Państwowa Inspekcja Pracy zyskała nowe uprawnienie, które może słono kosztować pracodawców. Jeśli inspektor ustali, że za zatrudnionego w szczególnych warunkach trzeba było płacić dodatkową składkę, ZUS ściągnie ją nawet za pięć lat wstecz
Nowe uprawnienia PIP wynikają z ustawy z 9 marca 2022 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. poz. 755), która weszła w życie na początku tego roku. Nowe przepisy przewidują, że inspektorzy będą mogli kontrolować zarówno ewidencje, jak i wykazy pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. Pracodawca ma obowiązek opłacać za nich składkę na Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP) w wysokości 1,5 proc. wynagrodzenia pracownika.
Okazuje się jednak, że po zmianach dodatkową składkę trzeba będzie płacić nie tylko w przód, ale być może także wstecz.
Weryfikacja od początku zatrudnienia
– Bez wątpienia najnowsza nowelizacja przepisów o emeryturach pomostowych wzmacnia rolę PIP w ustalaniu tego, za kogo należy opłacać składki na FEP. Od początku tego roku przedsiębiorcy muszą bowiem poinformować zatrudnionych zarówno o treści prowadzonego przez płatnika wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, jak i o tym, kto jest, a kto nie jest wymieniony w ewidencji zatrudnionych przy tych pracach – mówi Sandra Szybak-Bizacka, radca prawny, partner w PCS | Littler.
Przypomina, że zatrudnionym przysługuje prawo do skargi w tej sprawie do PIP.
– Co ważne, z nowych przepisów wynika również to, że inspektorzy pracy będą uprawnieni do ingerencji zarówno w treść prowadzonego przez przedsiębiorcę wykazu stanowisk pracy, jak i w samą ewidencję. Będą mogli m.in. nakazać przedsiębiorcy umieszczenie określonego stanowiska pracy w wykazie oraz skorygować wpisy dokonane w ewidencji, w tym również dotyczące okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez danego pracownika, czyli okresu zatrudnienia uprawniającego do emerytury pomostowej – dodaje mec. Szybak-Bizacka.
Tłumaczy, że uzupełnienie tej ewidencji będzie dla ZUS źródłem informacji, na podstawie których będzie mogło dochodzić do wszczęcia postępowania w sprawie ustalenia i ściągnięcia składek na Fundusz Emerytur Pomostowych.
– I to nie tylko składek za okresy przyszłe, lecz także za okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach przez danego pracownika przed wydaniem nakazu. Zwłaszcza że z nowych przepisów wynika, że Państwowa Inspekcja Pracy ma obowiązek informować ZUS o wszczęciu takich postępowań oraz o ich wyniku – podkreśla ekspertka. Wynika to z dodanego do ustawy o emeryturach pomostowych art. 41 ust. 6a.
Artykuł 35 ust. 2 tej ustawy jedno znacznie wskazuje, że obowiązek opłacania składek na FEP za pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze powstaje z dniem rozpoczęcia wykonywania przez niego tych prac, a ustaje z dniem ich zaprzestania. Oznacza to, że nakaz wydany przez inspektora pracy tylko potwierdzi, że od pensji takiego pracownika trzeba było płacić składkę od początku jego zatrudnienia.
Dobra wiadomość dla przedsiębiorców jest taka, że ZUS ściągnie takie należności za maksymalnie pięć lat wstecz. Wcześniejsze składki ulegną przedawnieniu.
Czas na działania pracodawców
– Nowelizacja to sygnał dla pracodawców do szybkiego zrewidowania, czy wykazy zatrudnionych w szczególnych warunkach są prawidłowo sporządzone i dotyczą wszystkich pracowników. Jeśli tego nie zrobią, mogą być pewni, że PIP będzie je kontrolować na wniosek pracowników – radzi Katarzyna Siemienkiewicz, ekspertka prawa pracy Pracodawców RP.
– Uporządkowanie kwestii ustalania, kto jest na liście pracowników, za których są opłacane składki na FEP, i kto jest uprawniony do wcześniejszej rezygnacji z pracy, to dobre rozwiązanie. Przedsiębiorcy nie będą mieli wątpliwości, za kogo powinni płacić, a pracownicy będą wiedzieć, do kogo mogą się zwrócić o wsparcie w razie sporu z pracodawcą – zauważa Antoni Kolek, prezes Instytutu Emerytalnego.
Podkreśla, że pozwoli to także uniknąć sytuacji, które zdarzały się w poprzednich latach, gdy pracownik był przekonany, że jest zatrudniony na stanowisku uprawniającym do pomostówki, a po złożeniu wniosku do ZUS o przyznanie takiego świadczenia okazywało się, że jednak nie jest.
– Teraz PIP będzie mogła skutecznie wesprzeć takie osoby. Mam jednak nadzieję, że podejdzie rozsądnie do nowego uprawnienia i nie wykończy przedsiębiorców, którzy będą musieli zapłacić składki na FEP także wstecz – mówi Antoni Kolek.
PIP planuje kontrole
Z informacji, które DGP uzyskał w PIP, wynika, że inspekcja planuje kontrole w tym zakresie. Będą one wszczynane głównie na wniosek pracowników zainteresowanych potwierdzeniem ich stażu pracy w szczególnych warunkach bądź charakterze.
– Opracowana została metodyka prowadzenia kontroli w tym zakresie i właściwa procedura. W okręgowych inspektoratach pracy są prowadzone szkolenia – deklaruje Katarzyna Łażewska-Hrycko, główny inspektor pracy.
W ostatnich latach do PIP rocznie napływało od 25 do 49 skarg dotyczących emerytur pomostowych.
– Zmiany z pewnością spowodują wzrost liczby skarg pracowników do PIP, a tym samym kontroli, trudno jednak w tym momencie oszacować możliwą skalę tego zjawiska – komentuje Sebastian Koćwin, wiceprzewodniczący OPZZ.
Dodaje, że jeszcze w styczniu związek ma usiąść do rozmów z Ministerstwem Rodziny i Polityki Społecznej dotyczących niewygasającego charakteru emerytur pomostowych i poszerzenia wykazu prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze. – W tych sprawach protestowaliśmy w październiku 2022 r. – przypomina związkowiec. ©℗
Stanowisko PIP w odpowiedzi na pytanie DGP
Od 1 stycznia 2023 r. na mocy przepisów ustawy z 9 marca 2022 r. o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 755) kompetencje Państwowej Inspekcji Pracy zostały poszerzone o kontrolę wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 41 ust. 4 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych. Jednocześnie ww. ustawą uzupełniono katalog środków prawnych stosowanych przez inspektora pracy w sprawach dotyczących emerytur pomostowych o decyzje dotyczące nakazania pracodawcy umieszczenia stanowiska pracy, na którym są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w wykazie stanowisk pracy, o którym mowa w art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach pomostowych, wykreślenia go z wykazu oraz sporządzenia korekty wpisu dokonanego w tym wykazie (art. 11a pkt 1 ustawy o PIP). (...)
Ponadto PIP została zobowiązana do zawiadamiania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wszczęciu postępowania w sprawie kontroli prowadzonej w trybie art. 41 ust. 6 ustawy o emeryturach pomostowych, oraz o wynikach tej kontroli.
Zgodnie z art. 35 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych obowiązek opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych za pracownika, który urodził się po 31 grudnia 1948 r. oraz wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3 ww. ustawy, powstaje z dniem rozpoczęcia wykonywania przez niego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a ustaje z dniem zaprzestania wykonywania tych prac.
