Nasza spółka ma zaległości wobec ZUS wynoszące ok. 15 tys. zł. ZUS ustanowił już na naszej nieruchomości hipotekę przymusową. Czy jest możliwe, żeby przy sprzedaży tej nieruchomości umówić się z kupującym, aby część ceny zapłacił nam przelewem na rachunek bankowy, a pozostałą kwotę przekazał ZUS – na podstawie umowy o przejęciu od nas długu?
Nie. Umowa o przejęcie długu z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (art. 519 par. 1 kodeksu cywilnego) jest nieważna z mocy samego prawa.
Podmioty gospodarcze zgodnie z zasadą swobody umów mogą dowolnie ukształtować między sobą stosunki umowne. Jednak w pewnych okolicznościach swoboda ta jest poważnie ograniczona. W opisywanym przypadku strony zamierzają zawrzeć umowę sprzedaży nieruchomości z możliwością częściowej zapłaty przez przejęcie długów spółki wobec ZUS (a więc należności publicznoprawnych) w drodze umowy. Przepisy aktów prawnych regulujących sferę należności publicznoprawnych (ordynacja podatkowa, ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych) nie dopuszczają jednak stosowania do takich długów przepisów prawa cywilnego, w tym przepisów o zmianie dłużnika (art. 519 i następne kodeksu cywilnego). Co istotne, nie można tu kierować się zasadą, w myśl której dozwolone jest wszystko to, czego nie zabraniają przepisy. W orzecznictwie sądowoadministracyjnym jest bowiem ugruntowane stanowisko, że dopuszczalne jest tylko to, na co wyraźnie zezwalają przepisy prawa. Sąd Najwyższy przyjmuje również, że umowa o przejęcie długu z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne jest nieważna. Wskazuje, że świadczenia z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne mają charakter świadczeń publicznoprawnych, a do takich świadczeń nie mają zastosowania przepisy kodeksu cywilnego o zmianie dłużnika (tak SN w wyroku z 10 lutego 2004 r., sygn. akt IV CK 56/03).
Stanowisko to możemy bezpośrednio odnieść do omawianej sytuacji. Oznacza to, że umowa o przejęcie długu z tytułu obciążających spółkę długów składkowych, stanowiąca element zapłaty za nieruchomość, jako sprzeczna z prawem będzie nieważna i to nawet wtedy, gdyby została zawarta za zgodą wierzyciela, czyli w tym wypadku - za zgodą ZUS.
Dodać również należy, że nawet w przypadku umowy sprzedaży nieruchomości (bez zastosowania trybu zapłaty części ceny poprzez przejęcie długu składkowego), przy braku uprzedniej spłaty zadłużenia nabywca nieruchomości staje się dłużnikiem hipotecznym ZUS. W praktyce oznacza to niebezpieczeństwo zaspokojenia się ZUS z przedmiotu zabezpieczenia w każdym czasie, bez względu na to, czyją stała się ona własnością. Zabezpieczenie należności hipoteką przymusową ma jeszcze jeden istotny poważny skutek dla właściciela takiej nieruchomości. Jak bowiem wynika z art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem. Po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być jednak egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę.
Podstawa prawna
Art. 519 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 24 ust. 5, art. 26 ust. 3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121).