroby – zaznacza.

Ekspert dodaje, że wątpliwości budzi jednak to, czy pracownikowi będzie przysługiwać zasiłek po zakończeniu urlopu, gdy ten nadal jest chory.

– Należy uznać, że osoba ta jest nadal objęta ubezpieczeniem chorobowym, a wobec tego zasiłek jej przysługuje. Mamy tu jednak do czynienia z pewnym niedopowiedzeniem i brakiem odpowiednich regulacji. Przykładowo urlop wychowawczy nie jest tytułem do ubezpieczenia chorobowego, ale stanowi on odrębny tytuł do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych – zauważa.

Zdaniem ekspertów pewnym wyjściem z sytuacji może być cofnięcie wniosku o urlop opiekuńczy za czas choroby, by móc pobierać zasiłek bądź wynagrodzenie chorobowe. Na to jednak musi zgodzić się pracodawca.

Z kolei płatnicy zasiłków z uwagi na taki, a nie inny kształt regulacji, muszą ustalać, czy dana niezdolność do pracy przypada na czas urlopu opiekuńczego. Informacje na ten temat trzeba będzie podać ZUS (patrz: ramka).

Wyrwa w stażu emerytalnym

Urlop opiekuńczy może mieć też wpływ na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Wiele bowiem wskazuje na to, że kto z niego skorzysta, będzie mieć wyrwę w ubezpieczeniu.

– Tu również jednak bazujemy na pewnym niedopowiedzeniu. Przepisy nie odnoszą się bowiem do tego, jak urlop opiekuńczy wpływa na ubezpieczenia emerytalno-rentowe. Najpewniej jednak będzie tu stosowana analogia do urlopu bezpłatnego – wskazuje dr Tomasz Lasocki. To zaś oznacza, jak tłumaczy ekspert, że czas urlopu stanowiłby lukę w tym ubezpieczeniu, a więc w przyszłości także w stażu ubezpieczeniowym. Choć jego zdaniem są też racje za tym, by uznać, że urlop opiekuńczy nie powoduje luki w ubezpieczeniu, bo nie mamy tu do czynienia z dłuższą przerwą od pracy.

– W tym zakresie przydałoby się doprecyzowanie ze strony ustawodawcy, czy w trakcie tego urlopu pracownik podlega ubezpieczeniom społecznym – stwierdza. Dodaje, że problem ten dotyczy również urlopów bezpłatnych, w przypadku których również istnieje niedopowiedzenie w przepisach. Inaczej niż w przypadku urlopu wychowawczego nie ma w nich bowiem mowy, że stanowi on odrębny tytuł do ubezpieczeń.

Omawiana kwestia może zaś okazać się istotna w przyszłości. W przypadku niskiej emerytury odpowiedni staż ubezpieczeniowy (20 lub 25 lat) podwyższy ją bowiem do wysokości emerytury minimalnej.

– Może się jednak zdarzyć tak, że przez urlop opiekuńczy zabraknie kilku czy kilkunastu dni, by dostać minimalną emeryturę – zauważa dr Lasocki. ©℗

Zmiany w przepisach ubezpieczeniowych

W ślad za ustawą z 9 marca 2023 r. (Dz.U. poz. 641), która znowelizowała m.in. kodeks pracy i ustawę zasiłkową, resort rodziny proponuje zmiany w przepisach wykonawczych do tej ostatniej oraz do ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.). Odnoszą się one m.in. do urlopu opiekuńczego.

I Zmiany w rozporządzeniu w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i (…).

1) Zmianie mają ulec m.in. załączniki nr 1 i 2, określające, jakie dane muszą być zawarte w zaświadczeniu płatnika składek, które są niezbędne do przyznania i wypłaty zasiłku chorobowego (odpowiednio – do ubezpieczonego będącego pracownikiem i tego, który nim nie jest). Po zmianach w zaświadczeniach od pracodawców wymagana będzie informacja, czy ubezpieczony w okresie niezdolności do pracy korzysta m.in. z urlopu opiekuńczego. Trzeba będzie też podać okres korzystania z niego. Prawo do zasiłku chorobowego jest bowiem wyłączone, gdy choroba przypada w czasie urlopu opiekuńczego.

2) Inne projektowane zmiany mają na celu dostosowanie przepisów wykonawczych do regulacji ustawowych zmienionych w ostatnich latach, nie tylko wskazaną ustawą z 9 marca br. Dotyczą one m.in. dokumentów potwierdzających wygaśnięcie stosunku pracy z powodu śmierci pracodawcy, a także dokumentowania prawa do zasiłku opiekuńczego w przypadku konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym dzieckiem legitymującym się m.in. orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

II Zmiany w rozporządzeniu w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego (…).

Zmiany dotyczą załącznika nr 25 do rozporządzenia. Proponuje się:

1) dodanie nowego kodu „131 – urlop opiekuńczy w rozumieniu art. 1731 k.p.” jako kodu przerwy w opłacaniu składek,

2) dodanie nowych kodów w dziale „Rodzaj świadczenia i przerwy”:

■ 337 – dotyczy zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w celu opieki nad dzieckiem posiadającym zaświadczenie z ustawy „Za życiem”,

■ 338 – dotyczy zasiłku macierzyńskiego za okres 9-tygodniowej nieprzenoszalnej części urlopu rodzicielskiego,

■ 339 – dotyczy wyrównania zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w celu opieki nad dzieckiem posiadającym zaświadczenie z ustawy „Za życiem”,

■ 340 – dotyczy wyrównania zasiłku macierzyńskiego za okres 9-tygodniowej nieprzenoszalnej części urlopu rodzicielskiego,

3) dodanie nowych kodów tytułu ubezpieczenia oraz zmiany w opisie niektórych kodów. ©℗