Święta Wielkanocne pracowników wyznania prawosławnego a prawa i obowiązki pracodawców

Wnajbliższą niedzielę (16 kwietnia) Święta Wielkanocne będą obchodzić wyznawcy prawosławia, z których część to obywatele Ukrainy. Wielu pracodawców zadaje sobie (i prawnikom) pytanie, czy mają obowiązek udzielać takim pracownikom dni wolnych od pracy w święta przypadające według ich wyznania w inne dni niż święta katolickie. Problem wyjaśnia dr Magdalena Rycak, radca prawny w Rycak Kancelaria Prawa Pracy i HR.

Wolność sumienia i wyznania należy do fundamentalnych praw człowieka, które każdemu zapewnia art. 53 ust. 1 i 2 Konstytucji RP. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz jej uzewnętrznianie indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują. Realizacja powyższego prawa w praktyce napotyka jednak różnego rodzaju przeszkody.

W świetle polskiego prawa pracy niedziele i święta są co do zasady dniami ustawowo wolnymi od pracy. Święta te zostały wymienione w ustawie z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1920). Regulacja ta wymienia jednak wyłącznie święta państwowe i katolickie.

Trzeba odpracować

Osoby należące do Kościołów i innych związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy lub nauki na czas niezbędny do obchodzenia tych świąt zgodnie z wymogami wyznawanej przez siebie religii.

Zgodnie z art. 42 ust. 1 i 3 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 265), zwolnienie to może być udzielone pod warunkiem odpracowania tego czasu, bez prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę w dni ustawowo wolne od pracy lub pracę w godzinach nadliczbowych. Powyższe odpracowanie może mieć np. miejsce w święta katolickie wymienione w przywołanej wcześniej ustawie o dniach wolnych od pracy, jeśli praca, którą wykonuje pracownik będący innowiercą, może być wykonywana w niedziele i święta.

Co istotne, pracodawca nie ma obowiązku nałożenia na pracownika obowiązku odpracowania zwolnienia. Jest to tylko jego uprawnienie, z którego może zrezygnować.

Potrzebny wniosek

Pracownik należący do Kościoła lub innego związku wyznaniowego, którego święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, prośbę o udzielenie zwolnienia od pracy powinien zgłosić pracodawcy co najmniej siedem dni przed dniem zwolnienia. Pracodawca powinien zawiadomić go o warunkach odpracowania zwolnienia nie później niż trzy dni przed dniem zwolnienia. W celu umożliwienia pracownikowi obchodzenia tych świąt pracodawca, na prośbę pracownika, ustala dla niego indywidualny rozkład czasu pracy.

Kwestie te reguluje rozporządzenie ministrów pracy i polityki socjalnej oraz edukacji narodowej z 11 marca 1999 r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych niebędących dniami ustawowo wolnymi od pracy (Dz.U. nr 26, poz. 235).

Bez prawa do wynagrodzenia

Warto wiedzieć, że osoby należące do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego mają prawo do obchodzenia świąt prawosławnych także według kalendarza juliańskiego. Wymienia je art. 14 ust. 1 ustawy z 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 544). Są to: 7 i 8 stycznia (Boże Narodzenie), 19 stycznia (Chrzest Pański), 7 kwietnia (Zwiastowanie Najświętszej Maryi Panny), drugi dzień Wielkiej Nocy, 19 sierpnia (Przemienienie Pańskie) 28 sierpnia (Zaśnięcie Najświętszej Maryi Panny).

Pracownikom takim przysługuje zwolnienie od pracy w tych dniach bez prawa do wynagrodzenia (jeżeli święta te nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy).

Zakaz dyskryminacji

Pracodawcy powinni mieć na względzie, że nieudzielenie zwolnienia pracownikowi innowiercy narusza zakaz dyskryminacji pracowników ze względu na przekonania religijne. Wynika on z art. 32 ust. 2 konstytucji oraz z art. 113 k.p., zgodnie z którym jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia – w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy – jest niedopuszczalna.

Warto też wiedzieć, że w świetle przepisów dotyczących ochrony danych osobowych pracodawca nie ma prawa żądać od pracownika (ani od kandydata do pracy) zadeklarowania wyznawanej przez niego religii. Dopiero gdy zatrudniony zamierza skorzystać z uprawnień z tym związanych, może on żądać podania takiej informacji na podstawie art. 221 par. 4. k.p. ©℗