Ustawą o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące działalność gospodarczą (dalej: ustawa abolicyjna) objęto składki za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. Teoretycznie zakres abolicji nie powinien budzić wątpliwości. Nie jest to jednak tak oczywiste. Co stanie się np. w sytuacji, gdy niektóre z zaległości ZUS zabezpieczył wcześniej hipoteką?
Niestety, jak się okazuje, praktyka ZUS w tym zakresie jest różna. Niektóre oddziały nie widzą przeszkód w ujęciu w decyzji o umorzeniu należności, w stosunku do których organ uzyskał uprzednio zabezpieczenie rzeczowe w postaci hipoteki lub zastawu, wskutek czego należności te się nie przedawniły, inne – wręcz przeciwnie.
Nie budzi wątpliwości, że na mocy ustawy abolicyjnej można umorzyć te zaległości, które są wymagalne. Natomiast składki, które nie ulegają przedawnieniu, po upływie ustawowego terminu przedawnienia (obecnie 10 lat) mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu i nie mogą być dochodzone przez zakład w inny sposób niż wskazany w ustawie. Oznacza to, że zakład nie może domagać się zapłaty tych zaległości, grożąc np. egzekucją z rachunku bankowego lub wynagrodzenia dłużnika.
Czy jednak sam fakt ograniczenia możliwości dochodzenia tych należności jedynie do przedmiotu hipoteki wyłącza np. możliwość ich dobrowolnego uregulowania przez zobowiązanego? Otóż nie. ZUS nie może odmówić przyjęcia takiej wpłaty, skoro są to składki nieprzedawnione. Analogicznie można zatem przyjąć, że technicznie rzecz biorąc, nie ma zakazu umorzenia tych składek przez ZUS w drodze abolicji. Niewątpliwie przecież ich umorzenie leży w interesie zobowiązanego.
Jednak z innej strony nie jest jasne, co zrobić w sytuacji, gdy należności te (zabezpieczone hipoteką i nieprzedawnione) obejmują również należności za pracowników, zleceniobiorców, które zainteresowany umorzeniem składek z lat 1999–2009 musi uregulować w pierwszej kolejności.
Dla osób, które otrzymały lub otrzymają decyzję określającą warunki umorzenia należności na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej, warunkiem umorzenia należności jest uregulowanie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji wszystkich należności niepodlegających umorzeniu (np. składki za pracowników) lub zawarcie umowy o rozłożeniu na raty lub odroczeniu terminu płatności tych należności. Po spełnieniu tego warunku ZUS wydaje decyzję w sprawie umorzenia należności. Skoro zatem organ może egzekwować te należności jedynie z przedmiotu hipoteki, to rodzi się pytanie, czy może żądać ich zapłaty jako warunku umorzenia pozostałych należności. Wydaje się, że takie rozwiązanie nie byłoby właściwe. Ich nieopłacenie skutkowałoby bowiem odmową umorzenia wszystkich pozostałych należności. Należności te nie powinny być zatem w ogóle rozpatrywane jako należne nieopłacone składki podlegające abolicji.
Żaden przepis nie reguluje jednak tego wprost, a zatem i praktyka ZUS w tym zakresie może być różna. Dopóki nie zostanie wypracowane jednolite stanowisko lub przepisy nie zostaną doprecyzowane, dopóty decyzja w każdej indywidualnej sprawie będzie należała do właściwej w tym zakresie jednostki ZUS.
Podstawa prawna
Art. 1 ustawy z 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (t.j. Dz.U z 2012 r. poz. 1551).
Art. 24 ust. 5 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121).