Od 1 lutego przysługują one w razie przysposobienia dziecka w wieku do lat 14, a nie jak dotychczas w wieku do lat 7. Zmiany w kodeksie pracy wynikają ze zmiany przepisów o pieczy zastępczej.

Od 1 lutego 2023 r. urlopy dla pracowników – rodziców adopcyjnych i zastępczych –udzielane są według nowych reguł. Są one korzystniejsze niż dotychczasowe i mają za zadanie wspomóc stworzenie więzi między przysposobionymi dziećmi a ich adopcyjnymi rodzicami. Zmiany wynikają z ustawy z 7 października 2022 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2140; dalej: nowelizacja). Jej przepisy weszły w życie w znacznej większości 1 lutego 2023 r. i – co ważne – obecnie na ich podstawie kodeks pracy rozróżnia sytuację pracowników dokonujących adopcji dziecka od pracowników tworzących rodzinę zastępczą. [ramka]
Różnica między adopcją a rodziną zastępczą
• Adopcja dziecka prawnie wiąże dziecko z rodzicami przysposabiającymi. Prowadzi do powstania analogicznych praw i obowiązków jak te, które przysługują i spoczywają na rodzicach i dzieciach naturalnych.
• Rodzina zastępcza jest formą opieki ustanawianej dla dzieci, które nie otrzymują jej ze strony rodziców. Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej nie powoduje powstania więzi prawnej między dzieckiem a opiekunami. ©℗

Urlop ojcowski

Nowelizacja zmienia regulację dotyczącą m.in. urlopu ojcowskiego. Pracownik, który jest ojcem wychowującym dziecko, w tym także dziecko przysposobione (adoptowane), ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do dwóch tygodni. Może z niego skorzystać nie później niż do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia albo do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka. W przypadku dziecka przysposobionego wydłużony został wiek dziecka, do ukończenia którego urlop ojcowski przysługuje. Po nowelizacji przysługuje on nie dłużej niż do ukończenia przez przysposobione dziecko 14. roku życia. Przed nowelizacją ojciec miał prawo do urlopu ojcowskiego nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia. Podwyższony został zatem wiek dziecka, na które przysługuje urlop ojcowski w przypadku adopcji. Wymiar urlopu ojcowskiego oraz maksymalny upływ czasu od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka (24 miesiące) pozostają bez zmian.
Korzystne są także przepisy przejściowe (art. 37 nowelizacji). Pracownik, który przysposobił dziecko przed 1 lutego 2023 r. i nie wykorzystał urlopu ojcowskiego lub części tego urlopu, ma prawo do urlopu lub niewykorzystanej części urlopu ojcowskiego na nowych zasadach. Oznacza to, że pracownik ma prawo do urlopu ojcowskiego przez okres od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej do dnia upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.

Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego

Zmiany w tym zakresie dotyczą pracowników, którzy przysposobili dziecko jako rodzice adopcyjni. Od 1 lutego 2023 r. nie stosuje się już do nich art. 183 par. 1 k.p., dotychczas regulującego prawo do urlopu zarówno dla rodziców adopcyjnych, jak i zastępczych. Od 1 lutego 2023 r. dotyczy on wyłącznie pracownika, który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej. Zgodnie z tym przepisem pracownik przyjmujący dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza ma prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w dotychczasowym wymiarze, tj.:
1) 20 tygodni – w przypadku przyjęcia jednego dziecka,
2) 31 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci,
3) 33 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci,
4) 35 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci,
5) 37 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci,
– nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia. Zatem w przypadku takiego pracownika nie wydłużono wieku dziecka, do ukończenia którego pracownik będący rodzicem zastępczym może skorzystać z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
Z kolei sytuację pracownika, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, wyłączono z tego przepisu i uregulowano odrębnie w art. 183 par. 11 k.p. Takiemu rodzicowi przyznano prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze jak powyżej (tj. 20 tygodni – w przypadku przyjęcia jednego dziecka, 31 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci, 33 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci, 35 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci, 37 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci) – do ukończenia przez dziecko 14. roku życia. W przypadku przysposobienia wydłużono więc wiek dziecka, do ukończenia którego rodzic adopcyjny może skorzystać z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
Nowelizacja zmieniła także art. 183 par. 3 k.p. Od 1 lutego 2023 r. prawo do dziewięciu tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego ma:
  • tak jak dotychczas – pracownik, który przyjął na wychowanie dziecko w wieku do 7. roku życia jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej), a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego do 10. roku życia,
oraz
  • pracownik, który od 1 lutego 2023 r. przyjmie na wychowanie dziecko w wieku do 14. roku życia i wystąpi do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia.
Przepis ten reguluje minimalny wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. W sytuacji, w której pracownik przyjął na wychowanie dziecko, któremu do ukończenia 7. roku życia (analogicznie 10. roku życia) brakuje mniej niż dziewięć tygodni, pracownikowi przysługuje urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze dziewięciu tygodni. Wymiar tego urlopu, udzielonego przed ukończeniem przez dziecko 7. roku życia, nie może być bowiem krótszy niż dziewięć tygodni.
Co ważne, prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje już w przypadku samego złożenia wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka. Nie jest wymagane posiadanie prawomocnego orzeczenia sądu o przysposobieniu.
Zgodnie z wprowadzonym nowelizacją art. 183 par. 7 k.p. pracownik, który korzysta lub korzystał z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w związku z przyjęciem dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza, a następnie wystąpił do sądu opiekuńczego o przysposobienie, ma prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w związku z adopcją w wymiarze określonym w art. 183 par. 11 k.p. (przewidzianym w przypadku przysposobienia dziecka – w zależności od tego, ile dzieci jednocześnie przyjmuje na wychowanie). Jednak wymiar urlopu zostanie obniżony w takim przypadku o wykorzystany przez rodzica zastępczego urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Termin złożenia wniosku

Po nowelizacji urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego jest udzielany na pisemny wniosek pracownika składany w terminie siedmiu dni od dnia przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza albo wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia.
Urlop rozpoczyna się w terminie określonym we wniosku pracownika, jednak nie może nastąpić później niż 21. dnia od dnia – odpowiednio – przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza albo wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić taki wniosek.

Przepisy przejściowe

Pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia przed 1 lutego 2023 r. i nie wykorzystał urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego na podstawie art. 183 par. 1 k.p. w brzmieniu dotychczasowym, ma prawo do tego urlopu w takim samym wymiarze jak dotychczas, ale do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.
Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego jest udzielany na pisemny wniosek pracownika składany w terminie 21 dni od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej. Urlop ten jest udzielany w terminie określonym we wniosku pracownika, jednak nie dłuższym niż 35 dni od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej.
Pracownik, który 1 lutego 2023 r. korzystał z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, udzielonego na dotychczasowych zasadach, ma prawo do korzystania z tego urlopu na nowych zasadach.

Urlop rodzicielski

Po wejściu w życie nowelizacji pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, może skorzystać z urlopu rodzicielskiego do ukończenia przez dziecko 14. roku życia. Wymiar urlopu wynosi:
  • 32 tygodnie – w przypadku przyjęcia jednego dziecka na wychowanie,
  • 34 tygodnie – w przypadku przyjęcia dwóch i więcej dzieci na wychowanie,
  • 29 tygodni – w przypadku pracownika, który miał prawo do dziewięciu tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego art. 183 par. 42 k.p.
Pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia przed 1 lutego 2023 r., i nie wykorzystał urlopu rodzicielskiego przyznawanego na dotychczasowych zasadach, ma prawo do tego urlopu na nowych zasadach. Urlop ten zostanie mu udzielony na pisemny wniosek złożony w terminie 21 dni od dnia wejścia w życie nowelizacji.
Pracownik, który 1 lutego 2023 r. korzystał z urlopu rodzicielskiego udzielonego na dotychczasowych zasadach, ma prawo do tego urlopu zgodnie ze zmienionymi przepisami.

Zmiany w zasiłkach

Konsekwencją ww. regulacji są odpowiednie zmiany w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w zakresie zasiłku macierzyńskiego. Pracownikowi, który przyjął na wychowanie dziecko w wieku do 14. roku życia i wystąpił do sądu opiekuńczego w sprawie przysposobienia dziecka, przysługuje zasiłek macierzyński do ukończenia przez dziecko 14. roku życia. Dotychczas świadczenie to przysługiwało do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do ukończenia 10. roku życia. ©℗
Podstawa prawna
•art. 4, art. 6, art. 37–41 ustawy z 7 października 2022 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2140);
•art. 1823 par. 1, art. 183 par. 1–8 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. 2140);
•art. 29 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2476)