Po tej dacie wniosek o umorzenie mogą złożyć m.in. spadkobiercy osoby prowadzącej działalność. Mają na to 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji stwierdzającej ich odpowiedzialność
Mimo że teoretycznie termin na składanie wniosków o objęcie abolicją należności składkowych minął już 15 stycznia 2015 r., to jednak droga do umorzenia zaległości nie została ostatecznie zamknięta. Nie wszyscy wiedzą, że wciąż mogą jeszcze wystąpić do ZUS z takim wnioskiem i sporo zaoszczędzić. Wydawało się, że na temat samej abolicji powiedziano i napisano już chyba wszystko, a skoro mija termin składania wniosków, nie warto roztrząsać problematycznych kwestii. Warto jednak zwrócić uwagę na te zagadnienia, które nadal mogą budzić wątpliwości, tym bardziej że jak się okazuje, wniosków o umorzenie może przybywać.
Jakie zasady
Jak wiadomo, ustawa o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (dalej: ustawa abolicyjna) dała tym osobom – podlegającym od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu – możliwość ubiegania się o umorzenie składek za ten okres. Termin na skorzystanie z abolicji w zasadzie już minął, jednak przewidziano wyjątek dla osób, którym po tej dacie ZUS wydał lub wyda decyzję, na mocy której zobowiązani są do zapłaty składek za okres objęty ustawą abolicyjną. A takim obowiązkiem można obciążyć nawet osobę, która nigdy przedsiębiorcą nie była i nie prowadziła żadnej działalności gospodarczej. [ramka, przykłady 1, 2]
Jeśli otrzymamy taką decyzję, mamy 12 miesięcy od jej uprawomocnienia na złożenie wniosku o objęcie należności abolicją. Termin liczony jest od dnia uprawomocnienia się decyzji, co oznacza, że można wykorzystać pełną procedurę odwoławczą – odwołanie do sądu okręgowego, a następnie apelację do sądu II instancji. Nie ma przy tym znaczenia, jak długo potrwa postępowanie sądowe. Oczywiście można zrezygnować z odwołania i od razu wystąpić do ZUS o umorzenie składek. Warto jednak pamiętać, że w tym trybie nie mogą zostać umorzone składki za pracowników.
Skutki
Jednym z problematycznych zagadnień jest określenie, jakie skutki wywoła złożenie wniosku o umorzenie przez np. spadkobiercę, który nie wiedział wcześniej, że może wystąpić z takim wnioskiem, i ZUS zdążył już wszcząć postępowanie egzekucyjne. Oczywiste jest, że od złożenia wniosku do uprawomocnienia się decyzji postępowanie egzekucyjne wobec wnioskodawcy ulega zawieszeniu z mocy prawa. Wątpliwości budzi natomiast sam zakres tego zawieszenia, tj. czy dotyczyło to tylko należności z tytułu składek za okres podlegający umorzeniu, czy również tych, które umorzone być nie mogą. Początkowo ZUS stał na stanowisku, że zawieszenie obejmowało wszystkie należności z tytułu składek. Wyjątek stanowiły jedynie składki sprzed 1 stycznia 1999 r. Stanowisko to uległo jednak później zmianie i obecnie praktyka ZUS jest taka, że zawieszenie postępowania egzekucyjnego może dotyczyć wyłącznie należności za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. podlegających umorzeniu na podstawie ustawy abolicyjnej.
Rodzi to również dodatkowe obowiązki po stronie ZUS w zakresie szczególnego nadzoru nad prowadzonymi egzekucjami, w tym prawidłowego zaliczania wpływów z egzekucji na należności nieobjęte abolicją. Co ważne, nie ma również przeszkód do wszczynania postępowania egzekucyjnego wobec dłużników w stosunku do należności z tytułu nieopłaconych składek bieżących.
Co jednak tak naprawdę oznacza to zawieszenie? Otóż w okresie zawieszenia postępowania egzekucyjnego pozostają w mocy dokonane czynności egzekucyjne. Jeśli np. naczelnik urzędu skarbowego prowadzi na rzecz ZUS egzekucję z wynagrodzenia za pracę, to z chwilą złożenia wniosku egzekucja powinna zostać zawieszona. Środki uzyskane tą drogą powinny być przez pracodawcę deponowane i nie mogą być przekazywane ani do organu skarbowego, ani do zobowiązanego.
Nie należy przy tym zapominać, że w przypadku gdy o umorzenie występuje tzw. czynny przedsiębiorca, czyli nadal prowadzący działalność, a nie osoba, która zakończyła działalność przed 1 września 2012 r., zawieszenie postępowania egzekucyjnego jest możliwe dopiero po weryfikacji na zasadach pomocy publicznej. Udzielenie przedsiębiorcy przez ZUS ulgi w postaci zawieszonej egzekucji podlega bowiem zarówno krajowym, jak i wspólnotowym regulacjom dotyczącym pomocy publicznej.
Podwójne zabezpieczenie
Ci, którym po 15 stycznia bieżącego roku ZUS wydał jedną z decyzji, o której mowa w ustawie abolicyjnej, mogą zatem wystąpić z żądaniem umorzenia zaległych składek. Czy mogą jednak iść dalej i wnosić o umorzenie w myśl przepisów ustawy abolicyjnej, a jednocześnie na wszelki wypadek wnosić o umorzenie pozostałych należności na podstawie przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa)? Przepisy milczą na ten temat, a zatem należy to tylko i wyłącznie do decyzji samego zobowiązanego. ZUS powinien zaś obydwa takie wnioski rozpatrzyć niezwłocznie, tym bardziej że żądania dotyczą zupełnie innego czasu. Co więcej, skoro warunkiem umorzenia należności w myśl ustawy abolicyjnej jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji o umorzeniu pozostałych należności niepodlegających umorzeniu (z wyjątkiem tych za okres do 31 grudnia 1998 r.), umorzenie tych należności na podstawie ustawy systemowej powoduje spełnienie tego warunku w sposób oczywisty. W interesie zobowiązanego będzie zatem złożenie również tego drugiego wniosku, o ile rzeczywiście w jego przypadku można mówić o przesłankach całkowitej nieściągalności przewidzianych w ustawie systemowej. Nawet gdyby jednak wnioski o umorzenie dotyczyły tego samego okresu, czyli lat 1999–2009, ZUS ma obowiązek je rozpoznać niezależnie od siebie. Jeśli dotyczą tego samego okresu, a wcześniej wydaną decyzją ZUS umorzy zobowiązania przedsiębiorcy, ma to wpływ na prowadzone postępowanie z drugiego wniosku o tyle, że w tym zakresie staje się już bezprzedmiotowe i powinno być umorzone.
Co z żoną
Ustawa abolicyjna w sposób jednoznaczny określa katalog podmiotów, którym przysługuje prawo wystąpienia do ZUS o umorzenie zaległych składek. Nie rozstrzyga jednak wszystkich możliwych przypadków. Co bowiem w sytuacji, gdy długi przedsiębiorcy wywołują też skutki dla innych osób – najczęściej żony lub męża? [przykład 3]
Tu pojawia się problem. Ordynacja podatkowa stosowana na mocy odesłania do należności z tytułu składek wprowadza w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność za zobowiązania, obejmując nią majątek odrębny dłużnika oraz majątek wspólny jego i małżonka. Niestety w rozumieniu ustawy abolicyjnej żona nie jest ani osobą prowadzącą działalność, ani osobą trzecią. Mimo że z mocy prawa odpowiada za długi męża, nie jest uprawniona do wystąpienia z wnioskiem o umorzenie składek wobec ZUS, może to zrobić tylko on sam. Jeśli zatem żona wystąpi do ZUS o umorzenie zaległości, ten będzie musiał wydać jej decyzję odmawiającą wszczęcia postępowania w sprawie.
Bez wątpienia natomiast prawo do złożenia takiego wniosku przysługuje spadkobiercom. Warto jednak pamiętać, że odpowiedzialność solidarna spadkobierców oparta jest na przepisach kodeksu cywilnego dla zobowiązań cywilnoprawnych, zgodnie z którymi zwolnienie z długu wobec jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników. Zatem jeśli ZUS wydał decyzje o odpowiedzialności za długi spadkodawcy na jego małżonkę oraz dwoje dzieci, wszyscy troje powinni wystąpić o umorzenie zobowiązań. Umorzenie na wniosek jednego z dłużników solidarnych nie zwolni bowiem z obowiązku pozostałych spadkobierców, czego nie wszyscy odpowiedzialni za długi spadkowe mogą być świadomi. Taka sama zasada obowiązuje zresztą w każdym innym przypadku odpowiedzialności solidarnej, również gdy o umorzenie wystąpi wspólnik spółki cywilnej jako osoba trzecia, na którą decyzją ZUS przeniesiono odpowiedzialność za długi spółki. Umorzenie składek wobec jednego ze wspólników pozostaje bez wpływu na pozostałych wspólników spółki, na których nadal ciąży ten obowiązek.
Ważne
Wniosek o umorzenie składek nie wyłącza kontynuowania wobec dłużnika egzekucji, ale tylko z tej części należności, która nie może podlegać umorzeniu
Kto jeszcze może skorzystać
Z abolicji wciąż mogą skorzystać osoby, którym po 15 stycznia 2015 r. ZUS wydał lub wyda decyzję o:
● podleganiu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym,
● wysokości zadłużenia z tytułu składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne,
● przeniesieniu odpowiedzialności za zadłużenie – na osoby trzecie lub spadkobierców.
PRZYKŁAD 1
Odpowiedzialność wdowca
Pan Nowak nigdy nie prowadził działalności gospodarczej, całe życie pracował na etacie. 20 lutego 2015 r. otrzymał decyzję, w której stwierdzono jego należności wobec ZUS za składki w okresie od 2006 do 2008 r., których nie opłaciła jego zmarła żona prowadząca przez kilka lat niewielką firmę, w której zatrudniała jedną osobę. Czy przysługuje mu prawo do złożenia wniosku abolicyjnego?
Tak, pan Nowak jest uprawniony do wystąpienia z takim wnioskiem. ZUS umorzy jednak składki tylko za zmarłą żonę, nie zaś za pracownika, za którego składki pan Nowak będzie musiał sam opłacić
PRZYKŁAD 2
Zaległości sprzed lat
Pan Lewandowski prowadzi od 1999 r. działalność gospodarczą. Zawsze terminowo regulował wszystkie zobowiązania wobec ZUS, był więc bardzo zdziwiony, gdy 17 marca 2015 r. otrzymał decyzję, z której wynika, że jego zaległości wobec organu wynoszą kilkaset złotych. W wyniku pomyłki zapłacił za małe składki w 2008 r. Czy jest uprawniony do żądania umorzenia składek?
Tak, pan Lewandowski spełnia wszystkie przesłanki do umorzenia należności, ale jako czynny przedsiębiorca będzie podlegał weryfikacji pod kątem pomocy publicznej.
PRZYKŁAD 3
Spłata zadłużenia małżonka
Pan Kowalski prowadzący działalność gospodarczą od 1997 r. miał zaległości składkowe. ZUS wydał 15 lutego 2015 r. decyzję o wysokości zadłużenia z tytułu składek, w tym za okres objęty ustawą abolicyjną, kierując ją na jego ostatni adres zamieszkania. Pani Kowalska, obawiając się wpisu hipoteki ZUS na nieruchomości wspólnej męża i swojej, po otrzymaniu tej decyzji podjęła się spłaty zadłużenia za swojego męża. Nie ma obecnie kontaktu z mężem, choć formalnie nadal pozostają małżeństwem. Czy przysługuje jej prawo złożenia wniosku o umorzenie tych zaległości?
Nie, pani Kowalska nie jest uprawniona do złożenia takiego wniosku.
Podstawa prawna
Art. 1 i 2 ustawy z 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (t.j. Dz.U. poz. 1551).
Art. 28 ust. 3, art. 31 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121).
Art. 29 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.).
Art. 373 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 58 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1619 ze zm.).