Pracownik zatrudniony na trzy czwarte etatu ma ustalone miesięczne wynagrodzenie za pracę w wysokości odpowiadającej stawce minimalnej, proporcjonalnie do części etatu. Wynagrodzenie za grudzień 2022 r. zostało wypłacone 10 stycznia 2023 r. zgodnie z przyjętym w zakładzie pracy terminem. Pracownik ma zajęcie komornicze niealimentacyjne, a poza tym wyraził zgodę na potrącanie raty pożyczki z kasy zapomogowo-pożyczkowej – 150 zł. Jaką stosować kwotę wolną – czy z 2022 r., czy 2023 r. (koszty uzyskania przychodu 250 zł, PIT-2 na 300 zł, brak wpłat do pracowniczych planów kapitałowych i ulg podatkowych)? Zastosowaliśmy kwoty wolne obowiązujące w 2023 r. i potrąciliśmy jedynie część raty pożyczki. Mamy jednak wątpliwości, czy postąpiliśmy prawidłowo.

odpowiedź

Pracodawca prawidłowo potrącił jedynie część raty pożyczki. Nie mógł ująć żadnej kwoty na rzecz należności niealimentacyjnej. W styczniu 2023 r. należy bowiem stosować kwoty wolne od potrąceń obowiązujące w 2023 r., mimo że wynagrodzenie jest wypłacane za grudzień 2022 r.

Egzekucja sądowa

Do egzekucji z wynagrodzenia za pracę komornik przystępuje przez jego zajęcie. Komornik zawiadamia dłużnika, że do wysokości egzekwowanego świadczenia i aż do pełnego pokrycia długu nie wolno mu odbierać wynagrodzenia poza częścią wolną od zajęcia ani rozporządzać nim w żaden inny sposób. Dotyczy to w szczególności periodycznego wynagrodzenia za pracę i wynagrodzenia za prace zlecone oraz nagród i premii przysługujących dłużnikowi za okres jego zatrudnienia, jak również związanego ze stosunkiem pracy zysku lub udziału w funduszu zakładowym oraz wszelkich innych funduszach pozostających w związku ze stosunkiem pracy.
Komornik wzywa pracodawcę, aby w dopuszczalnych granicach nie wypłacał dłużnikowi poza częścią wolną od zajęcia żadnego wynagrodzenia, lecz:
1) przekazywał zajęte wynagrodzenie bezpośrednio wierzycielowi egzekwującemu, zawiadamiając komornika o pierwszej wypłacie, albo
2) przekazywał zajęte wynagrodzenie komornikowi, w wypadku gdy do wynagrodzenia jest lub zostanie w dalszym toku postępowania egzekucyjnego skierowana jeszcze inna egzekucja, a wynagrodzenie w części wymagalnej nie wystarcza na pokrycie wszystkich egzekwowanych świadczeń wymagalnych.
Wynagrodzenie ze stosunku pracy podlega egzekucji w zakresie określonym w kodeksie pracy.

Kodeksowa ochrona

W części dotyczącej ochrony wynagrodzenia za pracę kodeks pracy (dalej: k.p.) wyodrębnia podział potrąceń na dwie grupy:
  • przymusowe (ustawowe) – dokonywane bez zgody pracownika, wymienione w art. 87 par. 1 k.p.,
  • dobrowolne – dokonywane wyłącznie za zgodą pracownika wyrażoną na piśmie; mogą przypadać na rzecz pracodawcy bądź innych podmiotów (art. 91 k.p.).
Do pierwszej kategorii potrąceń należą:
  • sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
  • sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
  • zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
  • kary pieniężne przewidziane w art. 108 k.p.
Potrąceń dokonuje się w podanej kolejności. Ma to znaczenie szczególnie w razie zbiegu kilku takich ujęć.
Potrąceń dokonuje się z sumy wynagrodzeń uzyskanych w danym miesiącu po odliczeniu wszystkich obowiązkowych narzutów, tj. składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, finansowanych przez pracownika oraz zaliczki na podatek dochodowy (u pracowników nieobjętych ulgami PIT-0 i którzy nie złożyli wniosku o niepobieranie zaliczek), a także wpłaty na PPK u pracowników, którzy nie zrezygnowali z uczestnictwa w tym planie.
Podstawą do potrącenia jest więc wynagrodzenie netto. Jeżeli w danym miesiącu, oprócz periodycznego wynagrodzenia, dochodzi do wypłaty składników za okresy dłuższe niż jeden miesiąc (np. premia kwartalna, nagroda roczna), to potrąceń dokonuje się od łącznej kwoty wynagrodzenia uwzględniającej te składniki wynagrodzenia.

Limity

Osłona wynagrodzenia za pracę polega na ustanowieniu granic potrąceń, a więc dopuszczalnych kwot, które w ogóle można odciągnąć pracownikowi. Wobec tego potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:
  • w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych ‒ do wysokości trzech piątych wynagrodzenia,
  • w razie egzekucji innych należności lub potrącenia zaliczek pieniężnych – do wysokości połowy wynagrodzenia.
Stosowanie kwot wolnych od potrąceń to kolejny przejaw ochrony pracowniczej pensji. Jest to kwota, którą pracodawca musi zachować i wypłacić pracownikowi. Wysokość tej kwoty zależy od rodzaju potrącenia. Wyjątek stanowią alimenty. Tu nie obowiązuje kwota wolna, a jedynie ograniczenie do trzech piątych wynagrodzenia.
Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:
1) minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i ewentualnej wpłaty na PPK ‒ przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
2) 75 proc. wynagrodzenia określonego w pkt 1 ‒ przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi,
3) 90 proc. wynagrodzenia określonego w pkt 1 ‒ przy potrącaniu kar porządkowych z art. 108 k.p.
Podstawą kwoty wolnej jest więc obowiązujące w danym roku minimalne wynagrodzenie za pracę, ale też po odliczeniu danin publicznoprawnych (składek na ZUS, zaliczki podatkowej, wpłaty na PPK). Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, to kwoty wolne ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wielkości etatu.
Miesięczne kwoty wolne są takie same bez względu na liczbę dni roboczych czy kalendarzowych. Nie ulegają odpowiedniemu zmniejszeniu w miesiącu, w którym pracownik nie przepracował wszystkich roboczych dni i otrzymał wynagrodzenie tylko za przepracowaną jego część. [przykład]

przykład

Maksymalne potrącenie
Wynagrodzenie pracownika pełnoetatowego jest zajęte przez komornika. Egzekucja dotyczy należności niealimentacyjnej na sumę ok. 10 tys. zł. Pod koniec stycznia 2023 r. oprócz wynagrodzenia za pracę zatrudniony otrzyma trzynastkę za 2022 r. Obie należności zostaną wypłacone w jednym terminie, tj. 31 stycznia. Załóżmy, że łączna kwota obu wynagrodzeń netto wyniesie 7892,50 zł (podstawowe koszty uzyskania przychodu, PIT-2, bez PPK). Kwota wolna wynosi 2709,48 zł, a graniczna – 3946,25 zł, tj. połowa łącznego wynagrodzenia netto.
Pracownikowi można zatem potrącić maksymalnie 3946,25 zł, a drugie tyle otrzyma do wypłaty. ©℗
Jeśli pracodawca dokonuje w jednym miesiącu wypłaty wynagrodzenia zarówno za okres poprzedni, jak i bieżący, to powinna być stosowana kwota wolna do każdej z tych wypłat. Może to dotyczyć sytuacji, gdy wypłaty są dokonywane w następnym miesiącu, np. 10. dnia każdego miesiąca, a w danym miesiącu, w którym wypłacono pensję za miesiąc poprzedni, dochodzi do rozwiązania stosunku pracy i w tym miesiącu pracodawca wypłaca również wynagrodzenie za ten ostatni miesiąc zatrudnienia. Na przykład 10 lutego wypłacono pobory za styczeń, a 28 lutego rozwiązała się umowa o pracę i pracownik otrzymał w tym dniu również pensję za luty. W takim przypadku stosuje się dwie kwoty wolne ‒ do każdego wynagrodzenia.
Inny przypadek stosowania więcej niż jednej kwoty wolnej to wypłata wynagrodzenia z opóźnieniem, np. wynagrodzenia są płatne ostatniego dnia miesiąca i wynagrodzenie za grudzień wpływa pracownikowi na konto 2 stycznia, a nie 30 grudnia (31. dzień to sobota). Wtedy w styczniu są dwie wypłaty ‒ za grudzień i styczeń, a tym samym pracownikowi dłużnikowi powinny zostać zachowane dwie kwoty wolne.

Za zgodą zatrudnionego

Należności inne niż wymienione w art. 87 par. 1 (przymusowe) oraz w par. 7 k.p. (kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia) mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika, ale tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie. W przeciwieństwie do potrąceń ustawowych nie obowiązują tu granice ujęć. Są natomiast wyznaczone kwoty wolne. Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia w wysokości:
  • 100 proc. wynagrodzenia minimalnego netto dla pełnego etatu ‒ przy potrącaniu należności na rzecz pracodawcy (np. nadpłacone omyłkowo wynagrodzenie),
  • 80 proc. powyższego wynagrodzenia – przy potrącaniu należności innych niż na rzecz pracodawcy (np. składka na grupowe ubezpieczenie na życie,lub na rzecz związków zawodowych).
Przy potrąceniach dobrowolnych brakuje uregulowania co do kwot wolnych dla pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin. Kodeks pracy nie odsyła do odpowiedniego stosowania art. 871 par. 2 k.p., czyli zmniejszania ich proporcjonalnie. Jednak główny inspektor pracy zajął w tej sprawie stanowisko (pismo z 22 lutego 2011 r., znak: GPP-364-4560-8-1/11/PE/RP), zgodnie z którym kwoty wolne powinny być tu zmniejszane proporcjonalnie do etatu, analogicznie do przypadku potrąceń przymusowych.
W razie zbiegu potrąceń przymusowych i dobrowolnych najpierw, zgodnie z zasadą kolejności, trzeba zaspokoić te pierwsze, a dopiero potem – jeżeli pozwoli na to kwota wolna – pozostałe, za pisemną zgodą pracownika.
W przypadku wypłat dokonywanych na przełomie roku, np. wynagrodzeń za grudzień wypłacanych w styczniu, według GIP pracodawca powinien stosować kwotę wolną od potrąceń w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dacie potrącenia (pismo z 26 stycznia 2011 r., znak: GPP-364-4560-3-1/11/PE/RP). Oznacza to, że obowiązują wtedy kwoty wolne ustanowione od nowej stawki minimalnego wynagrodzenia, wyższej już od 1 stycznia każdego roku kalendarzowego. Na marginesie warto dodać, że innego zdania jest Krajowa Rada Komornicza, która uważa, że „wyliczenia dokonuje się za miesiąc, którego to dotyczy, a nie w którym jest wypłacane” (pismo Biura Krajowej Rady Komorniczej z 18 stycznia 2011 r. znak: KRK/IV/117/11). Jednak w praktyce przyjęło się uzasadnienie GIP, a to oznacza, że do wypłaty dokonywanej w styczniu 2023 r. za grudzień 2022 r. stosuje się nową kwotę wolną z 2023 r.

U pracownika

Pracownicy wynagradzani stawką minimalną mają zagwarantowaną wyższą kwotę od 1 stycznia każdego roku (w 2023 r. także od 1 lipca). Oznacza to, że także w opisywanym przypadku wynagrodzenie za grudzień 2022 r. wypłacone w styczniu 2023 r., zgodnie z przyjętym w firmie terminem wypłat przesuniętym na miesiąc następny, przysługuje jeszcze w wysokości obowiązującej w 2022 r., a więc 3010 zł (dla trzech czwartych etatu – 2257,50 zł). Wynagrodzenie przysługuje bowiem za pracę wykonaną w danym okresie, czyli w grudniu. Natomiast od 1 stycznia 2023 r. wraz ze wzrostem płacy minimalnej do 3490 zł wyższe są również kwoty wolne od potrąceń.
Dla pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy, mającego prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów, kwoty zmniejszającej podatek w wysokości 300 zł, niekorzystającego z żadnych zwolnień podatkowych i niebędącego uczestnikiem PPK, kwota wolna wynosi 2709,48 zł, dla pracownika wykonującego pracę na trzy czwarte etatu – 2055,36 zł.
W opisanym przypadku w styczniu 2023 r. pracownik uzyska do wypłaty 1772,68 zł. Jest to kwota netto dla trzech czwartych etatu przysługująca za pracę w grudniu 2022 r. (3010 zł x 3/4 = 2257,50 zł).
To oznacza, że pracodawca nie może z tego wynagrodzenia dokonać żadnego potrącenia na rzecz zajęcia niealimentacyjnego, ponieważ jest ono niższe od kwoty wolnej 2055,36 zł.
Pracownik ma jeszcze potrącenie dobrowolne na rzecz innych podmiotów niż pracodawca i tu kwota wolna wynosi 1644,29 zł (2055,36 zł x 80 proc.). Z wynagrodzenia można więc potrącić jedynie 128,39 zł tytułem spłaty pożyczki (1772,68 zł – 1644,29 zł). Brakującą część 21,61 zł (150 zł – 128,39 zł) pracownik będzie musiał wpłacić sam po odebraniu pensji. ©℗
Podstawa prawna
• art. 87 par. 1, par. 3, art. 871 ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1700)
• art. 833 par. 1, art. 881 ustawy z 17 listopada 1964 r. ‒ Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2180)